به گزارش خبرنگار ایمنا، بررسی پیشینه مطالعات کارشناسان نشان می‌دهد ارتقای تاب‌آوری ساکنان در برابر بلایای طبیعی، تاب‌آوری به جنبه‌های مثبت و نقاط قوت جوامع اشاره دارد.
با توجه به تمرکز بالای جمعیت سرمایه و دیگر بایسته‌های زندگی امروزی در شهرها، ضرورت شاخص‌سازی برای طبقه‌بندی، بررسی و سطح‌بندی شهرهای تاب‌آور در برابر انواع مخاطرات ضرورت می‌یابد؛ مطالعات انجام شده در سال‌های اخیر، بیانگر آن است که شاخص‌های تاب‌آوری هر سال پایش شده و شاخص‌های جدیدی به مجموعه شاخص‌ها اضافه می‌شود.
برای ایجاد شهر تاب آور باید بایسته‌هایی مورد توجه برنامه‌ریزان و مدیران شهری قرار گیرد که سازماندهی و هماهنگی با تأکید بر بهبود دانش و تجربه و مشارکت همه جانبه شهروندان و تخصیص بودجه و منابع مالی برای مناطق شهری که در محدوده خطر قرار دارند یکی از بایسته‌ها است.
به روز رسانی اطلاعات مربوط به مخاطرات و آسیب‌پذیری‌ها با تأکید بر ارزیابی آن و ارزیابی‌های خطر پذیری پیوسته باید توسط متخصصان انجام شود، همچنین مدیریت و محافظت از زیربناها با تأکید بر ممنوع کردن ساخت و ساز در محدوده رود و سیل‌ها، سیاست‌های استفاده از زمین، ارتباطات، تأسیسات و زیربناهای عمومی و محافظت از سیل بند به ویژه برای شهرهای که پیشینه وقوع بلایا را دارند، از بایسته‌های مدیریتی ایجاد شهرهای تاب‌آور است.
با توجه به اینکه مخاطرات آینده را نمی‌توان بر اساس شواهد پیش‌بینی و به راحتی حالت، اندازه و مکان این مخاطرات را از پیش، بیان کرد بنابراین افزایش یا بهبود توان ظرفیتی یک سامانه برای ایستادگی و بازیابی در برابر مخاطرات بسیار مهم است.
در این میان شهرهای تاب‌آور، شبکه‌ای پایدار از سامانه‌های کالبدی و جوامع انسانی است که سامانه‌های کالبدی، مؤلفه‌های ساخته شده و طبیعی شهر بوده؛ در مجموع، سامانه‌های کالبدی همانند بدنه شهر است و هنگام حوادث نیز سامانه‌های کالبدی باید باقی بمانند و در فشارهای شدید به عملکرد خود ادامه دهند؛ شهر بدون سامانه‌های کالبدی تاب آور در برابر حوادث بسیار آسیب‌پذیر خواهد بود.
آسیب پذیری شهرها در برابر حوادث
«محمدرضا رضایی» عضو هیئت علمی دانشگاه یزد در این باره به ایمنا، می‌گوید: امروزه خسارت‌های فراوان مخاطره‌های طبیعی و انسانی به محیط و کالبد شهرها موجب شده مفهوم تاب آوری برای کاهش آثار سوانح، به حوزه‌ای مهم در عرصه مدیریت بحران تبدیل شود.
این دانش آموخته دوره دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس تهران اظهار می‌کند: امروزه عموم مردم به شیوه‌هایی متفاوت با دیگر دوره‌های تاریخ، سوانح را تجربه می‌کنند به طوری که در هر بخش خبری، تصاویری از آخرین سوانح، صرف نظر از محل وقوع آنها دیده می‌شود از این رو، این پرسش ایجاد می‌شود که اگر امکان پیش بینی و پیشگیری از سوانح، برای در امان نگاه داشتن مردم از پیامدهای آنها وجود ندارد، برای به حداقل رساندن خسارت‌ها و آشفتگی‌های ناشی از بحران‌ها چه می‌توان کرد؟
وی ادامه می‌دهد: این موضوع هنگامی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که بدانیم بحران‌ها در سال‌های اخیر، خسارتی معادل ۶۰۰ میلیارد دلار را به کشورها وارد کرده و بر بیش از سه میلیارد نفر تأثیر گذاشته که از این تعداد، بیش از ۷۵۰ هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند.
