به گزارش خبرنگار ایمنا، زندگی بشر در طول تاریخ همواره تحت تأثیر شرایط محیطی قرار داشته که در برهههای مختلف زمانی و مکانی بر روی حیات اجتماعی انسانها اثرگذار بوده است.
این شرایط متأثر از کنشهای متقابل محیط طبیعی و انسان ساخت است و به اجتماعات انسانی ویژگیهای مشخصی میدهد، زمانی که تعادل میان نیازهای اساسی انسان و محیط زندگی او به هم بخورد، حیات بشر دچار چالش جدی شده و وضعیت به شرایط بحرانی میرسد.
مقاطع بحرانی در تاریخ زندگی انسانها کم نبوده اما از آنجایی که انسان نسبت به سایر موجودات از قدرت تفکر و ضریب هوشی بالاتری برخوردار است، در مواجه با شرایط متفاوت از خود واکنش نشان داده تا وضعیت محیط سکونت خود را در شهرها و روستاها، تغییر دهد و به مقابله با هر آن چیزی برود که زندگی او را با چالش مواجه کرده است.
شناخت، اولین مرحله برای مقابله با چالش به وجود آمده است، نیاز است در ابتدا ماهیت بحران شناسایی و سپس به ابعاد دیگر موضوع پرداخته شود، در این میان شناخت وضع موجود و تطبیق ساختارهای موجود با شرایط جدید اهمیت زیادی دارد.
شیوع بیماریهای ناشناخته یکی از مهمترین بحرانهایی بوده که اجتماعات انسان در مراکز سکونتگاهی را درگیر خود میکرده است؛ «شریف مطوف»، استاد شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی تهران به تاریخچه بیماریهای اپیدمیک در شهرها و مراکز جمعیتی اشاره میکند و میگوید: این نوع از بیماریها برای بشر تازه نیست و بارها بیماریهای واگیرداری همچون طاعون و وبا جان هزاران هزار نفر از مردم دنیا را گرفته است، اصولاً شکل گیری تمدن بشر محصول این کشمکشها است.
وی میافزاید: انسانها برای زنده ماندن و پیشرفت نیاز داشتند که به صورت جمعی و در اجتماع زندگی کنند، این زندگی اجتماعی در شرایط عادی و غیر بحرانی منافع زیادی برای بشر داشته و دارد اما در زمان بحران و تهدید ممکن است زندگی جمعی و اجتماعی، تبدیل به مخاطره شود.
این استاد دانشگاه خاطر نشان میکند: در ابتدا، بشر توانایی چندانی برای مواجه با شیوع بیماریهای واگیردار نداشت اما به تدریج شروع به جستجوی روشهای کارآمدتر کرد و با تحقیق و کشف ناشناختهها، به راه حلهای علمی و کارآمد رسید.
رفع مشکلات به وجود آمده نیازمند تبیین مسئله است
وی با بیان اینکه انسان به تدریج یاد گرفت با در نظر داشتن فرایندی منظم، مشکلات و مسائل پیش آمده را رفع کند، میگوید: برای یافتن راه حل علمی، ناچار به بیان علمی مساله هستیم، مساله امروز ما این است که ویروسی کشنده شیوع پیدا کرده و جان تعداد زیادی از انسانها را گرفته است، با توجه به اینکه بدن انسان میزبان و زمینه ساز انتقال این ویروس است، هر چقدر انسانهای بیشتری مبتلا شوند، میزان تلفات نیز بیشتر شده و این ویروس به تعداد بیشتری از انسانها، با سرعتی بیشتر منتقل میشود.
وی ادامه میدهد: میتوان گفت این مسئله خود ترکیبی از دو مسئله اصلی میزان کشنده بودن ویروس و سرعت انتشار آن است که باید مفصل مورد بررسی قرار بگیرد.
به کار گیری روشهای معمول در شرایط بحرانی، کارساز نیست
این کارشناس شهرسازی با تاکید بر اینکه پس از طرح علمی مسئله باید مفهوم مدیریت بحران را درک کنیم، میافزاید: از نظر علمی بحران زمانی ایجاد میشود که خطری بروز کند و لازم است به این نکته توجه شود که نمیتوان با به کار گیری روشهای معمول در شرایط عادی، با یک بحران مواجه شد و با آن مقابله کرد.
