آینده‌پژوهی تحولات جمعیتی منطقه شهری اصفهان تا افق سال ۱۴۳۰

شهر اصفهان از جمله نخستین شهرهای کشور بوده که به تمرکز سرمایه‌های صنعتی پرداخته و در عین حال تحولاتی را در طول زمان به وجود آورده است.

به گزارش ایمنا و بر اساس چکیده یک مقاله، در دهه ۱۳۴۰ با تأسیس ذوب آهن به تدریج شهرهای کوچک و روستاهای پراکنده جلگه زاینده رود آماده پذیرش جمعیت مهاجر مرتبط با ذوب آهن شد و به دنبال آن صنایع متمرکز در شهر اصفهان به حاشیه کشیده شد و بدین ترتیب کلان‌شهر اصفهان شکل گرفت.

شهر اصفهان نیز در فاصله سال‌های ۷۵-۱۳۳۵ هفت برابر وسیع‌تر شده و از ۲۳ کیلومتر مربع به ۱۴۱ کیلومتر مربع رسیده است. بیشترین میزان مطلق گسترش شهر اصفهان در سال‌های ۴۵ تا ۵۵ رخ داده و ۴۸ کیلومتر مربع به وسعت شهر افزوده شده است.

بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که مشخصه اصلی نظام شهری اصفهان در چند دهه گذشته، توسعه کلانشهر اصفهان به عنوان یکی از مهم‌ترین مناطق شهری، اگرچه با مشکلات و محدودیت‌های بسیاری مواجه است، اما همچنان مستعد رشد و توسعه بوده و با توجه به مرکزیت بسیاری از امکانات در این شهر، جذابیت زیادی برای مهاجرت داخل استانی و خارج استانی در خود دارد.

اطلاعات به دست آمده حاکی از آن است که پدیده نخست شهری (ماکروسفالی شهری) از مشخصه‌های اصلی نظام شهرنشینی در استان اصفهان است؛ تحولات جمعیت شهری استان اصفهان طی سه دهه گذشته نشان دهنده سرعت بالای شهرنشینی در این استان است.

سهم جمعیت کلان‌شهر اصفهان از کل جمعیت شهری رو به افزایش بوده و از جمله عوامل اصلی رشد جمعیت کلان‌شهر اصفهان علاوه بر رشد ذاتی (طبیعی) جمعیت، مهاجرت به این کلانشهر است که عمدتاً به دلیل جاذبه‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی اتفاق افتاده است.

از نظر رشد سالانه جمعیت، باز هم اصفهان رتبه سوم کشوری را دارد؛ درصد رشد سالانه جمعیت شهر اصفهان در آخرین دوره سرشماری‌های کشور (۱۳۹۰ – ۱۳۸۵) برابر با ۲.۹۵ درصد بوده است که بسیار بالا به نظر می‌رسد.

با توجه به حجم و رشد بالای جمعیتی منطقه کلان‌شهر اصفهان می‌توان گفت طی دو دهه آینده همچنان اصفهان از نظر جمعیتی و کالبدی با توسعه بالا مواجه خواهد بود.

در چهار دهه گذشته جمعیت شهر اصفهان در اثر رشد طبیعی افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است، البته در کنار رشد طبیعی جمعیتی مهاجرت‌های روستا – شهری یکی از مهمترین عوامل افزایش جمعیت کلان شهر اصفهان بوده است.

بیشترین حجم افزایش جمعیت شهر اصفهان مربوط به دوره ۱۳۶۵ – ۱۳۵۵ بوده که جمعیت شهر بیش از ۳۰۰ هزار نفر افزایش می‌یابد که این رشد عموماً ناشی از افزایش موالید و تشدید مهاجرت‌های روستا – شهری بوده است.

یکی دیگر از عوامل رشد و توسعه کلان شهر اصفهان الحاق و ادغام تعداد زیادی از آبادی‌ها و شهرهای نزدیک به شهر اصفهان بوده است. در دو و سه دهه گذشته روستا و شهرک‌های متعددی در بدنه اصلی شهر اصفهان ادغام شده‌اند که یکی از مهمترین این الحاقات ادغام شهر خوراسگان با حدود ۱۰۰ هزار نفر جمعیت در بدنه شهر اصفهان بوده است.

هیئت وزیران در جلسه مورخ ۱۸ فروردین ماه ۹۲ بنا به پیشنهاد وزارت کشور و به استناد ماده ۱۳ قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری، مصوب سال ۱۳۶۲ و با رعایت بند یک تصویب‌نامه مورخ یک بهمن ماه ۱۳۸۶ تصویب کرد، شهر خوراسگان از توابع بخش مرکزی شهرستان اصفهان را به شهر اصفهان (مرکز این شهرستان) الحاق و با آن ادغام کرد.