رضایی تصریح می‌کند: در مواجهه با چنین وضعیتی، اتحادیه بین المللی راهبرد کاهش خطر سوانح، تقویت برنامه ای را با عنوان «تاب آوری ملت ها و جوامع در مقابل سوانح» در چارچوب طرح هیوگو برای سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵ در پیش گرفته که این برنامه، علاوه بر کاهش آسیب پذیری جوامع در هنگام وقوع بحران ها، به سمت افزایش و بهبود تاب آوری جوامع گرایش دارد.
وی با بیان اینکه در سال‌های اخیر، نهادها و آژانس‌های فعال در زمینه کاهش سوانح، بیشتر فعالیت‌های خود را بر دستیابی به جامعه تاب آور در برابر سوانح متمرکز ساخته‌اند، می‌گوید: در این میان به دلیل خسارت‌های وسیع و بی هنجاری‌های گسترده اجتماعی، زمین لرزه‌ها نسبت به سایر حوادث، اولویت بالاتری برای تقویت تاب آوری جوامع در برابر سوانح طبیعی دارند.
عضو هیئت علمی دانشگاه یزد می‌افزاید: در سال‌های گذشته، جهان شاهد بعضی از مخاطره‌های پیش بینی نشده طبیعی مانند سونامی آسیا، گردباد کاترینا و زمین لرزه سیچوان چین بود؛ اگرچه بعضی از ابزارهای پیش بینی کننده در کاهش آثار بحران‌ها مؤثر است، اما در واقع نمی‌توان بر اساس شواهد، مخاطره‌های آینده را پیش بینی کرد؛ بنابراین، ضروری است برای جلوگیری از افزایش آسیب پذیری‌ها، میزان تاب آوری جامعة محلی را بشناسیم و بدانیم که توان ظرفیتی جامعه برای ایستادگی و بازیابی در برابر مخاطره‌ها هنگام وقوع بحران تا چه حدی است.
وی با بیان اینکه ایران نیز به دلیل ویژگی‌های اقلیمی، زمین شناختی و به ویژه قرارگیری روی کمربند زلزله خیز آلپ هیمالیا، از جمله آسیب پذیرترین کشورهای دنیا محسوب می‌شود، می‌گوید: شاخص ریسک بحران برنامه توسعه سازمان ملل نشان می دهد بعد از ارمنستان، ایران بالاترین آسیب پذیری زلزله را در بین کشورهای جهان دارد و ۳۱ مورد از ۴۰ نوع بلایای طبیعی در ایران رخ داده است.
تاب‌آوری، مفهومی چندجانبه
رضایی ادامه می‌دهد: با وجود گذشت بیش از سه دهه از تجارب ارزشمند پژوهش جمعی در مورد تاب‌آوری، هنوز این واژه در حوزه‌های مختلف علمی دارای معانی متفاوت و متضاد است، بسیاری از تناقض‌های موجود بر سر معنای تاب‌آوری از تمایل‌های شناختی، دیدگاه‌های موجود در سیستم‌های اکولوژیکی اجتماعی، روش‌های متفاوتی مفهومی بنیادی ناشی می‌شود که نتیجه این معانی متفاوت، ایجاد یک فرهنگ مبهم معنایی و رویکردهایی برای درک تاب‌آوری نسبت به شوک‌های خارجی یا مخاطره‌های طبیعی است.
وی با اشاره به ابعاد تاب‌آوری، اظهار می‌کند: تاکنون هیچ مجموعه ویژه‌ای از شاخص‌ها یا چارچوب‌های سازمان یافته برای کمّی‌سازی تاب‌آوری سوانح به وجود نیامده است، با وجود این در جامعه علمی، اجماعی وجود دارد مبنی بر اینکه تاب‌آوری، مفهومی چندجانبه و دارای ابعاد اجتماعی، اقتصادی، نهادی و کالبدی است.
این دانش آموخته دوره دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس تهران می‌افزاید: به لحاظ بُعد اجتماعی؛ از تفاوت ظرفیت اجتماعی جوامع، در نشان دادن واکنش مثبت، انطباق با تغییرها و حفظ رفتار سازگارانه و بازیابی از سوانح به دست می‌آید که می‌توان آن را از طریق بهبود ارتباطات، آگاهی از خطر، آمادگی، توسعه و اجرای طرح‌های مدیریت سوانح و بیمه برای کمک به فرایند بازیابی ارتقا داد.
