نقش تاب‌آوری شهرها در بحران کرونا

تاب‌آوری شهرها در برابر بحران‌ها و سوانح طبیعی از اصولی است که به طور معمول در فرایند توسعه و طراحی شهرها نادیده گرفته شده یا کم اهمیت تلقی شده است، اما یکباره در بحران‌ها مدنظر قرار می‌گیرد و منجر به تغییراتی در برنامه‌ریزی و طراحی محیطی می‌شود.

به گزارش خبرنگار ایمنا، همه‌گیری و شیوع گسترده ویروس کرونا با شتابی کم‌سابقه با پیچیدگی عملکرد و اطلاعات اندک نسبت به آن، زیست بشری و به طور خاص شهرها را در معرض آزمونی دشوار قرار داد که این بار بیش از آسیب‌های موضوعی و موضعی، کلیت جوامع شهری و مؤلفه‌های بقای آن را در معرض آسیب قرار داده است. بروز این بحران لزوم توجه جدی به ایجاد طراحی‌های جدید در فضاهای مختلف شهری را به همگان یادآور شد، برای بررسی جوانب این موضوع با «محمدحسین رضاپناه» دکترای معماری و شهرسازی و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی تهران گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه مطلب می‌خوانید:

تا چه حد توجه به پدافند غیرعامل در معماری و شهرسازی ضروری است؟

باید در معماری جدید خود به لحاظ پدافند غیرعامل توجه کنیم، چرا که مدیریت شهرها باید در زمان بحران جوابگو باشند زیرا بحران همیشه هست و همواره از شیوه مدیریت بحران شکایات زیادی می‌شود؛ در مدیریت بحران به موضوع معماری پایدار و توجه به پدافند غیرعامل و پدافند زیستی که زیرمجموعه پدافند غیرعامل بوده باید توجه ویژه‌ای شود.

در لزوم توجه به وضعیت درمانی و پدافند غیرعامل در حال حاضر در کشورهای غربی یکی از مواردی که قابل بررسی است بحث سرانه درمانی آنهاست چرا که یکی از دلایل مرگ و میر بالا در کشورهای اروپایی و آمریکایی کاهش سرانه تخت‌های بیمارستانی است تا حدی که در فرانسه در سال ۱۹۸۰ میلادی به ازای هر هزار نفر ۱۱ تخت بیمارستانی دولتی وجود داشت، اما امروز در سال ۲۰۲۰ این ۱۱ تخت به شش تخت کاهش یافته و آنها به دلیل پیشرفت علم پزشکی تصور می‌کردند هیچ بیماری اپیدمی و همه‌گیری دیگر اتفاق نمی‌افتد و توان درمان همه بیماری‌ها را دارند، اما به فکر مواجهه با بحرانی همچون کووید ۱۹ نبودند، همچنین آمریکا نیز در سال ۱۹۸۰ میلادی به ازای هر هزار نفر ۷.۹ تخت داشت که این تعداد را به ۲.۸ دهم رساند و این خود یک بحران و عامل پر شدن امروز بیمارستان‌های آنها در پی شیوع کرونا است البته در دیگر کشورها هم اوضاع اینگونه بوده که تخت‌های بیمارستانی خود را به یک سوم کاهش داده بودند، اما در ایران به دلیل جنگ و دیگر بحران‌ها سرانه تخت بیمارستانی بیشتر از این کشورها است به همین دلیل در مورد بیمارستان و تخت بیمارستانی در ایام شیوع کرونا مشکلی نداریم اگرچه ممکن است در داشتن وسایل و تجهیزات بیمارستانی مشکلاتی داشته باشیم.

شهرها نیازمند چه تغییراتی هستند تا بتوانند با بحران‌ها بهتر از گذشته مواجه شوند؟

در حال حاضر در ایران چند نکته باید مدنظر قرار گیرد و از این پس آنها را در فضاهای جدید خود طراحی کنیم، باید توجه کرد که در شهرها بافت‌های تاریخی، فرسوده و حاشیه‌ای در طول سالیان گذشته هیچ فکری نشده و اگر قرار باشد در داخل بافت‌های تاریخی مرمتی بکنیم یا در شهرک‌های جدید امکانات جدیدی در فضاهای حاشیه‌نشینی طراحی کنیم باید به مباحث پدافند غیرعامل و موضوعات زیرمجموعه آن همچون پدافند زیستی توجه کنیم چراکه ساختمان‌ها هیچکدام متناسب زمان بحران ساخته نشده است، در کرمانشاه با یک زلزله هنوز بعد از چند سال مردم سرگردانند، اما در ژاپن معماران برای فضاهای شهری خود در برابر بحران‌ها فکر می‌کنند که در زمان بحران چگونه تغییر کاربری ایجاد کنند، اما در ایران اگر ارتش یا سپاه نقاهتگاه ایجاد نمی‌کرد با مشکل مواجه بودیم، امروز یکی از مباحث مهم پدافند غیرعامل در معماری این است که ساختمان‌ها و مکان‌یابی آنها امکان بازیابی در بحران‌ها را داشته باشند.

