به گزارش ایمنا و بر اساس مقاله‌ای از «سعید ابراهیمی» دکترای اقتصاد شهری دانشگاه اصفهان، بررسی و شناخت آینده، یکی از نیازهای اساسی سازمان‌های امروزی برای بقا در محیط به شدت رقابتی و با تغییرات غیرقابل پیش بینی است.
شهرداری اصفهان به عنوان یک سازمان کلیدی در توسعه شهری نیازمند کسب مهارت‌های جدیدی به منظور رویارویی با تغییرات سریع در آینده خواهد بود، از این رو پژوهشی با هدف تعیین مناسب‌ترین رهیافت آینده پژوهی جهت بکارگیری در شهرداری اصفهان و دستیابی به ساختار سازمانی مبتنی بر آینده پژوهی انجام شده است.
آینده پژوهی روش و الگویی است که با هدف مدیریت و سیاست‌گذاری در حیطه واقعیت‌های انسانی- اجتماعی به تدوین تجویزهایی می‌پردازد که عمل به آنها منجر به تحقق مطلوب‌ترین آینده ممکن می‌شود.
آینده پژوهی با ارتقای سطح تفکر آینده گرایی خودآگاه و کارآمد، زمینه مناسب برای افزایش تدبیر بشر در تصمیم گیری و نیز ارتقای سطح اثربخشی را فراهم می‌سازد. در فرایند آینده پژوهی مدیران با تحلیل رویدادها و به‌کارگیری خلاقیت و نبوغ از آینده آگاهی می‌یابند و زمینه مناسب به منظور هدایت سازمان فراهم می‌شود.
شهرداری به عنوان مهم‌ترین متولی اداره امور شهر نیازمند کسب مهارت‌های جدیدی به منظور رویارویی با تغییرات سریع در آینده خواهد بود تا با علم در مورد آینده به تجویزهای مناسب در زمینه حل مشکلات و رشد و توسعه شهر دست یابد.
در این ارتباط انجام مطالعاتی به منظور شناخت مبانی و راهکارهای پرداختن به موضوع نیز پیاده سازی و بهره گیری آن در شهرداری ضروری به نظر می‌رسد. بنابراین این پژوهش با هدف تعیین ضرورت و اهمیت بررسی آینده پژوهی در شهرداری اصفهان و دستیابی به ساختار سازمانی مبتنی بر آینده پژوهی در آن انجام شده است.
آینده‌پژوهی پاسخی خردمندانه و حکیمانه به چالش‌های دگرگونی ها
شهر به عنوان پیچیده‌ترین محصول بشر در طول تاریخ فرایند تکاملی خود را پیموده است و با موضوعات و مشکلات پیچیده و متنوعی رو به رو بوده و این امر منجر به دشواری برنامه‌ریزی آن شده است.
از سویی رشد فناوری و موضوعات جهانی شدن بر پیچیدگی و چند بعدی بودن مشکلات شهری افزوده و عدم قطعیت شرایط و احتمال وقوع آینده‌های گوناگون، تصمیم گیری برای حل این مشکلات و برنامه‌ریزی برای آینده مطلوب را به مراتب دشوارتر کرده است.
کوچک‌ترین کم توجهی به این تغییرات منجر به غافلگیری در عرصه‌های مختلف سیاسی، امنیتی، اجتماعی و اقتصادی می‌شود. بنابراین در این محیط سرشار از عدم قطعیت، تلاش برای پژوهش ترسیم آینده تنها رویکردی است که احتمال موفقیت را افزایش می‌دهد چرا که آینده پژوهی پاسخی خردمندانه و حکیمانه به چالش‌های پدید آمده در پی دگرگونی‌ها است و با درک آینده می‌توان به مقابله با آینده‌ای پیچیده و نامعلوم پرداخت.
شهرداری از مهم‌ترین سازمان‌های متولی اداره امور شهرها است و بخش عمده‌ای از عرصه‌های تصمیم گیری آن مرتبط با شهر است.
سیستم شهری در معرض تحولات بسیاری قرار دارد و این امر تصمیم گیری شهر را با پیچیدگی رو به رو ساخته و بررسی شرایط حاکی از آن است که سازماندهی این امور جدا از تفکر درباره آینده نیست، بنابراین شهرداری اصفهان به عنوان یک سازمان تصمیم گیرنده در توسعه شهری نیازمند شناخت و آگاهی از آینده به منظور واکنش نشان دادن به تغییرات ناگهانی است.
