چهارشنبه سوری بازمانده فرهنگ کهن ایران

در شاهنامه فردوسی اشاره‌هایی درباره بزم چهارشنبه‌ای در نزدیکی نوروز وجود دارد که نشان دهنده کهن بودن جشن چهارشنبه‌سوری است. مراسم سنتی مربوط به این جشن ملی که از دیرباز در فرهنگ سنتی مردمان ایران زنده نگاه داشته شده‌ است.

به گزارش خبرنگار ایمنا، با نگاهی به تاریخ گذشته ایران مشخص می‌شود که چهارشنبه سوری یکی از جشن‌ها و آئین‌های کهن ایرانی است که در آخرین چهارشنبه سال برای خوشامد گویی به سال نو و همراه با جشن و پایکوبی انجام می‌شده است. در این مراسم آتشی افروخته می‌شد و مردم از روی آن می‌پریدند، آتش نزد ایرانیان باستان نماد روشنی، پاکی، طراوت، سازندگی، زندگی و تندرستی بوده است. روشن کردن آتش را می‌توان نمادی از راه یافتن روشنی و معرفت در روح که آثار اهریمنی را از بین می‌برد نیز در نظر گرفت. جدا از برافروختن آتش این سنت آداب دیگری از جمله شکستن کوزه، قاشق زنی و… نیز نزد ایرانیان داشته است. این مراسم هنوز در میان ایرانیان رایج است و هر ساله برگزار می‌شود اما به مرور زمان آدابی به آن افزوده شده است که می‌توان گفت آن را به سنتی مضر تبدیل کرده است.

محمد حسین ریاحی استاد و پژوهشگر تاریخ و تمدن ایران و اصفهان شناس در خصوص خاستگاه چنین آئینی اظهار می‌کند: ما پیش از دوره اسلامی یعنی از عصر باستان هم این مراسم را داشته‌ایم البته در خصوص اینکه چرا در چهارشنبه آخر سال این جشن را می‌گرفتند موارد متعددی ذکر شده است.

وی می‌افزاید: این مراسم از گذشته‌های دور به عنوان یک سنت در تاریخ ما بوده است و نه تنها در شهرهایی که ما امروزه ایران می‌دانیم بلکه در ایران قدیم که امروزه متأسفانه بسیاری از وسعت آن جدا شده وجود داشته است مثلاً شهرهایی مانند بخارا، سمرقند، باکو، شهرهایی از مناطق قفقاز و آسیای میانه جشن چهارشنبه سوری را برگزاری می‌کرده اند.

این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: در گذشته معمولاً شب چهارشنبه آخر سال را پایگاه جهش و واپسین مهلت تدارک جشن‌های نوروزی می‌دانستند و سعی می‌کردند هر چیزی که کهنه و دور ریختنی است را از خود دور کنند.

ریاحی در خصوص علت وجود آتش در این جشن می‌گوید: شاید بتوان گفت قداست و نور و گرما بخشی آتش که در ایران باستان مورد توجه بوده، علت بوده است، شاید هم دلیل آن این بوده که بر شادی و نشاط این جشن افزوده شود و همچنین می‌توانسته است نشانه‌ای از غلبه نور و گرما بر ظلمت و سرما باشد.

وی با بیان اینکه در ایران باستان جشن‌هایی داشته‌ایم که بعضاً با برافروختن آتش صورت می‌گرفته است می‌افزاید: مثلاً جشنی بوده است به اسم سده که مردم معمولاً در آن جشن دور آتش می‌ایستادند، اما در چهارشنبه سوری آن‌ها از روی آتش می‌پریدند.

این استاد دانشگاه تصریح می‌کند: می‌دانیم که ایران بعد از اسلام هم پذیرای سنت‌ها بوده است؛ مثلاً نقل شده است که امیر نوح سامانی که زمانی در بخارا حاکم بوده است در این شهر و در سایر شهرهای خراسان و مناطق قدیم ایران هم این مراسم را برقرار می‌کرده است.

ریاحی در خصوص وجه تسمیه این آئین می‌افزاید: آن چیزی که نقل شده، این است که سور به معنی جشن، ضیافت و مهمانی است شب سوری هم به معنی شب جشن و ضیافت است در حقیقت معتقد بودند زمانی که زمستان به بهار، سرما به گرما و تاریکی به روشنایی می‌گراید شاد می‌شویم و جشن می‌گیریم.

این استاد دانشگاه اضافه می‌کند: امروزه در سنت‌ها و آداب هر استانی از ایران که نگاه کنید این مساله را می‌بینید که در واقع شب پیش از سال نو پس از غروب آفتاب در ابتدای شب مردم در کوچه‌ها و محله‌ها بوته‌های خار را برافروخته می‌کردند و شادان و خندان از روی آن عبور می‌کردند و این را مقدمه‌ای از حلول یا طلوع به سال جدید می‌دانستند.