مطوف عنوان میکند: در این شرایط باید توان جامعه برای دفع خطر افزایش پیدا کند و مدیریت بحران با توان مضاعف و با بسیج نیروهای بیشتر به رفع خطر بپردازد، خطر هنگامی بروز میکند که حوزههای آسیب پذیر جامعه در معرض تهدید قرار بگیرد و این تهدید بر نقاط و ساختارهای آسیب پذیر منطبق شود.
وی ادامه میدهد: شیوع ویروس کرونا در حال حاضر یک تهدید محسوب میشود زیرا هرگاه وارد بدن فردی آسیب پذیر از نظر سیستم دفاعی بدنی شود، میتواند به او آسیب برساند و خطر آفرین باشد، بنابراین نباید اجازه داد شیوع این ویروس به عنوان یک تهدید و خطر برای جان انسانها، آنقدر گسترش پیدا کند که بیش از اندازه به افراد و زیرساختهای آسیب پذیر نزدیک شود و آنها را تحت تأثیر مستقیم خود قرار دهد.
این استاد دانشگاه با اشاره به راهحلهای مؤثر برای مواجه با این تهدید تصریح میکند: دفاع عامل یا مقابله مستقیم با ویروس، راه حل در حیطه علوم پزشکی است که با ارتقا خدمات درمانی و بهداشتی و در نهایت ساخت واکسن میسر میشود، اما در حال حاضر و تا زمان ساخت واکسن باید چارهای برای کنترل شیوع این ویروس اندیشیده شود.
مطوف تاکید میکند: در چنین شرایطی دفاع غیرعامل یا همان پیشگیری بهترین راه حل است و همه امکانات و زیرساختها باید برای کاهش آسیب پذیری این ویروس، به کار گرفته شود.
حوزههای آسیب پذیر متأثر از کرونا متنوع و بسیار است
وی با بیان اینکه حوزههای آسیب پذیر و تحت تأثیر این ویروس زیاد و متنوع هستند و باید به همه آنها توجه کافی شود، میافزاید: بخشی از آسیب پذیری مربوط به حوزه فردی است که انسانها باید خود و سیستم دفاعی بدنشان را در برابر این ویروس محافظت کنند اما در حوزه اجتماعی باید بر روی میزان آسیب پذیری اجتماع، جامعه و مکانهای جمعی در مقابله با این ویروس، کار شود.
استاد شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی میگوید: سرعت انتقال ویروس کرونا مسئلهای است که حوزههای مدیریت شهری و مدیریت جامعه باید به آن بپردازند و برای جلوگیری از شیوع گسترده بیماری راهکار ارائه دهند.
مطوف میافزاید: سرعت انتقال این ویروس و پهنه جغرافیایی آن در صورت افزایش تعداد جمعیت در یک مکان یا به عبارتی افزایش تراکم جمعیت، بیشتر میشود و تعداد افراد بیشتری در معرض خطر قرار میگیرند.
وی خاطر نشان میکند: تراکم جمعیت و ارتباط نزدیک افراد با یکدیگر که در حالت عادی بسیار مفید است، در شرایط بحرانی، خطر مرگ را افزایش میدهد، بنابراین هم تراکم جمعیت و هم تماس نزدیک افراد با یکدیگر، هرچه سریعتر باید کاهش پیدا کند.
استاد شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی تهران ادامه میدهد: توزیع جمعیت در مساحت بیشتر و جلوگیری از ارتباط افراد، به وسیله جداسازی و کاهش فرصتهای تماس از طریق مسافرت و دیدار رو در رو، در این برهه زمانی اهمیت زیادی دارد.
آسیب شناسی مراکز تجمع جمعیت در ایران
مطوف تصریح میکند: مدیران شهرها و کلانشهرها در شرایط عادی، با فراهم سازی خدمات شهری، در صدد افزایش تراکم جمعیت و تسهیل ارتباط شهروندان به صورت حضوری هستند اما در حال حاضر این تراکم و تشدید ارتباط خطرآفرین است و باید برای حفظ سلامت جامعه، مدیریت اقتضایی شرایط بحران اجرا شود.
