به گزارش خبرنگار ایمنا کمتر از سه ماه از زمان ظهور کرونا ویروس می‌گذرد که با علائمی ماننند تب، سرفه و در موارد شدید ذات‌الریه همراه است؛ تا این زمان بیماری به حدود ۱۰۰ کشور جهان رسیده و جان بیش از سه هزار و ۵۰۰ نفر را گرفته است. سازمان جهانی بهداشت نرخ مرگ‌ومیر کووید ۱۹ را حدود ۴.۳ درصد برآورد کرده است که کمتر از میزان مرگ‌ومیر ویروس‌های کرونای اخیر، یعنی سارس و مرس است. کرونا ویروس جدید بسیار مسری است؛ با این‌حال بیشتر افرادی که دچار کووید ۱۹ شوند، بدون نیاز به بستری‌شدن در یکی‌دو هفته بهبود می‌یابند و آنچه مردم را به وحشت انداخته، جدید بودن ویروس است.
دونالد ترامپ به شرکت‌های دارویی و مقام‌های بهداشتی آمریکا گفته است می‌خواهد واکسن کرونا تا قبل از انتخابات نوامبر آماده باشد؛ البته این کار غیرممکن است. توسعه واکسنی بی‌خطر و مؤثر به زمان، سرمایه‌گذاری و علم کافی نیاز دارد. هم‌زمان با تداوم بحران کرونا در سرتاسر جهان، این سؤال برای بسیاری پیش آمده است که واکسن کرونا کشف شده و چه زمانی آماده می‌شود؟ اما حقیقت این است که تا رسیدن به نقطه‌ای که واکسن به‌طور گسترده دردسترس عموم قرارگیرد، هنوز فاصله‌ای طولانی داریم.
خلاصه‌ای درباره واکسن کرونا
اساس کار همه واکسن‌ها مانند هم است؛ دانشمندان چیزی را می‌سازند که شبیه عامل بیماری‌زا باشد و سپس سیستم ایمنی فرد را در معرض مقدار کمی از آن قرار می‌دهند. در حالت ایده‌آل، سیستم ایمنی حافظه قوی از عامل بیماری‌زا می‌سازد، به‌طوری‌که اگر فرد بار دیگر درمعرض آن قرار گیرد، بدن او قبل از رخ‌دادن عفونت حمله‌ای دربرابر عامل بیماری‌زا تدارک می‌بیند و نکته مهم این است که بدون اینکه فرد دراثر دریافت واکسن دچار بیماری شدید شود، دربرابر عامل بیماری‌زا ایمنی پیدا کند.
یکی از روش‌های ساخت واکسن آن است که عامل بیماری‌زا را ضعیف و به حالت زنده از آن استفاده کنیم. متداول‌ترین روش برای انجام این کار پرورش چندین نسل از عامل بیماری‌زا در محیطی به‌جز سلول‌های انسانی است تا فاکتور بیماری‌زا در مسیری تکامل پیدا کند که قدرت بیماری‌زایی آن در انسان کاهش یابد. دانشمندان با کشت مکرر ویروس‌ها یا باکتری‌ها در سلول‌های حیوانی اساساً مجموعه‌ای از ارگانیسم‌های جهش‌یافته ایجاد می‌کنند.
مرحله بعد انتخاب سویه‌های جهش‌یافته است که در سلول‌های انسانی تکثیر شوند، اما مانند اجداد خود موجب بیماری نشوند. مسئله مهم آن است که این عوامل باید به‌اندازه کافی شبیه عامل بیماری‌زای اصلی باشند تا سیستم ایمنی را به طور دقیق برای مبارزه با آن آموزش دهند و مثال‌هایی از واکسن‌های ضعیف‌شده شامل واکسن‌های سرخک، اوریون و سل است.
نوع دیگر واکسن که واکسن غیرفعال نامیده می‌شود، از نسخه مرده کل ویروس یا باکتری تهیه می‌شود و در این روش عامل بیماری‌زا به‌کمک حرارت یا مواد شیمیایی کشته می‌شود. همچنین این نوع واکسن می‌تواند با استفاده از قطعات کوچک‌تری از میکروب ساخته شود. یکی از روش‌های رایج آن استفاده از پروتئینی است که ویروس از آن به‌عنوان کلیدی برای ورود به سلول‌های انسانی استفاده می‌کند و معمولاً روی سطح آن قرار دارد. زمانی که پژوهشگران کد ژنتیکی این پروتئین را پیدا کنند، می‌توانند آن را درون باکتری یا مخمر قرار دهند، از این کارخانه‌های میکروبی برای تولید مقادیر زیادی از پروتئین مذکور استفاده کنند که بتواند به‌عنوان پایه‌ای برای واکسن استفاده شود. اغلب همین پروتئین به‌تنهایی کافی است تا سیستم ایمنی آن را به‌راحتی تشخیص دهد و در مواجهه بعدی دفاعی علیه آن تدارک ببیند.