ریاحی با بیان اینکه مردم سنت‌هایی هم در کنار این جشن و شادمانی داشتند، می‌گوید: مثلاً در محلات قدیم اصفهان این مراسم آدابی برای خود داشت که فوق‌العاده بود در واقع آن‌ها این آداب را برقرار می‌کردند و سرور خاصی داشتند.

وی می‌افزاید: آدابی چون شکستن تخم مرغ، شکستن کوزه و برافروختن آتش همچنین رسمی را به خاطر دارم که مردی چادر زنانه می‌پوشید و به همراه یک کاسه مسی به در خانه همسایه‌ها می‌رفت و همسایه‌ها نیز مقداری نخود، لوبیا و حبوبات به او می‌دادند بعضی مواقع با این مراسم که قاشقزنی نام داشت لوازمی جمع می‌شد که محتوای یک آش یا یک غذای پختنی را فراهم می‌کرد.

وی ادامه می‌افزاید: از دیگر رسوم این جشن که بسته به هر منطقه‌ای تغییر می‌کرد خریدن جارو و اسپند بود، اسپند را برای دود کردن و دفع پلیدی‌ها و جارو هم برای غبار روبی استفاده می‌شد.

این استاد ادامه می‌دهد: رسم دیگر نقاره زدن بودن نقل کرده اند که در زمان عضد الدوله دیلمی پادشاه بزرگ آل بویه در این روز هنگام طلوع و غروب دستور می‌داد که نقاره زنی کنند.

ریاحی اضافه می‌کند: رسم دیگری که وجود داشت نمک دادن بود مثلاً در شهری مانند شیراز مردم سبدی با محتوای بسته‌های نمک را روی سرخود قرار می‌دادند و به کوچه‌ها می‌رفتند، هر رهگذری که می‌دیدند مشتی نمک به او می‌دادند و در قبال آن چیزهایی دیگر دریافت می‌کردند و فردای چهارشنبه سوری آش پخته و برای دوستان خود می‌فرستادند.

این استاد دانشگاه می‌افزاید: برخی از افراد هم در این روز به غارها یا طبیعت می‌رفتند و می‌گفتند کامروایی ما این است که به فضای دیگری برویم و سپس باز گردیم.

ریاحی با اشاره به اینکه این جشن یکی از جشن‌های قابل توجه در فرهنگ ایرانیان بوده است و ریشه در ادوار باستان دارد، گفت: ایرانیان باستان همیشه به ارزش‌ها و سنت‌های درست و حقیقی فکر می‌کردند و از هر گونه سوءاستفاده‌ای که بتواند یک سنت را مخدوش کند پرهیز می‌کردند پس بنابراین ما هم باید در حفظ این سنت‌ها به شکل درست و واقعی آن تلاش و فعالیت داشته باشیم.

وی در خصوص آسیب‌هایی که این آئین کهن اخیراً داشته تصریح می‌کند: در همه مسائل به ویژه در سنت‌ها و فرهنگ‌ها باید از هرگونه افراط و تفریط پرهیز کنیم مراسم عزاداری خوب است اما یک سلسله حرکت‌هایی که بهانه به دست دشمن بدهد فرهنگ راستین سوگواری را مخدوش می‌کند در خصوص شادی‌ها و جشن‌ها نیز همینطور است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه با توجه به شیوع بیماری کرونا در کشور امسال باید سعی کنیم سلامتی و مراقبت از خود و جامعه را هدف قرار دهیم، گفت: ما هرسال بحث آتش سوزی‌ها، آسیب زدن‌ها و رفتن افراد بسیاری خصوصاً جوانان و نوجوانان به بیمارستان‌ها را داریم که یک مساله فوق‌العاده سخت و خطرناک است و قطعاً نیاز به فرهنگ سازی دارد.

ریاحی تصریح می‌کند: آنچه سنت‌ها از ما می‌خواهند عقلانیت، انسانیت و درست اندیشی است که اگر این موارد را داشته باشیم طبیعتاً نمی‌توانیم به دنبال مواردی بگردیم که برای فرهنگ، سلامتی و امنیت جامعه ما مشکل ساز باشد.

وی می‌افزاید: چهارشنبه سوری به عنوان یک جشن بزرگ ملی همیشه مورد توجه بوده است اما صیانت از درستی شیوه‌ها، روش‌ها، شناخت فرهنگ ایران و عدم سو استفاده‌ها است که می‌تواند ما را به سمت فرهنگ درست سوق دهد.

این استاد دانشگاه تاکید می‌کند: برخی مواردی که گاهی باعث نگرانی می‌شود از سوی افرادی است که شناخت درستی نسبت به فرهنگ، تاریخ و سنت‌ها ندارند و رفتارهایی انجام می‌دهند که چندان مطلوب نیست.

کد خبر 415341

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.