به گزارش خبرنگار ایمنا، زمانی که از کوچه‌های باریک و قدیمی شهر می‌گذریم و خانه و بناهایی را می‌بینیم که چند نسل در آن زندگی کردند اما حالا دیگر توان ایستادن ندارند، صدای خرد شدن استخوان‌ها و تیرک هایشان به گوش می‌رسد… این صدا یک زنگ خطر بزرگ بیخ گوش شهر است. کلانشهر اراک سالهاست که با معضل فرسودگی بافت شهری دست و پنجه نرم می‌کند این در حالی است که بیشتر بافت‌های فرسوده اراک در هسته مرکزی و قدیمی شهر قرار دارد بافتی که بناهای آن بدون توجه به ضوابط و مقررات معماری و اصول فنی و مهندسی شکل گرفته و رشد یافته است.
رضایی یکی از اهالی ساکن در محله فوتبال، شهرک علی بن ابیطالب (ع) شهر اراک است که از نبود امکانات در این محل ناراضی است: "واقعاً به اینجا چه خدماتی می‌دهند؟ شرایط بهداشتی یا محیط زیستی اینجا چگونه است؟ جاهای دیگر شهر همینطور است؟ تاکسی‌ها هم اینجا نمی‌آیند، می‌گویند کوچه‌هایتان باریک و پر چاله است، اطراف خانه‌هایمان هم که امکاناتی نیست برای کوچک‌ترین کار باید بکوبیم برویم وسط شهر. "
جوادی که معلم یکی از مدارس محله فوتبال است هم از ناایمنی منازل مسکونی می‌گوید: " خانه‌ها در کوچه‌هایی که به بازار می‌رسد، همه قدیمی و کاه‌گلی‌اند، کافی است یک زلزله کوچک بیاید یا سیلابی شبیه همین سیلاب‌هایی که چند وقت پیش به خاطر بارندگی زیاد راه افتاد، خانه‌ها را ببین! سقف‌هایشان را نگاه کنی می‌فهمی، اینها اگر تعمیر نشوند از بین می‌روند؛ برای جان من عابر پیاده هم یک خطر است. "
اینها قسمتی از صحبت‌های مردم، ساکنان و عابران بافت‌های ناکارآمد شهری (اعم از بافت فرسوده و تاریخی و سکونتگاه‌های غیررسمی شهر) در اراک است. بافت‌های ناکارآمد شهری با وجود این که درصد بالایی از جمعیت شهری را در خود جای داده‌اند پهنه‌هایی از شهر هستند که از چرخه جریان شهر جدا شده و درگیر مشکلات و نارسایی‌هایی شده‌اند که رفع آنها در گرو پرداختن به واقعیت‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در این مناطق و شهر بوده و مستلزم برنامه‌ریزی‌های دقیق و جامع است.
مساحت بافت ناکارآمد شهری اراک نزدیک ۹۷۰ هکتار است
محمدرضا ستوده نیا، معاون معماری و شهرسازی شهردار اراک به روند بررسی چگونگی رفع نارسایی‌های بافت ناکارآمد شهری و موانع و مشکلات موجود اشاره کرد و به خبرنگار ایمنا گفت: بافت‌های ناکارآمد در برابر بلایای طبیعی مثل زلزله، از آسیب‌پذیرترین مناطق شهر محسوب می‌شوند و از نظر مسائل فرهنگی اجتماعی نیز به طور کلی خطرات اجتماعی در این مناطق بالاتر است، بنابراین می‌توان گفت که بافت ناکارآمد شهری به خودی خود به دلیل مشکلاتی که دارد تهدیدهایی را به همراه خواهد داشت، اما می‌توان با اصلاح این موارد و ایجاد شرایطی بهتر از این تهدیدها فرصتی برای خدمت‌رسانی ایجاد کرد.
وی ادامه داد: مساحت بافت ناکارآمد شهری اراک نزدیک ۹۷۰ هکتار است که از این میزان ۴۲۰ هکتار را بافت‌های فرسوده، ۱۷۰ هکتار را بافت تاریخی و حدود ۳۸۰ هکتار را سکونتگاه‌های غیررسمی تشکیل می‌دهد؛ در طرح جامع جدید هم بافت‌های قبلی ابقاء شده و تغییری در محدوده و مساحت بافت ناکارآمد شهری اعم از محدوده بافت‌های فرسوده و تاریخی شهر ایجاد نشده است.
معاون معماری و شهرسازی شهردار اراک با تاکید بر این که بافت‌های قدیمی نیاز به بازآفرینی دارند، اضافه کرد: بازآفرینی شهری ابعاد گوناگونی از جمله احیا، نوسازی و بهسازی شهر را در برمی‌گیرد و رویه‌ای که مجموعه شهرداری به صورت مستقیم و غیرمستقیم در راستای بهسازی و نوسازی این بخش از شهر اقدام می‌کند.