گاهی نیز دانشمندان قطعاتی از عامل بیماری‌زا را درون پوسته ویروسی بی‌ضرر قرار می‌دهند، زیرا در تحریک سیستم ایمنی به‌اندازه میکروب زنده کارآمد نیستند، اما خطر بروز واکنش‌های شدید دراثر دریافت آن‌ها کمتر است و نمونه‌هایی از واکسن‌های غیرفعال شامل واکسن تزریقی فلج اطفال، هاری و هپاتیت A و B است.
تمام واکسن‌های تأییدشده موجود در بازار براساس یکی از این دو روش ساخته شده‌اند، اما روش‌های جدیدتری در حال توسعه بوده که ممکن است کار خود را با شیوع کووید ۱۹ آغاز کنند. یکی از فناوری‌های امیدوارکننده، واکسن مبتنی بر نوکلئوتید است.
واکسن کرونا چه موقع آماده می‌شود؟
"آنتونی فائوچی"، مدیر مؤسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی می‌گوید آماده‌شدن واکسنی برای کووید ۱۹ حداقل یک‌ونیم سال طول می‌کشد و این زمان برای مقام‌های بهداشتی که خود را در نزدیکی یک همه‌گیری جهانی می‌بینند، بسیار زیاد است، اما آماده‌شدن واکسن در این مدت زمان خود نوعی رکورد محسوب می‌شود."جان آندروس" از استادان واکسینولوژی جهانی در دانشگاه جورج واشنگتن می‌گوید بیشتر واکسن‌ها پنج تا ۱۵ سال طول می‌کشد تا وارد بازار شود.
در طولانی‌بودن فرایند ساخت و عرضه واکسن به بازار عوامل مختلفی نقش دارند و اولین مورد دستیابی به واکسن کاندیدایی است که آماده آزمایش باشد. این بخش از فرایند توسعه واکسن که به‌عنوان کشف واکسن مشهور است، به چندین سال کار آزمایشگاهی نیاز دارد. دانشمندان مجبور هستند عامل بیماری‌زا را در آزمایشگاه جداسازی کرده و کشت دهند، اما اکنون به‌کمک توالی‌یابی ژنتیکی میکروسکوپ‌های قدرتمند و دیگر فناوری‌های پیشرفته می‌توان این مرحله را کنار گذاشت. گاهی اوقات در چندین هفته می‌توان به واکسن کاندیدا رسید و البته این پیشرفت‌ها نمی‌تواند زمان موردنیاز را برای نظارت دقیق بر نحوه عملکرد واکسن روی انسان کوتاه کند.
تنگنای واقعی کارآزمایی‌های بالینی است که پیش‌نیاز عرضه واکسن به بازار است و سه مرحله دارد؛ مرحله اول شامل چندین داوطلب سالم می‌شود و هدف آن ارزیابی بی‌خطربودن واکسن است که این مرحله حدود سه ماه طول می‌کشد. اگر شرکت‌کنندگان در این مرحله دچار عوارض جانبی نشدند، مرحله دوم کارآزمایی آغاز می‌شود.
در مرحله دوم صدها نفر واکسن را دریافت می‌کنند. حالت ایده آل آن است که این بخش از آزمایش در منطقه‌ای اجرا شود که بیماری مدنظر در آن شیوع دارد، به‌طوری که دانشمندان بتوانند داده‌هایی را در این مورد به‌دست آورند که واکسن چگونه موجب افزایش تولید آنتی‌بادی و دفع بیماری در شرکت‌کنندگان می‌شود. این مرحله ۶ تا هشت ماه طول می‌کشد. اگر همه‌چیز خوب پیش برود، در مرحله سوم چندهزار نفر در منطقه شیوع به‌کار گرفته و آزمایش تکرار می‌شود و اگر مشکلی از نظر تعداد شرکت‌کنندگان یا تهیه واکسن پیش نیاید، این مرحله نیز ۶ تا هشت ماه طول می‌کشد.
درادامه سازمان نظارتی نظیر سازمان غذا و دارو باید داده‌ها را بررسی کند و درصورت امکان آن‌ها را تأیید کند. این کار نیز چند ماه تا یک سال طول می‌کشد و اگر این زمان‌ها را باهم جمع کنید، متوجه می‌شوید حتی اگر ژانویه را به‌عنوان زمان آغاز توسعه واکسن‌های کاندیدا برای کووید ۱۹ درنظر بگیریم، واکسنی برای استفاده عموم زودتر از پایان تابستان ۲۰۲۱ ارائه نخواهد شد.
تعداد معدودی از شرکت‌ها واکسن کاندیدای آماده‌ای برای استفاده از آزمایش‌های انسانی دارند، اما بیش از ۳۰ شرکت به این رقابت پیوسته‌اند، حتی اگر یکی از شرکت‌ها تمام این مراحل را پشت‌سر بگذارد، فرایند تولید و توزیع واکسن نیز فرایندی زمان‌بر است.