وی با اشاره به تاب‌آوری از بُعد اقتصادی، می‌گوید: در بعد اقتصادی واکنش و سازگاری افراد و جوامع به طوری است که آنها را قادر به کاهش خسارت‌های بالقوه سانحه می‌سازد که بیشتر قابلیت حیات اقتصادی جوامع را نشان می‌دهد که در این میان تاب‌آوری، از ظرفیت جوامع برای کاهش خطر، اشتغال افراد محلی در تقلیل خطر برای ایجاد پیوندهای سازمانی و بهبود و حفاظت از سیستم‌های اجتماعی در یک جامعه تأثیر می‌پذیرد.
رضایی در ارتباط با تاب‌آوری از بُعد کالبدی، می‌گوید: در این بعد، ارزیابی واکنش جامعه و ظرفیت بازیابی بعد از سانحه نظیر پناهگاه‌ها، واحدهای مسکونی، تسهیلات سلامتی و زیرساختی مانند خطوط لوله، جاده‌ها و وابستگی آنها به زیرساخت‌های دیگر را به همراه دارد.
جوامع تاب آور
وی اظهار می‌کند: اجتماع تاب‌آور، جامعه‌ای است که علاوه بر توانایی تحمل شوک‌ها و ضربه‌های یک خطر به گونه‌ای که آن خطرها تبدیل به سانحه نشود، توانایی یا ظرفیت برگشت به حالت عادی، در حین و پس از سانحه و همچنین امکان و فرصت تغییر و سازگاری پس از سوانح را دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه یزد ادامه می‌دهد: با توجه به مفهوم تاب‌آوری که باید با تمامی مراحل مدیریت سوانح ارتباط یابد لازم است جامعه تاب‌آور دارای ویژگی‌هایی باشد که تمامی مراحل قبل، حین و پس از سانحه را پوشش دهد؛ بر این اساس می‌توان ویژگی‌های جوامع تاب آور را اینگونه عنوان کرد که با تعداد زیادی از اجزا با عملکرد مشابه است به طوری که وقتی یک جز مختل می‌شود کل سیستم دچار اختلال نمی‌شود، همچنین دارای تنوع، کارآمدی، استقلال داخلی، استحکام، وابسته به هم، قابلیت سازگاری، همیاری یا همکاری و فرصت و انگیزه‌های زیاد برای جلب مشارکت ذی‌نفعان است.
وی تصریح می‌کند: در واقع مفهوم تاب آوری جامعه در برابر سوانح آن است که علاوه بر سرعت بازیابی جامعه از آثار سانحه، توانایی آموزش، پاسخ و بازیابی سریع آثار سوانح و سازگاری با مخاطره‌ها باشد.
رضایی با تاکید بر اینکه جامعه تاب‌آور باید به گونه ای سازماندهی شود که آثار سانحه در آن پایین و فرایند بازیابی سریع باشد، اظهار می‌کند: یکی از ابعاد تأثیرگذار در سنجش سطح تاب‌آوری، بعد کالبدی است که از طریق آن می‌توان وضعیت جامعه را از نظر ویژگی‌های فیزیکی و جغرافیایی تأثیرگذار در مواقع بروز سانحه ارزیابی کرد.
وی ادامه می‌دهد: تاب آوری کالبدی، یکی از ابعاد تأثیرگذار در میزان تاب‌آوری جوامع است که از طریق آن می‌توان وضعیت جوامع را از نظر ویژگی‌های فیزیکی و جغرافیایی تأثیرگذار در هنگام بروز سانحه ارزیابی کرد.
برای افزایش تاب‌آوری در محله‌های شهر پیشنهاداتی شامل مدیریت و سازماندهی لازم برای آمادگی و مقابله، همراه با اقدام مؤثر به منظور کاهش خطرهای ناشی از سوانح طبیعی و ایجاد فرماندهی واحد بحران، گسترش و تقویت مطالعه‌های علمی و تحقیقاتی برای شناخت و کاهش خطرهای ناشی از سوانح طبیعی و حوادث غیرمترقبه با اولویت خطر زلزله، اعمال قوانین درجهت مقاوم‌سازی ساختمان‌های فرسوده و افزایش ضریب ایمنی در ساخت وسازهای جدید، تهیه نقشه و طرح‌های تخلیه محله‌ها، نواحی و مناطق شهری، همراه با محل‌های اسکان موقت شهروندان هنگام بروز سانحه همچنین مطالعه و بررسی میزان آسیب‌پذیری محله‌ها در هنگام وقوع بحران، به ویژه زلزله و تهیه نقشه‌های آسیب پذیری محله‌ها و افزایش مشارکت مردم و آماده سازی آنها برای مواجهه با مواقع بحرانی است.
نظر شما