به گزارش خبرنگار ایمنا، تهیه و تدوین طرحی پایدار برای آینده شهر از اهمیت زیادی برخوردار است. شهرهای امروزی با فرآیندها و مسائل مختلفی دست به گریبان هستند که تهیه طرحی مدون، به روز و واقع بینانه را دشوار می‌کند لذا نیاز است در تهیه طرح‌های شهری برخی ابعاد که احتمال تغییر در آنها زیاد است، بیشتر مورد توجه قرار بگیرد. همه برنامه‌ها چه در سطوح شهری و چه در سطوح فراشهری در صورت نیاز باید بازنگری شده و ابعاد مختلف آن مورد بازبینی قرار بگیرد.
لذا امروزه طرح‌هایی که انعطاف پذیری لازم را نداشته باشند، نمی‌توانند در برابر تغییرات گسترده شهرها و نیازهای روز افزون شهروندان پاسخگو باشند و مشکلات و معضلات شهری چندگام جلوتر از آنها زندگی شهری را بر ساکنان سخت می‌کند. هرکدام از طرح‌ها معایب و مزایای خود را دارند و به نحوی متفاوت مسائل شهر را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. در گفت‌وگو با «حامد اخگر»، دکترای شهرسازی به طور اجمال طرح‌های شهری مطرح را مورد بررسی قرار دادیم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
طرح جامع کدام ابعاد شهر را مورد توجه قرار می‌دهد؟
طرح توسعه و عمران، طرحی است ۲۰ ساله که به طور مستمر پنج سال یکبار چنانچه ضرورت ایجاب کند بازنگری می‌شود. در بازنگری مراجع برنامه‌ریزی می‌توان اصلاحاتی در جنبه‌های مختلف طرح به عمل آورد تا یک طرح نوین تهیه و جایگزین شود. طرح جامع شهر، طرح بلندمدتی است که در آن، نحوه استفاده از اراضی و منطقه‌بندی مربوط به حوزه‌های مسکونی، صنعتی، بازرگانی، اداری و کشاورزی، و تأسیسات و تجهیزات و تسهیلات شهری و نیازمندی‌های عمومی شهری، همچنین خطوط کلی ارتباطی، ترمینال و فرودگاه‌ها و بنادر در سطح لازم برای ایجاد تأسیسات و تجهیزات و تسهیلات عمومی مناطق، نوسازی، بهسازی و اولویت‌های مربوط به آنها تعیین می‌شود. در این طرح کلیه موارد فوق و همچنین ضوابط مربوط به حفظ نماهای تاریخی و مناظر طبیعی، تهیه و تنظیم می‌شود. طرح جامع شهر بر حسب ضرورت، قابل تجدیدنظر خواهد بود. فرایند و فرآورد طرح توسعه و عمران (جامع)، گذشته از مطالعات مربوط به منطقه و حوزه نفوذ، شامل سه گام اساسی است که عبارتند از: ۱- بررسی، ۲- تجزیه و تحلیل و جمع‌بندی و ارائه الگوی نهایی، همچنین تهیه طرح‌ها و برنامه‌های عمرانی.
فرآیند تهیه طرح تفصیلی چگونه است؟
طرح تفصیلی، عبارت است از طرحی که بر اساس معیارها و ضوابط کلی طرح جامع شهر، نحوه استفاده از زمین‌های شهری در سطح محلات مختلف شهر، موقعیت و ساخت دقیق زمین برای هر یک از آنها، وضع دقیق و تفصیلی شبکه عبورومرور و میزان تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی در واحدهای شهری و اولویت‌های مربوط به مناطق بهسازی و نوسازی و موقعیت کلیه عوامل مختلف شهری در آن تعیین می‌شود. همچنین نقشه‌ها و مشخصات مربوط به مالکیت، بر اساس مدارک ثبتی تهیه و تنظیم می‌شود.
ابعاد مهم طرح‌های راهبردی ساختاری کدام است؟
طرح راهبرد (Strategic Plan)، طرحی است برای دستیابی به آیندهای مطلوب برای یک شهر، و عبارت است از مجموعهای از ایده‌ها و اهداف که مبنی بر نیازهای متغیر و شیوه زندگی و الگوی کلی توسعه شهری در مقیاس منطقه شهری است. یک طرح راهبردی برای هدایت و اعمال قدرت، سیاست‌هایی عملی و مؤثر تدوین می‌کند. در این طرح، اصول و مبانی مدیریت محیط تعریف شده و بر ارتباط و انسجام ساختار کالبدی و ساختار عملکردی شهر و منطقه شهری تأکید می‌شود. طرح راهبردی، سیاست‌های کلان توسعه شهری را ترسیم می‌کند که برای کنترل و هدایت وقایع و همچنین حرکت به سوی اهداف، ضروری هستند. جوهره طرح راهبردی، بیان اهداف، سیاست‌ها و اولویت‌های عملی در مقیاس شهر و منطقه شهری است که می‌تواند بعد از تصویب، جایگاهی رسمی و قانونی پیدا کرده و به عنوان راهنمایی عملی برای طرح‌های شهری تقصیلی به کار گرفته شود.
