به گزارش خبرنگار ایمنا، توسعه گردشگری همواره یکی از مسائل اثرگذار برای محیط زیست بوده است و گردشگری و محیط زیست رابطه‌ای متقابل و وابستگی بسیاری به یکدیگر دارند. امروزه طبیعت گردی بخشی مهمی از صنعت گردشگری دنیا را شامل شده و انگیزه سفر بسیاری از گردشگران بازدید از این مناظر طبیعی است. با این حال نوع برخورد افراد و به خصوص گردشگران با محیط زیست بسیار اهمیت دارد.
توسعه گردشگری نباید باعث نابودی منابع طبیعی یک مقصد شود. در همین راستا مفاهیم مختلفی در سایه صنعت گردشگری از جمله «توسعه پایدار» و «سفر مسئولانه» پدیدار شده است. هر کدام از این مفاهیم برای اینکه گردشگران کمترین آسیب و تأثیر را روی مقصد داشته باشند پدید آمده است. اما همچنان مشکلات زیست محیطی مختلفی در اثر حضور گردشگران در مناطق طبیعی ایجاد می‌شود.
در همین رابطه قوانین و مقرراتی مختلفی وجود دارد، قوانینی که به نظر می‌رسد نتوانسته آنطور که باید و شاید برای محیط زیست کارآمد باشد. از طرفی اجرا نشدن صحیح قوانین باعث شده تا در غالب کشورها به خصوص کشورهای توسعه یافته ذهنیت منفی درباره توسعه گردشگری به وجود آید.
ایمان ژیان‌پور، پژوهشگر حوزه حقوق و گردشگری گفت: این کیهان از یک سری ویرانی‌هایی ساخته شده و با ساختن هم ویران خواهد شد. این جمله مبحث پیچیده گردشگری و محیط زیست را به خوبی برای ما روشن خواهد کرد. در این مبحث انسان و محیط زیست وجود دارند و این دو بخش الزام و ملزوم یکدیگر هستند.
او ادامه داد: با روند صنعتی شدن و غلبه انسان بر طبیعت این رابطه دگرگون شده و انسان تا جایی پیش رفت که اثرات مخرب بر محیط زیست گذاشت. محیط زیست یکی از حق‌های بشر است و به صراحت در نسل سوم حقوق بشر این مبحث ذکر شده است. بر این اساس از نسل‌های حاضر تا آینده باید از حق محیط زیست سالم برخوردار باشند؛ اما این قانون ضمانت اجرایی در چند دهه اخیر نداشته است.
اطلاعات زیست محیطی باید در اختیار همه قرار گیرد
ژیان‌پور که در وبینار «گردشگری و حقوق محیط زیست» صحبت می‌کرد، توضیح داد: تحقق برخورداری از محیط زیست سالم در گرو توسعه پایدار است، توسعه پایدار یکی از جلوه‌های کرامت انسانی است. جامعه جهانی نیز در این مورد سکوت نکرده و اعلامیه‌های مختلفی از جمله اعلامیه استکهلم و اعلامیه ریو صادر شده ضمن اینکه قوانین داخلی کشورها نیز مباحث حقوق زیست محیطی را دنبال می‌کند.
این پژوهشگر حقوق و گردشگری با اشاره به قوانین داخلی ایران درباره محیط زیست، اظهار کرد: در اصل ۵۰ قانون اساسی بحث حقوق محیط زیست و برخورداری از محیط زیست سالم و پایدار برای نسل حاضر و آینده مورد اشاره قرار گرفته است. اما صرفاً ذکر اینکه گردشگران باید این قوانین را رعایت کنند کافی نخواهد بود؛ بلکه باید در تصمیمات زیست محیطی، شهروندان مشارکت داشته باشند، اینکه یک سازمان اقداماتی بکند هیچ فایده نخواهد داشت.
