به گزارش ایمنا ازجمله تولیدکنندگانی که کرونا آنها را متحمل خسارت و ضرر و زیان کرده است، تولیدکنندگان بخش کشاورزی هستند. قشری که ماهها منتظر گذر یک سال برای به دست آوردن دسترنج خود هستند اما تنها نتیجهای که در پایان سال نصیبشان شد بازار آشفته شب عید و محصولات بدون خریدارشان بود و اکنون نیز نگران از ادامه این جریان هستند.
درواقع ضربه ویروس کرونا بر بخش کشاورزی به میزانی بوده که مسئولانی از آن با عنوان ضربه مهلک یاد میکنند چرا که گسترش این ویروس، باعث شده است کشاورزان همانند سالهای قبل نتوانند محصولات تولیدی خود را به بازار عرضه کنند.
به عبارتی کاهش دسترسی به محصولات کشاورزی و غذایی، از دست رفتن بازارهای صادراتی بخش کشاورزی، ممنوعیت صادرات محصولات کشاورزی و غذایی و از دست رفتن بازار فروش خارجی از جمله پیامدهای نامطلوب شیوع ویروس کرونا به شمار میآید که فعالان این صنعت را درگیر خودکرده است.
در این میان کشاورزان خرد نواحی روستایی با شرایطی مواجه هستند که منجر به کاهش درآمدزایی آنها شده است و درصورتیکه بحران شدیدتر شود، روزبهروز توانایی کشاورزان هم برای تولید مواد غذایی رو به تحلیل خواهد رفت.
واضح است قرنطینه و محدودیت رفتوآمد، دسترسی کشاورزان را به بازارها به منظور تهیه مواد اولیه و همچنین عرضه محصولات تولیدی با چالش مواجه میسازد. این محدودیتها همچنین مشکلاتی برای دسترسی به نیروی کار ایجاد میکند. بنابراین امکان آن وجود دارد که محصولات تازه به فروش نروند، انباشته شوند و درنهایت از بین بروند، اتفاقی که علاوه بر به خطر انداختن امنیت غذایی، همانگونه که اشاره شد کاهش درآمد کشاورزان را به دنبال دارد. ازاینروست که تأکید میشود سیاستگذاران باید توجه ویژهای به این فعالان داشته باشند. کمکهای نقدی موقتی به کشاورزان وخرید محصولات آنها از سوی دولت ضروری است. بانکها نیز میتوانند نرخهای خود را برای کشاورزان کاهش دهند و دریافت اقساط را به تعویق بیندازند. ضمن آنکه تزریق سرمایه به بخش کشاورزی، عملکرد بنگاههای کوچک و متوسط این حوزه و نیروی کار آنها را حفظ خواهد کرد.
اوضاع کشاوران وخیم است
به نظر میرسد حوزه کشاورزی یکی از حوزههای مغفول در دوران بحران کرونا در کشور است. زیرا برخی از کسبوکارهایی که بهصورت مستقیم یا غیرمستقیم بر رونقبخش کشاورزی تأثیر دارند، با تعطیلی یا رکود مواجه شدهاند. کاهش سطح فعالیت رستورانها، کسبوکارهای تأمین غذا، اغذیه، هتلها و موارد مشابه، منجر به افت تقاضا برای محصولات کشاورزی شده است. این امر در کوتاهمدت و میانمدت بر بخش کشاورزی که تأمینکننده مواد اولیه غذایی این کسبوکارهاست، تأثیری نامطلوب دارد. چهبسا شرایطی چون به خطر افتادن معیشت کشاورزان، بیکاری حاصل از کاهش فعالیتهای اقتصادی و سطح درآمد در روستا، از توان تحمل روستاییان در این شرایط بحرانی بکاهد و اگر تسهیلات و تمهیدات لازم برای پیشگیری از شیوع بیماری کرونا بر اساس آنچه استانداردهای بینالمللی است رعایت نشود، روزبهروز بر شدت این موضوع افزودهشده و مضاف بر اینکه این امکان وجود دارد کشورهای بیشتری منع واردات محصولات کشاورزی و غذایی از ایران را اعلام نمایند.