طرح ساختاری (Structure Plan)، ترجمه راهبردها و سیاست‌ها در قلمرو مکانی، فضایی و شکل محیط ساختهشده و محصول نهایی فرایند شهرسازی محسوب می‌شود. یک طرح ساختاری، علاوه بر ساختار کالبدی و الگوی شهری، ساختار عملکردی شهر را نیز مشخص می‌سازد. برنامه‌ریزی ساختاری یا استراتژیک، نوعی از برنامه‌ریزی است که بیشتر از برنامه‌ریزی جامع با عمل، عوامل اجرایی و فرایند تصمیمسازی در ارتباط است. لذا به این نوع برنامه‌ریزی، «برنامه‌ریزی عمل» لقب داده‌اند. در این نوع برنامه‌ریزی، حداقل سه مرحله به مراحل سنتی برنامه‌ریزی یعنی بررسی، تحلیل و طراحی افزوده شده که عبارتند از: تعریف اهداف، ارزیابی پیشنهادات، راه‌حل‌های پیشنهادی و اجرا و بازنگری. طرح‌های ساختاری، طرح‌هایی هستند که جایگزین طرح‌های توسعه و عمران (طرح جامع) می‌شوند و در چارچوب راهبردها، سیاست‌ها و برنامه‌های طرح شهرستان (یا سیاست‌های کلان ملی و منطقهای)، برای هدایت توسعه فضایی و سامان‌دهی کالبدی شهرها و منطقه شهری بلافصل آنها، تهیه می‌شوند. طرح ساختاری شهر، طرحی است کلان، بلندمدت برای یک دوره دهساله که راهبردها و سیاست‌های توسعه شهری و ساختار کالبدی شهر و منطقه بلافصل را مشخص کرده و برنامه اجرای دوره کوتاهمدت پنجساله را تعیین می‌کند. طرح‌های ساختاری طرح‌هایی هستند در مقیاس کلان با نگرش فراگیر که از پرداختن به مسائل خرد، به ویژه جزئیات کالبدی پرهیز نموده، ولی حدود و مشخصات طرح‌های تفصیلی محلی، موضعی و موضوعی، طرح‌های ویژه طراحی شهری و پروژه‌های مداخله عمل را مشخص می‌کنند.
طرح‌های ساختاری کدام سطوح را شامل می‌شود؟
طرح‌های ساختاری (برنامه‌ریزی-عمل) شامل سه سطح به شرح زیر است: ۱. تهیه طرح (برنامه) ساختاری-راهبردی، در مقیاس کلان، با دیدگاه سیاستگذاری بلندمدت و فراگیر ۲. تهیه طرح‌های (برنامه‌های) تفصیلی با دیدگاه سیاستگذاری اجرایی برای موضوعات خاص و نواحی خاص ۳. مدیریت، نظارت، پیگیری و بازنگری سیاست‌ها و اقدامات اجرایی مبانی و چارچوب طرح ساختاری شهر.
کدام یک از این طرح‌ها قابلیت بهتری برای ترسیم آینده شهر دارد؟
امروزه در ایران طرح توسعه و عمران به جای طرح جامع به کار می‌رود و همینطور در سطح جهانی به جای Development نیز اصطلاح «طرح ساختاری» مصطلح شده و این اصطلاح در واقع میان محتوای طرح‌های مذکور مطرح شده است. هر دو نوع طرح، در کشورهای مختلف جهان رایج است و علیرغم مبدأ جغرافیایی آنها، اختصاص به کشور خاصی ندارد و امروزه جنبه جهانی پیدا کرده است. برای پرهیز از الگوبرداری از شیوه‌های رایج تهیه طرح‌ها، اعم از جامع و ساختاری، شایسته‌ترین روش، رجوع به روش‌های علمی فرایند شهرسازی است که به عنوان الگو یا سرمشق برنامه‌ریزی شهری و طراحی شهری جنبه کاربردی یافته است. اساس فرایند برنامه‌ریزی و طراحی شهری بر روش‌های منطقی و علمی استوار است. هدف این روش به طور کلی، بازشناسی، تحلیل، ترکیب، ارزیابی و رهیابی مسائل برای نیل به اهداف مورد نظر است. از این رو روش علمی نیز به مرور زمان تحت تأثیر تئوری علم، از ساده به پیشرفته بهبود یافته و روش‌های آن به تناسب موضوع، تخصصی شده است. طرح شهری دلالت بر اهداف نحوه استفاده انحصاری عمده مناطق خاص برای منظورهای خاص با هدف تأمین آسایش، رفاه و سلامت بیشتر استفادهکنندگان طرح دارد و شامل اهداف عینی برای نواحی پیرامون شهرها و پیش‌بینی و گسترش منابع تأمین آب و تأسیسات فاضلاب است.
گفت و گو از بهناز عرب زاده خبرنگار سرویس شهرهای ایران
نظر شما