ستوده‌نیا خاطرنشان کرد: شهرداری در مداخله‌ای مستقیم در بافت فرسوده مرکزی شهر اقدام به انجام پروژه‌ای پیشگام با عنوان پروژه فردین‌پور با مساحتی بالغ بر ۷/۲ هکتار کرده است که بخشی از فضای لازم اجرای این پروژه توسط شهرداری تملک شده است و در حال حاضر با مشارکت بخش خصوصی در حال ساخت و ساز در این منطقه هستیم، در واقع در نظر داریم با تملک و خرید زمین اقدام به بازسازی و نوسازی این بخش از بافت فرسوده در مرکز شهر کنیم.
وی افزود: علاوه بر این به طور خاص شهرداری در حال انجام پروژه‌های عمرانی و جدول بندی، آسفالت‌ریزی خیابان‌ها و پله گذاری در جهت تأمین رفاه حال شهروندان بوده و به طور کلی به اصلاح ساختار داخلی و کالبدی در این مناطق پرداخته است، در واقع در مجموعه شهرداری به صورت خاص در تلاشیم تا خدمات بیشتری را به ساکنان این مناطق ارائه دهیم.
معاون معماری و شهرسازی شهردار اراک اظهار کرد: تخفیف عوارض و تراکم مازاد نیز از جمله مداخله‌های غیرمستقیم شهرداری در بازآفرینی شهری است، با توجه به این که در نوسازی مباحث مالی اهمیت پیدا می‌کند شهرداری در جهت ترغیب عموم مردم برای اخذ پروانه، تخفیفی ۵۰ درصدی در صدور پروانه‌های ساختمانی در نظر گرفته است همچنین در طرح جامع جدید سعی کردیم برای این مناطق افزایش تراکم را در نظر داشته باشیم تا مردم به تخریب و نوسازی املاک خود در این بافت ترغیب شوند، البته موارد عمرانی دیگری نیز از سوی معاونت عمران شهرداری در بافت ناکارآمد شهر در حال انجام است.
ستوده نیا تصریح کرد: پارامترهایی که باعث می‌شود ما یک محدوده را تحت عنوان بافت فرسوده یا سکونتگاه‌های غیر رسمی دسته بندی کنیم نداشتن استحکام بنا، نبود زیرساختارها و رعایت نکردن استانداردها در شبکه معابر، مشکلات فرهنگی اجتماعی، نبود امکانات مورد نیاز برای زندگی مردم بوده که موضوعات مختلف فرهنگی اجتماعی در شکل‌گیری آنها مؤثر است.
وی افزود: شکل‌گیری غیرقانونی این بافت‌ها و ساخت و ساز بدون پروانه منجر به شکل‌گیری نامناسب شبکه معابر و زیرساخت‌ها همچنین نداشتن استحکام بنا خواهد شد که برای پیشگیری از بروز این موارد باید سعی کنیم در مناطق دیگر شهر این اتفاق تکرار نشود.
معاون معماری و شهرسازی شهردار اراک تاکید کرد: یکی از ضوابط تشویقی شهرسازی در راستای تجمیع املاک بوده و اگر ساکنان اقدام به تجمیع در بافت ناکارآمد شهری کنند قطعاً از این ضوابط بهره‌مند خواهند شد و در صورت وقوع این اتفاق شرایط کالبدی این بافت بهبود می‌یابد؛ یکی از اصلی‌ترین موانع و مشکلات در مسیر تجمیع املاک در سکونتگاه‌های غیررسمی، نداشتن سند مالکیت قسمت قابل توجهی از این اراضی است و در صورتی که این مورد حل شود می‌توان اقدامات حقوقی و قانونی خوبی در این حوزه‌ها انجام داد که باعث رونق ساخت و ساز در این مناطق شود.
ستوده‌نیا افزود: در واقع مردم اقدام به تصرف زمین‌هایی کرده‌اند که در مالکیت دولت بوده، بنابراین راهکاری که در این خصوص اندیشیده شده این است که ساکنان می‌توانند در قبال پرداخت مبالغی اقدام به گرفتن سند کنند، با این وجود شهرداری در صدور سند مالکیت نقش چندان به‌سزایی ندارد، برای مثال در حال حاضر در کوی امام علی (فوتبال) چون اغلب زمین‌ها دولتی است متولی ساماندهی آنها اداره راه و شهرسازی بوده و پیگیر رفع این موانع و انتقال سندهای مالکیت به ساکنان این مناطق است.