با این اوصاف آسیب زیادی از بیاعتمادی مصرفکنندگان کشورهای هدف صادراتی، نسبت به ایمنی و سلامت محصولات کشاورزی و غذایی ایران، بر صنعت کشاورزی ما وارد خواهد آمد که رفع آن هزینه وزمانی طولانی را میطلبد. قطعاً جبران خسارتهای ناشی از این بیماری تنها با حمایتهای دولت امکانپذیر خواهد بود.
گفتنی است که وخامت اوضاع تا بدانجاست که رئیس صندوق بینالمللی توسعه کشاورزی سازمان ملل (ایفاد) اعلام میکند تمامی کشورها باید در اقدامی بهموقع و هماهنگ مانع از تبدیل بحران همهگیری کرونا به یک بحران تأمین مواد غذایی شوند.
گیلبرت اف. هونگبو رئیس ایفاد خاطرنشان میکند: نتیجه ناشی از بیماری کوید -۱۹ ممکن است خانوادههای روستایی را حتی به عمق فقر، گرسنگی و ناامیدی سوق دهد که این مسئله یک تهدید واقعی برای رونق و ثبات جهانی است.
هونگبو یادآور میشود: بسیاری از کشاورزان در مقیاس کوچک قادر به دسترسی به بازارها برای فروش محصولات یا خرید نهادهها مانند بذر یا کود نیستند و چون زنجیرههای تولید مختل شده و بیکاری افزایشیافته، کارگران روزانه، مشاغل کوچک و کارگران غیررسمی که اکثراً زن و جوان هستند، آسیبپذیرترین اقشار در نظر گرفتهشدهاند.
آسیب کرونا به بخش کشاورزی کمتر بوده است
حال سؤالی که وجود دارد آنکه بر بخش کشاورزی کشور ما چه آسیبهایی وارد آمده است؟
محمد صادقی رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی اصفهان در گفتگو با ایمنا میگوید: بدون تردید بحران کرونا بر تمام حوزههای اقتصادی تأثیرگذار بوده و خواهد بود؛ از جمله کشاورزی که البته برآوردها و پیشبینیها نشان میدهد تأثیرش بر کشاورزی کمتر از بخش گردشگری و صنایع دیگر بوده و در کشورهای دیگری که شیوع کرونا همزمان با حمله ملخها، آفات و تغییرات اقلیمی بوده قطعاً تأثیرات شدیدتری بر بخش کشاورزی داشته است، کما اینکه دبیر کل سازمان ملل هم نسبت به قحطی به بعضی از کشورها هشدار داده و البته این هشدار به غیر از تأثیر کرونا مرتبط با تغییرات اقلیمی، کمبود منابع آبی و… هم بوده است.
وی تصریح میکند: باید توجه داشته باشیم کرونا در چند حوزه اثرگذار است مثل منابع انسانی که به دلیل سلامتی و درگیر بودن نتوانستند به فعالیت خود ادامه دهند و البته این موضوع در کشاورزی کمتر وشاید ممکن است در سالهای بعد هم در این حوزه نیز اتفاق افتد به دلیل اینکه دولت نتواند منابع خرید تضمینی را انجام دهد، مورد بعدی اینکه تأثیر چنین مواردی چه در جهان و ایران بر زنجیره محصولات کشاورزی اثرگذار است.
صادقی ادامه میدهد: کشاورزی استان اصفهان هم از لحاظ تأثیرپذیری از ویروس مشابه بقیه کشورهاست، اینچنین که میزانی از نیروی کار بلااستفاده ماندند و عمدتاً فعالیتهای کشاورزی در خودش یکفاصله گذاریهایی را در مزارع دارد اما تأثیرات بعدی را هم نیز خواهد داشت مثلاً تغییراتی در تقاضا به وجود خواهد آمد به نحوی که میزان تقاضا برای محصولات کشاورزی ممکن است کمتر شود.