وی عنوان میکند: عملکرد مدیریت شهری باید متناسب با شرایط مکانی و زمانی بحران باشد تا مدیریت بحران به بهترین نحو انجام شده و اثربخش واقع شود.
این استاد شهرسازی با اشاره به اهمیت آسیب شناسی ساختار شهرهای بزرگ و مراکز تراکم جمعیتی بخصوص در زمان وقوع بحرانها، اظهار میکند: شهرهای بزرگ محل تجمع و تراکم جمعیت است و این تراکم در شرایط بحرانی میتواند خطرآفرین باشد، تهران با جمعیتی بیش از هشت میلیون نفر به همراه کرج در نزدیکی آن، بیشتر از پنجاه مرکز جمعیتی اقماری دارد و شرایط اجتماعی و اقتصادی حاکم در این منطقه، بر روی انتشار سریع این ویروس بسیار اثر گذار بوده است.
مطوف تصریح میکند: توزیع ناعادلانه درآمد بین تهران و سکونتگاههای اطراف آن موجب شده تراکم جمعیت بسیار نامتعادل باشد، حدود دوازده سال پیش مطالعهای بر روی کلانشهر تهران انجام شد، بر طبق این مطالعه مشخص شد در حالی که تراکم جمعیت در منطقه یک تهران کمتر از ۱۵۰ نفر در هر هکتار بوده، تراکم جمعیت در منطقه ۱۷ تهران در حدود ۷۵۰ نفر در هکتار بوده است.
وی ادامه میدهد: در حال حاضر جمعیتی میلیونی بین شهر تهران و نواحی اقماری در حال حرکت است، صبحها ترافیک به سمت تهران و عصرها ترافیک از سمت تهران به نواحی حومه جریان دارد، از منظر اقتصادی بیشتر این کارکنان از وسایل نقلیه عمومی ارزان قیمت استفاده میکنند و مسافران با تراکم بسیار زیادی در کنار یکدیگر قرار میگیرند تا به مقصد برسند؛ وجود چنین شرایطی، موجب انتشار سریعتر و گستردهتر ویروس میشود.
استاد شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی تهران میگوید: نبود تعادل در توزیع درآمدها دلیلی است تا گروههای کم درآمد در مناطق جنوب تهران و حاشیههای آن، در خانههایی کوچک و پرتراکم زندگی کنند، توان این افراد برای تهیه لوازم پیشگیری از ابتلاء به ویروس، مانند ماسک، دستکش یک بار مصرف و مواد ضدعفونی کننده کم است.
مطوف میافزاید: ساکنان نواحی حاشیه شهرها، هر روز باید از وسایل نقلیه عمومی پر ازدحام استفاده کنند تا خود را برای انجام مشاغل خدماتی، به محلههای مختلف شهر برسانند، به همین دلیل سرعت انتشار ویروس در تهران و کلان شهرهای پرتراکم کشور بسیار زیاد است، آگاهی از این شرایط، نقش مهمی در تفسیر مسئله و مدیریت صحیح بحران دارد.
وی معتقد است: برای پیشگیری از شیوع ویروس، بسیار دیر شده است اما حداقل باید در سطح محلهها شرایط برای قرنطینه و منع رفت و آمد، با شدت هرچه بیشتری اجرا و توزیع مواد غذایی و بهداشتی صرفاً در سطح محلهها و با برنامه ریزی علمی و صحیح، انجام شود.
این استاد شهرسازی تصریح میکند: میتوان از امکانات نیروی انتظامی برای منع رفت و آمد، از ظرفیت بسیج برای توزیع مواد غذایی و از وجود نیروهای بهداشت و درمان برای مدیریت بهداشت و درمان در سطح شهر استفاده کرد.
مطوف تاکید میکند: در چنین شرایطی، مدیریت شهری باید همه نهادهای ارائه دهنده خدمات شهری را در همه شهرها و کلانشهرها، برای مقابله با این شیوع این ویروس هماهنگ کند، در غیر این صورت این بحران تبدیل به یک فاجعه میشود.
گزارش از، بهناز عرب زاده خبرنگار سرویس کلانشهر خبرگزاری ایمنا
نظر شما