ارتباط بین تاب‌آوری و سلامت چیست؟

منظور از سلامت طبق تعریف سازمان ملل متحد نوعی فرا سلامتی است یعنی نه تنها به معنای نبود بیماری یا ضعف است بلکه یک شرایط تلفیقی از رفاه فیزیکی، ذهنی و اجتماعی را هم در بر می‌گیرد در واقع، سلامت وضعیتی از انطباق موفق با فشارها و استرس‌هاست که ممکن بوده حاد یا مزمن یا دامنه شدت آن متفاوت باشد، در این چارچوب، تاب‌آوری نیز طیفی است که بین دو نقطه تاب‌آوری تا آسیب‌پذیری مراحل مختلفی را تجربه می‌کند، اگر توسعه پایدار را فرآیند کاستن از آسیب‌پذیری‌ها و افزایش توانمندی‌ها، ظرفیت‌ها و تاب‌آوری بدانیم در آن صورت تاب‌آوری به عنوان یکی از جدیدترین رویکردهای مدیریت بحران تلقی می‌شود که حاصل تغییر رویکرد مدیریت بحران از آسیب‌پذیری به ارتقا توانمندی‌های انسانی، مادی و ظرفیت‌های مکانی در برابر بحران‌های احتمالی است.

پس انطباق‌پذیری با شرایط بحرانی و توانایی برگشت‌پذیری یا مقاومت در برابر بحران‌ها از جمله مسائلی است که در رویکرد تاب‌آوری مورد تاکید است به نوعی توانمندسازی افراد، جوامع انسانی و مکانی در مواجهه با بحران‌های احتمالی از اهداف راهبردی تاب‌آوری است و از آنجایی که مدیریت بحران‌ها و حفظ سلامت، امنیت انسانی، محیطی و مکانی از شاخص‌های توسعه انسانی و دستیابی به پایداری است بنابراین می‌توان گفت تاب‌آوری یکی از معیارهای ضروری برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار است.

تاب‌آوری شهرها تا چه حد می‌تواند در کنترل بحران‌ها مؤثر واقع شود؟

معماری مانند یک لباس بر تن است، اما امروز معماری ما برای بافت حاشیه‌ای مانند تن کردن لباس بچه‌گانه بر تن یک فرد بالغ است و در واقع باید با الگوبرداری از بافت‌های سنتی گذشته بتوانیم برای آیندگان طراحی کنیم.

مکان‌یابی درست یکی از مؤلفه‌های افزایش تاب‌آوری است، اما آیا تا به حال مکان‌یابی بیمارستان‌ها، پارک‌ها، پارکینگ‌ها یا دیگر فضاهای شهری درست بوده است؟ که قطعاً اینگونه نیست؛ امروز تراکم فروشی بحث اشتباه مطرح در معماری مدرن است در حالی که معماری پست مدرن را هم پشت سر گذاشته‌ایم در واقع باید کاربری‌های مختلف را پراکنده کنیم، در حالی که معماران ما پیشنهاد دادند از بلندمرتبه سازی شهرها کم کنند و پراکنده سازی را در پیش بگیرند برای مثال شهرهایی مثل نیویورک یا نمونه ایرانی آن سرعین که زیست شبانه دارد جرایم کمتری در ساعات شبانه‌روز دارد و اگر مکان‌یابی درست بود ساختمان‌ها قادر بودند فاصله اجتماعی در بحران کرونا را اجرا کنند در حالی که امکان اجرای فاصله‌گذاری اجتماعی در بسیاری از ساختمان‌ها وجود ندارد، چرا که فکری برای آن نبوده و فضاسازی آنها اشتباه است.

امروز باید بدین منظور فضاهایی باز طراحی کرد چراکه اگر اصلاح کاربری‌ها به حداقل می‌رسید امروز فاصله‌گذاری اجتماعی به راحتی قابل اجرا بود در زمینه حمل و نقل عمومی هم تعریفی برای فاصله‌گذاری‌های نداریم، در ساختمان‌های اداری هم توجهی به ایجاد تهویه مطبوع نداشته‌ایم، در سالن‌های ورزشی نیز به بحث پدافند غیرعامل توجهی نشده است حتی پارک‌ها و فضاهای عمومی شهری به نحوی طراحی نشده که بتوانیم در زمان بحران از آنها استفاده بهینه‌ای داشته باشیم.