چه راهی برای سرعت‌بخشیدن به فرایند ساخت واکسن وجود دارد؟
به‌طورکلی فشرده‌سازی جدول زمانی مذکور بسیار دشوار است، هیچکس دوست ندارد محصول ناکارآمدی تولید کند که به‌جای حل بحران، موجب گسترده‌ترشدن آن شود. ساخت واکسن چنان هزینه‌بر و پرخطر است که بیشتر شرکت‌های داروسازی اصلاً تمایلی به انجام این کار ندارند. امروزه تجارت واکسن به‌طور عمده دراختیار چهار شرکت فایزر، مرک، گلاکسواسمیت‌کلاین و سانوفی است و از آنجاکه این شرکت‌ها ظرفیت لازم را برای مبارزه با همه‌گیری جهانی دارند، باید متقاعد شوند این کار ارزش دارد.
ممکن است درحال‌حاضر شرایط مطمئنی برای ساخت واکسن کووید ۱۹ وجود داشته باشد، اما شیوع ابن ویروس پیش‌بینی‌ناپذیر است. سارس چهار ماه پس از ایجاد وحشتی جهانی ناپدید شد؛ شرکت‌هایی که توسعه واکسن را آغاز کرده بودند، به‌علت نبود بیمار کافی مجبور شدند آزمایش‌های خود را رها کنند و علاوه‌براین وقتی ضرورت از بین می‌رود، بودجه دولت و علاقه صنعت داروسازی نیز ناپدید می‌شود و کسی نمی‌خواهد محصولی تولید کند که استفاده نمی‌شود.
از ماه ژانویه توسعه واکسن‌هایی برای کووید ۱۹ آغاز شده است، اما نسخه تأییدشده‌ای از این واکسن‌ها برای استفاده عموم در بهترین وضعیت تا قبل از پایان تابستان ۲۰۲۱ دردسترس قرار نخواهند گرفت.
مشکلات بالقوه در فرایند ساخت واکسن کرونا
"پیتر هوتز"، پژوهشگر حوزه واکسن و معاون دانشکده ملی پزشکی گرمسیری در کالج پزشکی بیلور می‌گوید عامل دیگری وجود دارد که موجب می‌شود، توسعه واکسنی کووید ۱۹ دشوار شود و این پدیده چیزی است که "تقویت ایمنی" نامیده می‌شود. در دهه ۱۹۶۰ دانشمندان مؤسسه ملی بهداشت در حال کار روی واکسنی علیه ویروس سین‌سیشیال تنفسی RSV بودند و این ویروس، ویروسی بسیار مسری و علت بیشتر سرماخوردگی‌های نوزادان و کودکان نوپا بود.
در طول کارآزمایی‌های بالینی برخی از کودکانی که واکسن را دریافت کردند، هنگامی‌که به‌طورطبیعی گرفتار RSV شدند، به‌شدت بیمار شده و واکسن پاسخ ایمنی بیش از حد ایجاد کرد. در نتیجه آسیب‌های شدیدی به بدن آن‌ها وارد کرد و دراثر این اتفاق، دو کودک از دنیا رفتند.
چند دهه بعد زمانی‌که سارس ظاهر شد، پژوهشگران مختلفی ازجمله هوتز، کار روی توسعه واکسن را آغاز کردند که بااین‌حال در آزمایش‌های اولیه روی حیوانات آزمایشگاهی به مشکل برخوردند و سلول‌های ایمنی حیوانات در حال حمله به ریه‌های آن‌ها بود.
هوتز درمورد امکان بروز چنین اتفاقی درباره ویروس کرونا هشدار می‌دهد و گروه او که شامل پژوهشگرانی از مرکز خون نیویورک است، برای تهیه واکسنی علیه سارس به‌جای تولید کل پروتئین اسپایک، تنها قطعه کوچکی از آن را ساختند؛ قطعه‌ای که در واقع به سلول‌های انسانی متصل و ناحیه اتصال گیرنده نامیده می‌شود.
متاسفانه واکسن اولیه آن‌ها نتوانست سرمایه‌ای جذب کند و تولید شود، چراکه شیوع سارس به‌پایان رسیده بود، اما اکنون این گروه در حال تأمین بودجه آزمایش انسانی این واکسن هستند که از اواسط دهه ۲۰۰۰ در فریزری در تگزاس نگهداری می‌شود. از آنجا که ویروس عامل کووید ۱۹، برای حمله به سلول‌های ریه از همان گیرنده‌ای استفاده می‌کند که ویروس سارس نیز از آن بهره می‌برد، آن‌ها معتقد هستند این واکسن ممکن است قدری محافظت دربرابر ویروس فراهم کند.
نظر شما