او افزود: از طرفی باید اطلاعات زیست محیطی در اختیار همه قرار گیرد تا رعایت موارد از گردشگران مطالبه شود. همچنین باید تدریس و آموزش حفظ محیط زیست وجود داشته باشد، تقریباً در اکثر کشورها نه تنها این آموزش‌ها وجود ندارد، بلکه در راه آن سنگ‌اندازی بسیاری هم می‌شود. در جوامع و کشورهای مختلف حق دادخواهی و ضمانت اجرایی قوانین محیط زیستی نیز اجرایی نمی‌شود. با وجود تمام این حق‌ها است که می‌توانیم از گردشگران حفظ ضوابط محیط زیستی را درخواست داشته باشیم. گردشگری مرز نمی‌شناسد از طرفی محیط زیست هم مرز نمی‌شناسد و این اتفاق می‌تواند مخاطرات بسیاری را داشته باشد.
آسیب‌های گردشگری برای محیط زیست
ژیان‌پور رسیدن به توسعه پایدار و گردشگری را در گرو رعایت ضوابط زیست محیطی دانست و گفت: محیط زیست و گردشگری هم پای هم کار می‌کنند، صنعت گردشگری مانند آتش می‌ماند، آتش هم می‌تواند غذا را آماده کند و هم می‌تواند خانه‌ای را ویران کند. توسعه افسارگسیخته گردشگری و آماده نساختن زیرساخت‌ها می‌تواند یک اکوسیستم را نابود کند. محیط زیست و گردشگری صنعت‌های بزرگی هستند. گردشگری نیازمند محیط زیست با کیفیت و مطلوب است و گردشگری با معرفی محیط زیست منحصربفرد یک مقصد رشد و توسعه می‌یابد. صنعت گردشگری به اشتغال و توسعه اقتصادی پایدار کمک شایانی خواهد کرد، اما این کمک در کشورهای در حال توسعه بر اساس نبود تخصص‌گرایی و زیرساخت‌ها بسیار مخرب خواهد بود.
این فعال گردشگری با بیان اینکه "صنعت گردشگری دارای فعالیت‌های بسیاری است که می‌تواند مشکلات زیست محیطی به وجود آورد" تاکید کرد: این مشکلات پیامد دو مقوله مهم بهره‌برداری از منابع طبیعی به صورت ناپایدار و ترکیب عناصر محیط زیست با آلودگی‌ها است. زمانی که این پیامد وجود دارد، اثراتی شامل کاهش منابع طبیعی، آلودگی و پیامدهای فیزیکی خواهد بود.
او افزود: گردشگری با افزایش استفاده از منابع می‌تواند حفظ منابع طبیعی و محیط محلی را با مشکل مواجه کند. همچنین با حرکت گردشگران به سمت یک مقصد آلودگی‌های مختلف هوایی، آبی و غیره در مقصد رخ خواهد داد. گردشگران میزان قابل توجهی پسماند ایجاد کرده که از طرفیت مقصد خارج است و تبدیل به بحران خواهد شد. پیامدهای فیزیکی نیز مصادف با تخریب اکوسیستم است، گردشگران نیازمند اقامتگاه و زیرساخت‌های مختلفی هستند و ایجاد گسترده این زیرساخت‌ها سبب تخریب محیط زیست می‌شود.
ژیان پور خاطرنشان کرد: ورود گردشگران به محیط زیست باعث کاهش تنوع زیستی خواهد شد؛ یعنی ورود انسان به منطقه‌ای بدون فرهنگسازی باعث تخریب محیط طبیعی در ابعاد مختلف خواهد شد. برای جلوگیری از بروز این مشکلات باید آموزش‌های لازم به گردشگران داده شود. بسیاری از آتش‌سوزی‌ها و بوته‌کنی‌ها در مقیاس وسیع نیز توسط گردشگران انجام می‌شود و این مسئله یک معضل در کشور است.
