نخبگان رسانه‌ای اذهان مردم را به دست بگیرند

علیرضا شریف منش، در گفتگو با خبرنگار ایمنا با اشاره به شایعه‌های فضای مجازی گفت: حوزه خبر به دو قسمت رسمی و غیر رسمی تقسیم می‌شود. این تقسیم بندی از جهت نوع نوشتار و منبع انتشار خبر است. در کشور ما شایعه معمولاً از مجاری غیررسمی منتشر می‌شود، تا چند سال پیش منابعی که در اختیار مردم قرار داشت روزنامه، تلویزیون و منابع رسمی بودند. در سال‌های دور منابع غیر رسمی که منجر به شایعه سازی می‌شدند شبکه‌های تلویزیونی خارجی بودند، کمی جلوتر که آمدیم شبکه‌های اجتماعی همچون لاین مطرح شدند که امکانات انتشار آنها چندان بالا نبود، اما با آمدن شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام، اینستاگرام، توئیتر، یوتیوب و غیره قدرت انتشار شبکه‌های اجتماعی بالا رفت. به این صورت که هر شخص خود یک رسانه شد و توانست برای خود رسانه داشته باشد.

وی افزود: در این شرایط اتفاقی که رخ می‌دهد غلبه بخش غیررسمی بر رسمی است. در گذشته که انتشار خبرها صرفاً از طریق شبکه‌های تلویزیونی خارج از کشور بود، مقابله با آن چندان کار سختی نبود و در بستر شبکه‌های تلویزیونی داخلی و روزنامه‌ها می‌شد با آن مقابله کرد. از نیمه دوم دهه هفتاد طیفی از روزنامه‌ها نیز به انتشار اخبار غیر رسمی ورود پیدا کردند و عاملی برای اوج گرفتن بستر شایعه در کشور شدند.

این کارشناس حقوقی رسانه ادامه داد: اکنون که شبکه‌های اجتماعی حاکم شده اند اینگونه نیست که دیگر با شبکه‌های تلویزیونی داخلی، روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های رسمی بتوان در مقابل شایعه ایستاد. به دلیل اینکه کنترل اذهان دیگر در اختیار منابع رسمی نیست و شبکه‌های اجتماعی در این حوزه غالب شده اند.

شریف منش اضافه کرد: به صورت کلی می‌توان به یک تقسیم بندی سه گانه در این حوزه اشاره کرد. خبرگزاری‌ها و روزنامه‌های رسمی، شبکه‌های اجتماعی و شبکه‌های نیمه اجتماعی که در واقع تلویزیون هستند، اما سبک ارائه آنها به شیوه شبکه‌های اجتماعی است. در حال حاضر شبکه‌های نیمه اجتماعی وضعیت غالب اعتماد را به دست گرفته اند. ممکن است که در طول شبانه روز ساعات بیشتری را به شبکه‌های اجتماعی اختصاص دهیم، اما جایی که می‌خواهیم به شایعه یا واقعی بودن سخنی آگاهی پیدا کنیم، ظاهراً شبکه‌های نیمه اجتماعی اعتماد مردم را به دست گرفته اند.

وی تصریح کرد: اگر بخواهیم نگاه حقوقی به این حوزه داشته باشیم، باید بگوییم که از لحاظ قانونی بر رسانه‌های رسمی تسلط کامل وجود دارد، یعنی هر زمان بخواهیم از شبکه رسمی شکایت کنیم، این امکان وجود دارد. اما پیگیری قانونی در شبکه‌های اجتماعی سخت است و علت آن هم ازدیاد است. اکثر کشورها به دلیل سرعت بالای شبکه‌های اجتماعی به لحاظ پیگیری حقوقی از آنها عقب مانده اند.

این کارشناس حقوقی رسانه افزود: احتمالاً در سال‌های آینده اعتماد نسبت به این شبکه‌های اجتماعی از دست خواهد رفت. به این معنی که دیگر قرار نیست مردم اخبار خود را از شبکه‌های اجتماعی کسب کنند. بلکه صرفاً از این بسترها برای تبادل اطلاعات استفاده کند. زمانی که اعتماد به این شبکه‌ها از میان برود نیاز به پیگیری حقوقی نیز مطرح نمی‌شود.

شریف منش در خصوص شایعات مربوط به انتخابات، ادامه داد: بعید می دانم بتوان در مقابل موج شایعات که نزدیک انتخابات ایجاد می‌شود، ایستاد. چراکه در حال حاضر شبکه‌های اجتماعی هستند که اذهان را کنترل می‌کنند. نامزدهای احتمالی انتخابات نیز بستر شبکه‌های اجتماعی را انتخاب می‌کنند، به دلیل اینکه می‌دانند مخاطب اصلی آنجاست. در همین چند روز گذشته دیدیم که شایعات کم کم در بسترهای فرهنگی اما با اهداف سیاسی در حال افزایش هستند.

وی اضافه کرد: به دلیل شرایط کرونایی احتمالاً سخنرانی‌های انتخاباتی برگزار نخواهد شد، بنابراین یکی از بستری که نامزدها می‌توانند از آن استفاده کنند همین شبکه‌های اجتماعی است. اما به دلیل شایعات فراوان شبکه‌های مجازی احتمال اینکه مردم برای تصمیم گیری در این خصوص به خبرگزاری‌های رسمی مراجعه کنند بسیار زیاد است.

این مشاور حقوقی رسانه خاطرنشان کرد: اینکه بخواهیم مردم در این شرایط اقتصادی و با بحران‌های اجتماعی که رخ می‌دهد، ذهن و زمان خود را صرف کسب سواد رسانه‌ای کنند انتظار خطایی است. این نخبگان رسانه‌ای هستند که باید تلاش کنند تا اذهان مردم را به دست بگیرند.