وی میافزاید: به نظر نمیرسد به غیر از عوامل اشاره شده کشاورزی استان اصفهان با مشکلی روبرو شده باشد ولی احتمال میرود در لجستیک، حملونقل و فروش، موانعی ایجاد شود و همینطور در حوزههای تأمین مالی از بانکها که چرخه وصول از خریداران و غیره ممکن است دچار مشکل شود و کشاورزان را با محدودیتهایی روبرو کند.
صادقی در رابطه با تأثیر کرونا بر نرخ آرد و گندم میگوید: به دلیل استراتژیک بودن این کالا و نقش آن در امنیت غذایی کشور بهاحتمالزیاد، بودجه لازم برای خرید تضمینی گندم اختصاص داده میشود، با توجه به مصاحبههای وزیر جهاد کشاورزی و همچنین ریاست جهاد کشاورزی استان میزان کشت گندم در سطح کشور واستان خوب بوده و مشکل عرضه نخواهیم داشت. چرا که پیشبینی کردند امسال حدود ۱۴ تن برداشت داشته باشیم که حدود ۱۰ تن آن خرید تضمینی خواهد شد و اگر دولت با مشکل جدی برای تأمین مالی بابت خرید روبرو نشود و بتواند چنین اقدامی را انجام دهد احتمال تأثیر کرونا بر نرخ گندم ضعیف خواهد بود. البته در موقعیت بحران، دگرگونیهای خیلی زودهنگام و لحظهای اتفاق خواهد افتاد واحیانا ممکن است موارد پیش بینی نشدهای پیش آید که از اکنون نمیتوان در مورد آن نظری ارائه داد.
مقابله با ورود آسیب به بخش کشاورزی
بر اساس برآوردی که مرکز پژوهشهای مجلس از میزان زیان کل بخش کشاورزی به دلیل شیوع کرونا داشته است با توجه به اثرگذاری ۷.۸ درصدی شیوع ویروس در بخش مصرف و ۱۰ درصدی در بخش صادرات، میزان حداقل خسارت ناشی از این بحران در اسفندماه ۱۳۹۸ در حدود ۳,۲۵۰ میلیارد تومان در بخش مصرف و ۷۰۰ میلیارد تومان در بخش صادرات تخمین زده میشود. تداوم شیوع ویروس کرونا در ماههای فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۹ میتواند دامنه خسارتها را بهصورت تصاعدی گسترش دهد.
قابلتأمل است معضلاتی که بخش کشاورزی در این دوران کرونایی با آن مواجه است یکسوی ماجراست وسوی دیگر هم ارائه راهکارهایی برای مقابله و گذر از این مشکلات است.
برطبق گزارش مرکز پژوهشهای مجلس هراس شرکای تجاری در کشورهای منطقه از انتقال ویروس به کشورشان از طریق مراوده با کشور ایران منجر به بستن مرزهای زمینی کشورهای عراق، افغانستان و ترکیه و مرزهای هوایی در کشورهای ترکیه، گرجستان و امارات شده است که این امر نیز فعالیتهای تجاری با کشورهای همسایه را مختل کرده است و تأثیر نامطلوبی بر صادرات محصولات کشاورزی کشور دارد، علاوه بر اینکه پسزدگی بخشی از محصولات کشاورزی صادراتی و عرضه آن به بازار داخلی، موجب افت قیمت این محصولات در ایران میشود. بدون شک صادرات کشاورزی بهعنوان موتور محرکه قوی میتواند منجر به رونق و جهش تولید شود. از طرف دیگر، واردات محصولات کشاورزی نیز تولیدات داخلی را فاقد مزیت نسبی کرده است.
بنابر توصیه این مرکز، میبایست محدودیتها و موانع صادراتی مورد بازبینی قرار گیرد، ایجاد چنین موانع منجر به ایجاد اخلال در زنجیره تأمین محصولات کشاورزی شده و موجب فروپاشی زنجیرههای ارزش میشود. از طرف دیگر، رکود اقتصادی ناشی از این ویروس در سطح جهان منجر به کاهش قدرت اقتصادی کشورها شده و بهتبع آن ارزش پول ملی در این کشورها کاهش خواهد یافت؛ این اتفاق درنهایت واردات این محصولات را پرهزینهتر خواهد کرد.