این پژوهشگر حوزه حقوق و گردشگری آلودگی و برهم خوردگی نظم طبیعی سواحل را یکی دیگر از مشکلات حضور بالای گردشگران در مناطق طبیعی عنوان کرد و گفت: تمام این مشکلات به دلیل نبود ضمانت اجرایی قوانین و مقررات در رابطه با محیط زیست است. در قانون کیفری ایران برای ریختن آشغال و نخاله در محیط‌های طبیعی و انسانی جریمه‌هایی وجود دارد که این قانون لازم و کافی نیست؛ حفظ محیط زیست نیاز به یک فرهنگسازی دارد.
دولت و حکومتی که باعث آسیب به محیط زیست شده، خود باید هزینه جبران را پرداخت کند
او اظهار کرد: دستیابی به توسعه پایدار در گردشگری مستلزم کاهش اثرات مخرب محیط زیستی است و باید از طریق همان حقوقی که بیان شد به این هدف برسیم. برای رسیدن به توسعه پایدار نیز باید تدابیری بر اساس تخصص‌ها و زیرساخت‌های درست باشد. حفاظت از میراث فرهنگی و منظر یکی از مؤلفه‌های توسعه پایدار است و این‌ها میراث «مشترک بشریت» است.
ژیان‌پور تصریح کرد: واژه حقوق محیط زیست تمام تئوری‌هایی که بیان شده را در چهارچوب‌های قانونی می‌گنجاند، تمام بایدها و نبایدهای فعالیت گردشگران نیز در این قوانین موجود است. گردشگران باید به اصولی مانند «پیشگیری» توجه کنند، از پیشگیری به عنوان یک قاعده طلایی در صنعت گردشگری یاد می‌شود. در صورتی که محیط زیست آسیب ببیند غیرقابل جبران است و این اتفاق چرخه صنعت گردشگری مقصد را متوقف خواهد کرد؛ از همین بابت اصل پیشگیری بسیار اهمیت دارد. به عنوان مثال زمانی که قرار است یک مرکز گردشگری ایجاد شود، باید بر اساس قاعده پیشگیری در صنعت گردشگری خسارات را در ابتدا برآورد کنیم. اما روند کلی برخلاف این است و پس از ساخت یک مرکز به تحقیق درباره اثرات آن بر محیط زیست می‌پردازیم.
این پژوهشگر حقوق و گردشگری درباره قاعده احتیاط توضیح داد: قانون احتیاط یکی از قواعدی است که هنوز به عنوان اصل کلی حقوقی مورد پذیرش قرار نگرفته است، اما سرآمد همه قوانین اتحادیه اروپا است. در قوانین کشور ما به صورت جزء درباره این اصول صحبت شده است. بر اساس قاعده احتیاط دولت‌ها باید مطابق با توان خودشان عمل کنند. وقتی یک منطقه‌ای توان توسعه گردشگری را در خود می‌بیند، باید احتیاط کند و به سمت این توسعه پیش نرود.
او با بیان اینکه "دولت و حکومتی که سبب ضربه به محیط زیست شده، خودش باید تبعات آن را به جان بخرد و برای رفع آن‌ها مواردی را رعایت کند" تاکید کرد: باید آلوده کنندگان تمام هزینه‌های جبران آلودگی زیست محیطی را پرداخت کنند. به عنوان مثال اگر ساختاری صحیح در گردشگری وجود داشت، بسیاری از سواحل و منابع طبیعی ما بر اثر حضور گردشگران به نابودی کشیده نمی‌شد. از طرفی باید این مسئله را در نظر گرفت که اگر مردم کشوری دسترسی به اطلاعات و موارد زیست محیطی نداشته باشند، نمی‌توانند این مسائل را رعایت و مدیریت کنند.