مطالعه آینده پژوهی و دستیابی به ساختار سازمانی مبتنی بر آن در شهرداری می‌تواند به عنوان روشی کارآمد، بقا و موفقیت این سازمان را تضمین کند و بستر مناسب را به منظور کشف، پیش بینی و پاسخ به تغییرات محیطی فراهم سازد به گونه‌ای که مدیریت شهری توانایی نگاه به آینده و تشخیص تغییرات در آینده را کسب کند.
انتخاب رهیافت مطلوب آینده پژوهی برای بهره‌گیری در شهرداری اصفهان
آینده پژوهی فعالیتی زمان‌بر، پیچیده، پرهزینه و مشارکتی است؛ آینده پژوهی نادرست افزون بر هدر رفتن منابع انسانی و مادی اطلاعات مناسبی از وضعیت‌های آینده در اختیار تصمیم گیران نمی‌گذارد.
از طرفی آینده پژوهی به شدت وابسته به ساختارهای بومی بوده و دستیابی به آینده پژوهی مطلوب نیازمند بومی سازی فرایند آن با ویژگی‌های ارزشی جامعه است.
آینده پژوهی شامل سه رهیافت مشارکتی، راهبردی و سازمانی است. آینده پژوهی مشارکتی به مشارکت گسترده ذی‌نفعان و توانمندسازی آنها در چشم‌انداز سازی اشاره دارد.
آینده پژوهی راهبردی با مسائل راهبردی مرتبط است و طی آن توانایی‌های فردی یا سازمانی برای درک خطرات در حال ظهور افزایش می‌یابد و آینده پژوهی سازمانی ریشه در مدیریت راهبردی دارد و سازمانی بودن آن مبتنی بر این پیش فرض است که فرایند آینده پژوهی در یک سازمان (عمومی یا خصوصی) به مرحله اجرا می‌رسد.
دستیابی به ساختار سازمانی مبتنی بر آینده پژوهی در شهرداری اصفهان، نیازمند انتخاب رهیافت مطلوب آینده پژوهی و تطبیق آن با ساختار سازمانی شهرداری اصفهان است؛ بدین منظور مجموعه‌ای متشکل از خبرگان و متخصصان برنامه‌ریزی تشکیل شد و رهیافت‌های آینده پژوهی در آن تشریح و مورد بحث قرار گرفت.
نتایج حاکی از آن است که رهیافت سازمانی مبتنی بر پیش فرض اجرای فرایند آینده پژوهی در یک سازمان است همچنین ریشه در تفکر راهبردی داشته و بر مشارکت و تبادل دیدگاه‌ها اشاره دارد. با توجه به ویژگی‌های بیان شده، رهیافت سازمانی گسترده‌تر از دو رهیافت دیگر است؛ بنابراین با استناد به آرای خبرگان رهیافت سازمانی به عنوان رهیافت مطلوب انتخاب شد.
ساختار پیشنهادی آینده پژوهی شهرداری مبتنی بر رهیافت سازمانی
به منظور دست یافتن به ساختار سازمانی مبتنی بر آینده پژوهی در شهرداری اصفهان نیاز است ساختار سازمانی شهرداری با ویژگی‌های رهیافت سازمانی به عنوان رهیافت مطلوب تطبیق یابد.
با توجه به منطق آینده پژوهی سازمانی در این پژوهش، آینده پژوهی به عنوان یک توانایی سازمانی پیگیری می‌شود که به سازمان توانایی مقابله با تغییرات را می‌دهد؛ بدین منظور دو مسیر مجزا شامل رهیافت ساختاری و رهیافت فرهنگی معرفی می‌شود.
در رهیافت ساختاری، آینده پژوهی سازمانی فعالیتی است که در آن واحدهایی برای پاسخگویی مناسب برای مقابله با تغییرات غیر مداوم اختصاص پیدا می‌کند و با استفاده از فرایندهای پی در پی به برقراری ارتباط بین فرایند آینده پژوهی با سایر فعالیت‌های سازمان می‌پردازد.
