به گزارش خبرنگار ایمنا، زمانی که صحبت از شهرسازی و طراحی شهرها می‌کنیم، بیشتر بعد کالبدی و ساختار شهر را مدنظر داریم، در حالی که توجه به نوع فعالیت‌ها و رفتارها در فضاهای شهری اگر مهم‌تر از کالبد شهری نباشد، کم اهمیت‌تر از آن نیز نیست. اگرچه که به نظر می‌رسد برنامه‌ریزان و مدیران شهرهای ما در توجه به بعد کالبدی و تغییرات آن نیز چندان موفق نبوده‌اند با این حال توجه صرف به کالبد موجب شده هدف اصلی از توسعه شهرها مورد غفلت قرار بگیرد در حالی که رویکردهای مطرح در زمینه ارتقای کیفیت زندگی شهروندان به عنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی شهرسازی سالم در شهرهای جهان در حوزه‌های نظری - دانشگاهی و عملی - شهرسازی مطرح است. برای آشنایی بیشتر با این مقوله مهم علم شهرسازی با" دکتر سید مهدی خاتمی، عضو هیئت علمی گروه شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس" گفت‌وگویی را انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید:
ابعاد اجتماعی شهر سلامت محور چیست؟
شهر سلامت محور شهری است که در راستای سلامت مردم باشد. برخی محورهای شهرسازی سالم مثل کنترل آلودگی هوا به تأمین سلامت جسمی شهروندان توجه می‌کند اما مهم‌ترین مولفه‌ای که برای تأمین سلامت روان شهروندان در شهرسازی باید مورد توجه باشد، این است که شهرسازی و فضاهای شهری ما مشوق روابط اجتماعی باشد. فضاهای شهری شهر باید مشوق روابط اجتماعی باشد به تعبیر دیگر باید در شهر پاتوق‌هایی وجود داشته باشد که مردم در آنها روابط اجتماعی سالم داشته باشند. وجود چنین فضاهایی در شهر به سلامت روان شهروندان کمک می‌کند. به طور مثال به طراحی یک خانه توجه کنید، اگر خانه مسکونی طراحی شود، اما فضای نشیمن نداشته باشد و تنها اتاق خواب داشته باشد، این خانه تبدیل به خوابگاه می‌شود که صرفاً افراد برای خوابیدن از آن فضای آن خانه استفاده می‌کنند و ارتباطی با یکدیگر ندارند اما چنانچه هدف این باشد که این افراد با یکدیگر ارتباط داشته باشند باید یک فضای نشیمن(Living room) در خانه وجود داشته باشد و اصل وجود چنین فضایی این است که افراد حاضر در خانه بتوانند با یکدیگر ارتباطی برقرار کنند. در غیر این صورت این افراد فردگرا می‌شوند. در مقیاس شهری نیز چنانچه فضاهای شهری یا پاتوق‌هایی وجود نداشته باشند که مردم در آن مکان‌ها جمع شوند و روابط اجتماعی سالم داشته باشند، شهروندان به صورت منفرد زندگی می‌کنند. در این صورت فضاهای شهری تشویق کننده، وجود و گسترش روابط اجتماعی نیست.
رویکرد شهرسازی اجتماعی مشخصاً بر چه تاکید دارد؟
رویکرد شهرسازی اجتماعی بر این تاکید دارد که حتی اگر کالبد ساخته شود، اما روابط اجتماعی به درستی دیده نشود، همان فضا به فضایی بی روح تبدیل می‌شود. برخی فضاهای شهری کالبد ارزشمندی نیز ندارند، اما هیجان و شور در بین شهروندان حاضر در همین فضا وجود دارد. اصل در فضا روابط اجتماعی و نشاطی است که وجود دارد. البته توجه به کالبد در کنار ایجاد روابط اجتماعی در فضاهای شهری منافاتی با یکدیگر ندارد اما بهتر این است که هر دو شاخص در کنار هم مورد توجه قرار بگیرد ولی با ایجاد یک کالبد مناسب و بی توجهی به خواست‌ها و نیازهای مردم در آن محیط، طرح با شکست مواجه می‌شود. یکی از مهم‌ترین پارامترها در شهرسازی اجتماعی، مشارکت مردم است. اگر بهترین فضا فراهم باشد، اما مردم آن را نخواهند و از آن استقبال نکنند، دیگر شوری از حضور مردم در آن فضا نیست. یکی از فلسفه‌های شهرسازی اجتماعی این است که در مراحل مختلف طراحی شهری تا می‌توان باید نظر و مشارکت مردم را مدنظر قرار داد و بسیار مهم است که بحث‌های مرتبط با شهرسازی و روابط شهری دیگر از بالا به پایین نباشد.