کمک‌های گردشگری به محیط زیست
ژیان‌پور درباره یاری که گردشگری می‌تواند به محیط زیست برساند، توضیح داد: گردشگری و محیط زیست باید از طریق فرهنگسازی باهم در ارتباط باشند، استفاده بیش از حد منابع و انرژی گردشگران چیزی جز تخریب محیط زیست برجای نخواهد گذاشت. صنعت گردشگری قابلیت جذب در حمایت دارد، یعنی می‌تواند در آگاه سازی از موارد محیط زیستی نقش بسزایی داشته باشد. همچنین صنعت گردشگری می‌تواند ارزش‌های زیست محیطی را از طریق ارتباطات فرهنگی و ارائه اطلاعات ارتقا ببخشد. توسعه صنعت گردشگری بدون توجه به موارد اساسی موارد محیط زیستی و برنامه‌ریزی سبب تخریب صددرصدی محیط زیست یک مقصد خواهد شد.
این پژوهشگر ادامه داد: فرهنگسازی و آموزش به گردشگران باید از جامعه دانشگاهی صورت بگیرد، باید زیرساخت‌هایی ایجاد شده و افراد متخصص در بخش‌های مختلف صنعت گردشگری این ساز و کار را پیاده‌سازی کنند. افرادی هستند که بدون گذراندن دوره‌ها یا تحصیل در حوزه گردشگری اقدام به برگزاری تورهای گردشگری می‌کنند و کدهای اشتباهی به گردشگران می‌دهند. این افراد آگاهی از طبیعت گردی ندارند و اکوسیستم را به نابودی می‌کشند. بنابراین استفاده از افراد متخصص در اجزای مختلف صنعت گردشگری بسیار اهمیت دارد.
او درباره نقش جوامع مردم نهاد در فرهنگسازی و آگاه‌سازی، گفت: آموزش جامعه محلی را رها کردیم و فقط به موارد مختلف تئوریک روی آوردیم. اصل کار رها شده و باید از طریق سمن‌ها گام‌های خوب و مفیدی را برداشت.
ژیان پور با بیان اینکه "صنعت گردشگری زمانی رشد پیدا خواهد کرد که محیط زیست با کیفیت وجود داشته باشد و محیط زیست با کیفیت زمینه‌ساز حضور گردشگران خواهد شد" تصریح کرد: کشورهای مختلف در قاعده‌های داخلی خودشان ساختارهای مختلفی در این راستا ایجاد کردند و در حال توسعه آن هستند؛ اما بسیاری از کشورها از جمله ایران پس از ساخت یک مکان گردشگری زیان‌های زیست محیطی آن را بررسی می‌کنند.
قوانین جهانی گردشگری و محیط زیست
این پژوهشگر با اشاره به قوانین و اعلامیه‌های جهانی پیرامون گردشگری و محیط زیست، افزود: در سطح بین‌المللی اعلامیه‌های مختلفی وجود دارد که ضمانت اجرایی ندارد و در واقع یک نزاکت‌نامه است. اعلامیه گردشگری لاهه ۱۹۸۹، اعلامیه مانیل، منشور جهانی اخلاق گردشگری (کدهای اخلاق) و منشور جهانی طبیعت از جمله آن‌ها هستند. در اعلامیه لاهه بر لزوم وجود طبیعت سالم به عنوان شرط اصلی برای توسعه گردشگری تاکید شده است. تمام این اعلامیه‌ها را منشور جهانی اخلاق گردشگری در خود جمع و ارائه داد. اما بسیاری از متخصصان گردشگری در کشور ما یک بار هم این کدها را نگاه نکرده‌اند.
او ادامه داد: در کدهای اخلاقی ذکر شده که صنایع گردشگری به عنوان میراث مشترک بشریت است باید آن‌ها را رعایت کنند همچنین گردشگری باید با میراث فرهنگی و طبیعی مقصد سازگار باشد. گردشگری فعالیتی است که با گذران اوقات فراغت و استراحت درگیر است و به محیط زیست سالم نیاز دارد. این قوانین و لایحه‌ها بازو اجرایی برای پیوند گردشگری و محیط زیست هستند. این اعلامیه‌ها در قوانین داخلی به کشورها کمک کرد تا جوانب مثبت گردشگری را به حداکثر برسانند.
نظر شما