رهیافت فرهنگی بر مبنای درگیر ساختن تعداد بیشتری از کارکنان سازمان در فرایند آینده پژوهی تعریف شده است و آنها را قادر می‌سازد در برابر کوچک‌ترین نشانه‌های ضعف در هنگام ایجاد تغییرات غیر مداوم واکنش نشان داده و پاسخ مناسب برای آن پیدا کنند.
در صورتی که یک سازمان بتواند تمام ابعاد ساختاری و فرهنگی آینده پژوهی سامانی را در درون خود ایجاد کند، قادر به انجام آینده پژوهی سازمانی خواهد بود.
بر اساس اصول و ویژگی‌های آینده پژوهی سازمانی و مسیرهای رهیافت‌های ساختاری و فرهنگی، ساختار سازمانی مورد نیاز برای راه‌اندازی فعالیت‌های آینده پژوهی از پنج واحد سازمانی تشکیل می‌شود.
این واحدهای سازمانی متناسب با ابعاد مورد نیاز برای افزایش قابلیت‌ها و توانایی آینده پژوهی در یک سازمان تعریف شده و تحت عنوان امور استفاده از اطلاعات، تدوین روش‌ها، تشکیل شبکه‌ها، فرهنگ‌سازی و سازماندهی معرفی شده‌اند. همچنین به یک واحد سازمانی مستقل که وظیفه پیگیری امور اداری، مالی و دبیرخانه‌ای گروه آینده پژوهی را برعهده دارد نیاز است.
رهیافت‌های مشارکتی، راهبردی و سازمانی
آینده پژوهی پاسخی به نیاز روزافزون بخش مدیریتی هر کشوری برای سیاست‌گذاری استاندارد و بهینه است، آینده پژوهی سازوکار علمی برای فراهم ساختن مقدمات و مؤلفه‌های ضروری در برنامه‌ریزی، تصمیم گیری و تدوین راهبردهای بلندمدت علمی است.
آینده پژوهی پاسخی خردمندانه به آینده‌ای پیچیده نامعلوم و دستیابی به درک بهتری از آن است، بنابراین آینده پژوهی دانشی سودمند به منظور هدایت سازمان‌ها است و با آگاهی از آینده زمینه مناسب به منظور حرکت سازمان فراهم می‌شود.
شهرداری اصفهان به عنوان یک سازمان تصمیم‌گیری در توسعه شهری نیازمند کسب مهارت‌های جدیدی به منظور رویارویی با تغییرات سریع در آینده خواهد بود.
این امر ضرورت بررسی آینده پژوهی در شهرداری اصفهان را ایجاب می‌کند؛ توانمندسازی شهرداری به منظور پاسخگویی به تغییرات آینده مستلزم دستیابی به ساختار سازمانی مبتنی بر آینده پژوهی است.
به منظور دستیابی به این ساختار، نخست رهیافت‌های آینده پژوهی مورد مطالعه قرار گرفته و در سه دسته مشارکتی، راهبردی و سازمانی طبقه‌بندی می‌شود.
آینده پژوهی مشارکتی به مشارکت گسترده ذی‌نفعان و توانمندسازی آنها در چشم‌انداز سازی اشاره دارد؛ آینده پژوهی راهبردی با مسائل راهبردی مرتبط بوده و فرایندی است که در آن توانایی‌های فردی یا سازمانی برای درک خطرات در حال ظهور افزایش می‌یابد.
آینده پژوهی سازمانی ریشه در مدیریت راهبردی دارد و سازمانی بودن آن مبتنی بر این پیش فرض است که فرایند آینده پژوهی در یک سازمان (عمومی یا خصوصی) به مرحله اجرا می‌رسد.
دستیابی به ساختار سازمانی مبتنی بر آینده پژوهی در شهرداری اصفهان، نیازمند انتخاب رهیافت مطلوب آینده پژوهی و تطبیق آن با ساختار سازمانی شهرداری اصفهان است.
بدین منظور رهیافت‌های آینده پژوهی در مجموعه‌ای متشکل از خبرگان تشریح و بررسی شد و رهیافت سازمانی به عنوان رهیافت مطلوب انتخاب و در ادامه ساختار سازمانی آینده پژوهی شهرداری در حوزه معاونت برنامه‌ریزی تدوین شد.
نظر شما