در مورد حاشیه‌های شهری نیز ویروس کرونا در ابتدای شیوع خود طبقه متوسط و مرفه را به دلیل سبک زندگی آنها هدف قرار داد، اما پیک دوم این بیماری حتی تا روستاها هم رسوخ می‌کند و به حاشیه شهرها وارد می‌شود، بحران آب و فاضلاب در ایران از مهمترین بحران‌هاست اگر اثبات شود ویروس کرونا از راه ادرار و مدفوع نیز پخش می‌شود با توجه به اینکه پساب‌های بیمارستانی و فاضلاب‌ها وارد رودخانه‌ها و آب‌های زیرزمینی شود و آبزیان نیز ممکن است دچار این ویروس شوند یا کشاورزی با تغذیه از این فاضلاب مسموم شود و این چرخه ادامه داشته باشد، اما برای کنترل آنها می‌توانیم از برخی باکتری‌ها در آب‌ها استفاده کنیم که باعث تجزیه آب و میکروب‌های آن می‌شوند و نمونه‌های مختلفی از این موارد را داریم که باید راه‌حل‌های درستی برای آن در نظر گرفت و در حال حاضر در بحران‌هایی مانند سیل نیز باید از این روش استفاده کرد در مثال دیگر با توجه به اینکه سیاست جدید بازگشایی همه مشاغل است متأسفانه ساختمان‌های قابلیت این را ندارند که بتوانند فاصله اجتماعی را رعایت کنند، که همه این موارد لزوم پژوهش‌های بیشتر شهری توسط معماران را ضروری می‌کند که باید بین کادر پزشکی و معماران تعاملاتی صورت بگیرد که همه موارد در فضاهای بیمارستانی و شهری از این پس رعایت شود.

بحران کرونا به چه زیرساخت‌های شهری آسیب رسانده است؟

کرونا به اکثر زیرساخت‌های شهری مانند حمل‌ونقل عمومی و حتی طراحی شهری آسیب رسانده و اگر فکری برای آن نکنیم این آسیب‌ها بیشتر می‌شود، برای کاستن از اثرات بحران‌ها در آینده لازم است به سه موضوع پدافند غیرعامل، هوشمندسازی شهرها و معماری پایدار که در آن موضوع زباله‌ها و تفکیک آنها، توجه به آب‌های سطحی، آب‌های خاکستری و بسیاری موارد دیگر گنجانده شده توجه شود، در معماری پایدار تفکیک زباله و تولید انرژی موضوع مهمی است و به همه موارد آن توجه می‌شود در معماری پایدار از فاضلاب نیز می‌توانیم مانند زباله برق تولید کنیم که باید برای همه این موضوعات برنامه‌های مدونی طراحی شود.

برای جبران ضعف بناهای آموزشی یا مذهبی که امکان اجرای فاصله‌های هوشمند اجتماعی را ندارند باید چه برنامه‌ای داشت تا بتوانند در بحران‌های آینده بدون تعطیلی به کار خود ادامه دهند؟

اگر از تجربه گذشته شیوع بیماری‌های اپیدمی خود استفاده می‌کردیم می‌توانستیم طراحی‌های هوشمندانه‌ای داشته باشیم و با توجه به بحران‌های اجتماعی، ویروسی یا دیگر بحران‌های پیش رو باید فضاهای خود را به نحوی طراحی کنیم که بتواند از حالت بالقوه به بالفعل بودن‌های متفاوتی تبدیل شود و این مبحث در معماری وجود دارد.

اگر به دوران اپیدمی وبا، کچلی یا حصبه توجه کنیم مکتب خانه‌ها با فواصل و تمهیدات خاص فعالیت می‌کردند و باید تاریخ زیستی منطقه در گذشته را بخوانیم و دست به آینده کاوی و پژوهش در معماری بزنیم و قطعاً اگر بیمارستان‌ها هم جز بناهای درمانی نبودند آنها نیز تعطیل می‌شدند پس باید نگاه جدیدی داشته باشیم و در مورد مکان‌های درمانی و مذهبی تعامل مشترکی بین دین پژوهان و اساتید حوزه همچنین پزشکان و صاحب نظران حوزه درمان صورت بگیرد تا بناهای مذهبی را بتوانیم به بناهای پدافند زیستی تبدیل کنیم و با توجه به اینکه طبق پروتکل‌ها با فاصله یک متر و نیمی امکان برگزاری نماز و اجرای آئین‌های مذهبی وجود دارد پس معماران باید برای این شیوه و سبک جدید برنامه‌ریزی‌ها و پژوهش‌های خاص صورت دهند همچنین در مورد فضاهای درمانی نیز باز طراحی مجددی در مورد این فضاها انجام دهند و نتایج آنها را وارد معماری کنند.

کد خبر 426483

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.