فرآیند بازآفرینی شهری بافت‌های فرسوده به کندی پیش می‌رود
محمدرضا خسروی، معاون امور زیربنایی و حمل و نقل شهری شهردار اراک به خبرنگار ایمنا گفت: نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده شهری از گذشته تاکنون رویکردها و فرایندهای متعددی را به خود دیده است. پیرو مصوبه مورخ ۱۷/۰۹/۱۳۹۳ شورای عالی معماری و شهرسازی ایران مبنی بر تغییر رویکرد فرسودگی به ناکارآمدی و تاکید بر رویکرد بازآفرینی شهری به جای بهسازی و نوسازی، سیاست بازآفرینی شهری، به عنوان سیاستی جامع و کامل به منظور ارتقای کیفیت زندگی محله‌ها و محدوده‌های ناکارآمد شهری تعریف شده است.
وی افزود: مفهوم بازآفرینی شهری فرایندی است که به خلق فضاهای شهری جدید با حفظ ویژگی‌های اصلی فضایی (کالبدی و فعالیت) منجر می‌شود. از اهداف اصلی بازآفرینی شهری می‌توان به کاهش فقر شهری، تحقق حکمروایی شهری، ارتقای تاب‌آوری شهری و ارتقای هویت و منزلت مکانی اشاره کرد؛ در این راستا سیاست بازآفرینی شهری پایدار، با لحاظ کردن راهکارهای اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی- فضایی در دستورکار مدیریت شهری قرار دارد.
معاون امور زیربنایی و حمل و نقل شهری شهردار اراک اظهار کرد: از اصول اساسی در بکارگیری رویکرد بازآفرینی در شهرها می‌توان به جامع‌نگری در اقدامات، توجه به تمامی وجوه پایداری در تعریف برنامه‌ها، اتخاذ نگرش فضایی- راهبردی، یکپارچگی، بلندمدت بودن، انعطاف پذیر بودن، فراگیر و همه شمولی با مشارکت حداکثری تمامی ذی‌نفعان و ذی‌نفوذان اشاره کرد.
خسروی تصریح کرد: در نتیجه، لزوم هماهنگی و همکاری همه بخش‌های خدمات‌رسانی در جهت توفیق در فرآیند بازآفرینی در بافت‌های ناکارآمد شهری ملموس است برای مثال در طرح سنددار شدن املاک کوی امام علی (ع) اراک به عنوان یکی از دغدغه‌های اساسی ساکنان آن از سال ۱۳۹۱ با همکاری اداره کل راه و شهرسازی و ثبت اسناد و املاک و شهرداری در مرکز توسعه محله نسبت به ثبت نام ۳۳۳۳ درخواست در سامانه شمیم اقدام شد که در نهایت با توجه به قوانین قیمت گذاری املاک جهت واگذاری به ساکنان و ناتوانی مالی ساکنان تا کنون تنها ۶ سند واگذاری صادر شده است که این همکاری فرابخشی و نهادهای مرجع قانونی در جهت اصلاح قانون را می‌طلبد.
وی افزود: مشارکت نکردن ساکنان با توجه به ذهنیت قطع یارانه املاک کمتر از ۱۳۳ مترمربع با توجه به قیمت گذاری پایین باعث موفق نشدن اجرای این طرح شده است. از جمله سایر موانع می‌توان به همکاری نکردن سایر نهادها با توجه به رویکرد جامع‌نگر بازآفرینی اشاره کرد به عنوان مثال در محدوده بازار با توجه به توان و اعتبارات شهرداری نیازمند همکاری بیشتر و تأمین اعتبارات دولتی از سوی سایر ارگان‌های متولی از جمله میراث فرهنگی هستیم.
معاون امور زیربنایی و حمل و نقل شهری شهردار اراک خاطرنشان کرد: ایجاد کمربندی سبز شهری با توجه به نوع مالکیت املاک واقع در طرح مصوب پردیس خطی سال ۱۳۳۹ تهیه شده توسط شهرداری و استانداری، نیازمند واگذاری مالکیت املاک واقع در طرح که اکثراً در مالکیت اداره کل راه و شهرسازی و منابع طبیعی است می‌باشد که در این خصوص علاوه بر پیگیری‌های صورت گرفته از سوی شهرداری، معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم در این خصوص ورود کرده است.
خسروی، جذب نشدن اعتبارات مصوب دولتی با توجه به تخصیص دیرهنگام اعتبارات را از دیگر مشکلات پروژه‌های بازآفرینی شهری دانست و گفت: به عنوان مثال اعتبارات بازآفرینی ملی اداره کل راه و شهرسازی و اعتبارات مصوب از ردیف اعتبارات تملک دارایی وزارت کشور سال ۱۳۹۹ که تا تیر ماه سال جاری فرصت جذب دارند، هنوز ابلاغ نشده است؛ تنها بودجه تخصیص یافته برای احیای بافت‌های ناکارآمد اعتبار تخصیصی در ردیف بودجه سالانه شهرداری است.