حال با توجه به محدودیتهای صورت گرفته از طرف کشورهای دیگر و نگرانی از کاهش درآمدهای صادراتی غیرنفتی از یکسو و کاهش درآمدهای نفتی از سوی دیگر، مدیریت صادرات شامل پایش مستمر بازارهای هدف صادراتی ایران برحسب محصول و استخراج موانع صادراتی و بهرهگیری از رایزنی وزارت امور خارجه برای صدور کالاها به کشورهای همسایه برای رفع موانع مزبور ضروری است. در خصوص پسزدگی کالاهای کشاورزی صادراتی به بازار داخلی نیز لازم است دولت آمادگی خرید کالاهایی مانند شیر، تخممرغ و… را داشته باشد تا آسیب به تولید وارد نشود، چون رفع چنین آسیبی بر تولید میتواند تا دو سال طول بکشد.
همچنین برای حفظ امنیت غذایی و تقویت طرف عرضه، تحریک تقاضای مصرف موادغذایی ضروری است. جدای از آنکه اعطای وام برای تأمین نهادههای کشاورزی، کاهش هزینههای بازاریابی و فروش میتواند به پایداری تولیدات کشاورزی و تابآوری این بخش کمک کند.
کدام راهکار سازندهتر است؟
سعید آزاد پور کارشناس و فعال بخش کشاورزی در رابطه با راهکارهای ممانعت از ورود آسیب کرونا بر بخش کشاورزی به ایمنا میگوید: ممنوعیتها و محدودیتهای حملونقلی نهادهها و محصولات کشاورزی بین نقاط مختلف کشور باعث اخلال در تولید و توزیع محصولات کشاورزی شده و این موضوع بر نرخ نهایی محصولات تأثیرگذار است.
وی میافزاید: علاوه بر آنکه به دلیل کاهش ارتباطات جهانی، در صادرات این محصولات هم وقفهای ایجادشده و در این شرایط لازم است با استفاده از فنّاوریهای روز برای نگهداری طولانیمدت این مواد غذایی، گسترش تولیدات گلخانهای و خریدهای تضمینی دولت از کشاورزان از ورود خسارات بیشتر به این فعالان جلوگیری کرد.
این کارشناس بیان میکند: اما یکی از راهحلهای اصلی برای گذر از این شرایط، هوشمندسازی زنجیره تأمین و تولید در کشاورزی است. راهکاری است که در شرایط نرمال هم نتایج بسیار مطلوبی برای کاهش ضایعات غذایی، افزایش بهرهوری و توزیع و مصرف مناسب بین مصرفکنندگان در بر خواهد داشت و در این وضعیت هم میتواند مشکلات بخش کشاورزی را به حداقل برساند.
این کارشناس در مورد هوشمند سازی بخش کشاورزی توضیح میدهد: یعنی آنکه محصولات و تولیدات مازاد در هر نقطهای از جهان، به مناطقی که نیازمند همان محصول هستند ارسال شود. این گونه نه تنها زنجیرهای محکم برای امنیت غذایی کل کشورها ایجادشده بلکه آسیبی هم به کشاورزان وارد نمیشود از این لحاظ که محصولات تولیدی آنها بدون خریدار نمیماند.
وی تأکید میکند: در کل بهرهمندی از چنین سیتمی در شرایط عادی و در شرایط اضطرار یک راهکار بهصرفه و به روز است که تضمینکننده امنیت غذایی و توسعه بخش کشاورزی بشمار میرود بهویژه در شرایط کنونی که بسیاری از کشورها با مشکل تأمین مواد غذایی روبرو هستند؛ البته بدان شرط که با استفاده از پروتکلهای بهداشتی و رعایت استانداردهای لازم، محدودیتهای صادراتی هم رفع شوند.
گزارش از: نفیسه زمانی نژاد_ خبرنگار ایمنا
نظر شما