باز پس گیری فضاهای شهری به چه معناست و چه اهمیتی در تحقق شهرسازی سالم دارد؟
معنا و مفهوم فضای شهری برای توده مردم و بسیاری از شهر سازان هنوز جا نیفتاده است. متأسفانه شهرهای ما در سیطره خودروها قرار دارد، مهمان‌های ناخوانده‌ای در شهرها هستند که وقت آن رسیده است که سیطره آنها بر فضاهای شهری کم شود. این روند در بسیاری از نقاط دنیا شروع شده است. به این فرآیند بازپس‌گیری (Reclaiming) می‌گویند و این بدین معنا است که فضاهایی را که خودرو از مردم گرفته است را به نفع توده مردم و استفاده انسانی باز پس بگیریم. در شهر فضاهای زیادی برای حضور خودرو مثل میدان و تقاطع وجود دارد و به آن بسیار اهمیت زیادی داده می‌شود در حالی که شهر فضاهای کمی برای حضور شهروندان دارد. همین فضاهای شهری نیز به صورت پارک شهری است که باز هم افراد به صورت منفرد در آن حضور پیدا می‌کنند. البته وجود چنین فضاهایی در شهر لازم است اما فضاهای شهری یا پاتوق‌هایی که مشوق روابط اجتماعی باشند در شهرهای ما بسیار کم است.
این فضاهای شهری در کدام نقاط شهر باید وجود داشته باشد؟
در بسیاری از شهرهای دنیا نقاط کلیدی و پر رفت و آمد با عملکردهای متفاوت، مثل بازارچه‌ها، مجتمع‌های تجاری، ایستگاه‌های مترو تبدیل به فضای پیاده و پاتوق‌هایی در مقیاس شهری شده است که انواع و اقسام رویدادهای مختلف را در آن فضاها پیش بینی می‌کنند و بستری می‌شود تا شهروندان با یکدیگر روابط اجتماعی داشته باشند. در مقیاس محلی نیز چنین فضاهایی نیاز است و یک شهر میدانگاه‌های محلی نیز نیاز دارد. جایابی این میدانگاه‌ها بسیار مهم است. در صورتی که به درستی این کار انجام نشود، نمی‌تواند افراد را در یک فضای تعاملی گرد یکدیگر جمع کند و مشوق روابط اجتماعی باشد به طور مثال در طراحی یک خانه چنانچه محل قرارگیری نشیمن به درستی انجام نشود، مورد استفاده قرار نمی‌گیرد در حالی که نشیمن که محل تعامل افراد با یکدیگر است باید در جایی از خانه قرار داشته باشد که همه افراد بتوانند استفاده کنند. بنابراین جانمایی نقاطی که قرار است پاتوق یا میدانگاه شود بسیار مهم است تا هدف از ایجاد چنین فضاهایی که ایجاد روابط اجتماعی سالم است، محقق شود. مردم با یکدیگر صحبت کنند و رویدادهای مختلف اتفاق بیفتد. دسترسی به این میدانگاه‌ها و پاتوق‌ها بسیار مهم است. متأسفانه فضاهای شهری کنونی و نوع طراحی شهری ما طی چند دهه اخیر مردم را به سمت زندگی شخصی و انفرادی سوق می‌دهد. هرچقدر هم امکانات فردی در شهرها گسترش پیدا کند، اما فضاهای جمعی در شهر ایجاد نشود، مؤلفه سلامت روان که در شهرسازی سالم مورد توجه است، محقق نمی‌شود. فقدان فضاهای شهری در شهرهای ما احساس می‌شود. چنانچه هزینه‌های توسعه فضاهای خودرو محور به فضاهای پیاده اختصاص پیدا می‌کرد، بسیار برای سلامت روان شهروندان مفید بود. یک دهم این هزینه نیز چنانچه صرف تأمین زیرساخت‌های مخصوص پیاده، میدانگاه‌ها و پیاده راه‌ها می‌شد، در کیفیت زندگی شهروندان تأثیر به سزایی داشت.
نظر شما