به گزارش خبرنگار ایمنا، "تکوک" یا "ریتون" جام شیپوری است که در انتها به یک نماد حیوانی تغییر شکل می‌دهد. در ایران باستان هر حیوانی نمادی از یک مفهوم بوده و اشکال حیوانی به شکل‌های گسترده‌ای در آثار برجای مانده از دوران ایران پیش از اسلام به چشم می‌خورد. پیشینیان معتقد بودند که در گذشته زمانی که فردی از این ریتون‌ها چیزی می‌نوشیده، احساس قدرت حیوان بر او وارد شده و باعث چیرگی و بزرگی او می‌گشته است.
تاریخچه ریتون در ایران به بیش از شش هزار سال پیش باز می‌گردد و حتی ردپای این جام‌ها در اروپا قدیم هم دیده می‌شود؛ زیرا در طی جنگ‌های ایران و یونان باستان بسیاری از این تکوک‌ها به عنوان غنیمت به اروپا برده شدند. هنر ریتون سازی از پیش از مادها نیز وجود داشته، اما برخی آثار که فرم نهایی ریتون را نشان می‌دهند از دوران مادها به دست آمده است. در عصر هخامنشیان ریتون سازی به اوج می‌رسد و بسیاری از ریتون‌های موزه‌ای از این دوران به دست آمده است.
در بخش ایران باستان موزه رضا عباسی، یکی از مهم‌ترین آثار موزه‌ای در ایران و مهم‌ترین "ریتون" موزه‌های ایرانی قرار دارد. تکوک بزرگ و با شکوه به شکل یک بز که از دو هزار و ۷۰۰ سال پیش به دست آمده است. این ریتون را مادها سراسر از طلا ساختند و دقت و ظرافتی که در ساخت آن وجود دارد بی‌نظیر است. علاوه بر ارزش اثر، در پیچ و تاب شاخ‌ها و جزئیات صورت این بز می‌توان مهارت صنعتگران ایرانی در دوران باستان را نیز مشاهده کرد.
در ساخت ریتون تکنیک‌های وجود داشته که یکی از معمول‌ترین آن‌ها چکش کاری (به این صورت که هنرمند صفحه صافی از فلز را تنها به شیوه چکش کاری شکل می‌داده) است. در این روش می‌توان از ابزارهای دیگر و یا ظروفی محدب برای فرم دادن به جام استفاده کرد. اما اوج هنر صنعتگران ایرانی در ساخت قالب و ریخته‌گری بود، در این شیوه ابتدا با موم شکل ظرف را با تمام جریئئیات ساخته و روی آن را با اشکال و نقوش متنوع تزئین می‌کردند. پس از آن قالب را درون محفظه‌ای از خاک رس گذاشته و روی آن فلزی داغ می‌ریختند. فلز مذاب باعث ذوب شدن موم می‌شد و پس از سرد شدن فلز پرداخت‌های لازم را روی انجام می‌دادند.
به طور کلی در طراحی و نحوه ساخت ریتون منطقه جغرافیایی بسیار تأثیرگذار بوده و هر صنعت‌گری در نقاط مختلف ایران بر اساس باور مردم و ابزار در دسترس به شکل خاصی این جام‌ها را می‌ساخته است. به عنوان مثال ریتون‌هایی با شکل بز وحشی و قوچ از دامنه‌های زاگرس و غرب ایران امروزی و مناطقی مانند کردستان به دست آمده؛ در شمال کوه‌های البرز و حاشیه دریای مازندران تکوک‌ها به شکل حیوانات وحشی نظیر ببر است؛ و حتی در مناطق کویری این جام‌ها به شکل حیواناتی چون شتر کشف شده.
ریتون‌ها از جنس‌های مختلفی هستند و برخی اعتقاد دارند که نه تنها طبقه اشراف بلکه همه طبقات از این جام‌ها برای کسب قدرت استفاده می‌کردند، به همین دلیل است که این جام‌ها با جنس طلا، نقره، مس و برنز وجود دارد.
یکی دیگر از ریتون‌های مهم ایرانی، شیر بالدار است که به عصر هخامنشیان باز می‌گردد. این اثر که در موزه متروپولیتن نیویروک نگه داری می‌شود در طی کاوش‌های متعدد در هگمتانه (همدان امروزی) کشف شد. این تکوک دارای یک ظرف مخروطی شکل و یک شیر است که در حال نعره کشیدن است. در این تکوک قطعات با لحیم کاری به هم وصل شده‌اند و این عمل از دید بیننده پنهان است، این مهارت، شیوه بسیار عالی و فنی هنرمندان هخامنشی را بازگو می‌کند.
تکوک یا ریتون یکی از اصیل‌ترین نمادهای ایرانی است که پیشینیان و هنر صنعتگران این مرز و بوم را نشان می‌دهد.
نظر شما