وی تاکید کرد: در نهایت مهمترین دغدغه مدیریت شهری، احتمال مشارکت نکردن شهروندان در مراحل تصمیم سازی، تصمیم‌گیری و در نهایت اجرای طرح‌های بازآفرینی شهری است که در همین راستا می‌توان به همکاری نکردن مالکان یک پلاک واقع در سه زیر بلوک طرح فردین‌پور شهر اراک اشاره کرد. در این مورد علیرغم این که کارگزار شهرداری مذاکره کرده و وجه کارشناسی نیز از طرف شهرداری از سال ۹۷ به حساب دادگستری واریز شده و در حالی که تملک مابقی پلاک‌های واقع در محدوده مذکور نیز به انجام رسیده است، اما به دلیل همکاری نکردن مالکان یک پلاک، فرآیند بهسازی در محدوده چهار بلوک شمالی طرح فردین پور هنوز محقق نشده است.
معاون امور زیربنایی و حمل و نقل شهری شهرداری اراک افزود: در تجربه‌ای دیگر می‌توان به شورای محله کوی امام علی (ع) اشاره کرد، فرآیند بازآفرینی شهری در مقیاس محله، بدون مشارکت ساکنان امری ناشدنی است چرا که ساکنان محدوده‌های هدف بازآفرینی به دلیل آگاهی از فضا و گوشه‌های بلااستفاده می‌توانند فضاهای بی دفاع را شناسایی و در جهت استفاده مثبت و مؤثر از آن راهکارهای بهینه و مطلوبی ارائه کنند.
خسروی تصریح کرد: مشارکت نکردن شهروندان همچنین سرمایه گذاران بخش خصوصی در بهسازی مساکن شهری و بازآفرینی عرصه‌های ناکارآمد شهری باعث شده تا علیرغم اهتمام و تلاش مدیریت شهری و استانی، فرآیند بازآفرینی شهری بافت‌های فرسوده به کندی انجام شود اما در همین خصوص دفاتر تسهیلگری در راستای جلب مشارکت حداکثری شهروندان با آگاهی از روندها و نقش‌ها، ساکنان را برای رسیدن به هدف مشترک جلب و در مدار مشارکت و توسعه محلی قرار می‌دهند.
وی افزود: دفاتر تسهیلگری با بسیج ظرفیت‌های اجتماعی، جذب منابع و ظرفیت‌های مالی موجود، پیگیری تأمین زیرساخت‌ها و خدمات محله‌ای؛ بهسازی محیطی و ارتقا کیفیت عرصه عمومی و … تأثیراتی اساسی در اجرای رویکرد بازآفرینی شهری دارند.
معاون امور زیربنایی و حمل و نقل شهری شهرداری اراک گفت: دفاتر تسهیلگری باید ضمن شناخت محیط با همراهی و حمایت‌گیری نمایندگان و ساکنان با استفاده از ابزارسازی و روش‌های مشارکتی مؤثر به شناسایی فضاهای بی دفاع و واجد اولویت برنامه‌ریزی و طراحی بپردازند و این مهم را در دستورکار برنامه‌های خود قرار دهند. چرا که در صورت برنامه‌ریزی و طراحی مؤثر این فضاها، بخش زیادی از مشکلات کالبدی- اجتماعی محله رفع خواهد شد و در صورت تزریق فعالیت و کارکرد به فضا به رونق اقتصادی فضا نیز منجر می‌شود، بنابراین لزوم ایجاد دفاتر تسهیلگری در سایر محلات شهر اراک از جمله کوی ولیعصر با هدف بازآفرینی شهری و تهیه سند توسعه محله از طرف دفتر امور اجتماعی احساس می‌شود که در این خصوص شهرداری اراک مانند سال‌های گذشته آمادگی همکاری است.
وی در خصوص ارائه تسهیلات بانکی به ساکنان این بافت‌ها افزود: با توجه به هماهنگی‌های شده با اداره کل راه و شهرسازی، از طرف بانک‌های عامل طرح، تسهیلات بانکی با بهره پایین جهت نوسازی املاک واقع در بافت‌های مصوب ناکارآمد شهری پرداخت می‌شود و مالکان پس از طی مراحل قانونی صورت پروانه می‌توانند نسبت به ثبت اطلاعات در سامانه تسهیلات بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده ناکارآمد شهری اقدام کنند. در همین خصوص شهرداری در سال ۱۳۹۹ جهت صدور ۱۳۷ پروانه ساختمان مبلغ ۲۲ میلیارد ریال تخفیف عوارض در بافت‌های مصوب فرسوده به شهروندان ارائه کرده است.
نظر شما