در سال ۱۳۳۵ جمعیت استان اصفهان برابر ۱,۲۲۱.۱۷۹ نفر بوده است که ۴۴ درصد در نقاط شهری و ۵۶ درصد آن در نقاط روستایی ساکن بوده‌اند.

طی دوره زمانی ۱۳۹۵- ۱۳۳۵ جمعیت استان اصفهان حدود ۴.۲ برابر شده است و به ۵,۱۲۰,۸۵۰ نفر رسیده که ۸۸ درصد آن ساکن در نقاط شهری و ۱۲ درصد ساکن در نقاط روستایی بوده‌اند.

بیشترین درصد رشد سالانه جمعیت استان طی ۵۰ سال گذشته مربوط به دوره زمانی ۱۳۶۵ – ۱۳۵۵ است که برابر ۴.۲۳ درصد بوده است، نرخ رشد جمعیت در مناطق شهری اصفهان همواره مثبت و بالا بوده است و در آخرین دوره سرشماری ۱۳۹۵- ۱۳۹۰ به حدود ۱.۶ درصد رسیده، اما از سال ۱۳۶۵ به بعد رشد سالانه جمعیت در مناطق روستایی اصفهان منفی بوده و در آخرین دوره سرشماری ۱۳۹۵- ۱۳۹۰ به ۲.۹- درصد رسیده است که این امر می‌تواند به دلایلی چون ادغام آبادی‌ها در بدنه شهرها، تبدیل روستاها به شهر و م‌هاجرفرستی مناطق روستایی به طرف شهرها باشد.

در وضع موجود به طور متوسط بعد خانوار در منطقه کلان‌شهر اصفهان برابر با ۳.۲ نفر در هر خانوار است کمترین بعد خانوار متعلق به شهرهای درچه، گز و بهارستان است و بیشترین بعد خانوار متعلق به شهرهای دولت آباد و خمینی شهر است.

با توجه به این‌که درصد جمعیتی زیر ۱۵ ساله در شهرهای قهجاورستان، دولت‌آباد، ابریشم و بهارستان بیش از سایر شهرهای مورد مطالعه است، این شهرها دارای ساختار جمعیتی جوان‌تری نسبت به سایر شهر هستند و در مقابل درصد ۶۵ ساله و بالاتر در شهرهای اصفهان و شاهین شهر و نجف آباد از سایر شهرها بیشتر است و لذا می‌توان گفت این شهرها از ساختار سنی مسن‌تری برخوردار هستند.

در وضع موجود به طور متوسط بعد خانوار در منطقه کلان‌شهر اصفهان برابر با ۳.۲ نفر در هر خانوار است کمترین بعد خانوار متعلق به شهرهای درچه، گز و بهارستان است و بیشترین بعد خانوار متعلق به شهرهای دولت‌آباد و خمینی شهر است.

با توجه به این‌که درصد جمعیتی زیر ۱۵ ساله در شهرهای قهجاورستان، دولت آباد، ابریشم و بهارستان بیش سایر شهرهای مورد مطالعه است این شهرها دارای ساختار جمعیتی جوان‌تری نسبت به سایر شهر هستند و در مقابل درصد ۶۵ ساله و بالاتر در شهرهای اصفهان و شاهین شهر و نجف آباد از سایر شهرها بیشتر است و لذا این شهرها از ساختار سنی مسن‌تری برخوردار هستند.

تأثیرات تحولات جمعیتی منطقه کلان‌شهر اصفهان بر فرایند برنامه‌ریزی و مدیریت شهری

منطقه کلان‌شهر اصفهان به دلیل جذابیت‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی مرکز ثقل مهاجرت‌های استان اصفهان از یک سو و مهاجرت از روستاها و شهرهای استان‌های پیرامونی است.

تعداد جمعیت منطقه کلان شهر اصفهان از حدود ۲.۸۳۹.۰۵۰ نفر در سال ۱۳۹۵ به حدود ۴.۳۴۵.۰۶۶ در افق سال ۱۴۳۰ خواهد رسید.

افزایش حجم جمعیت شهری از یک سو و تغییر در ترکیب جمعیتی بویژه ترکیب سنی و جنسی جمعیت مستلزم برنامه‌ریزی های دقیق شهری است.

تداوم حاشیه‌نشینی، فشار مضاعف بر زیر ساخت‌های شهری از جمله شبکه معابر و راه‌های ارتباطی شهر، نیاز آبی، برنامه دفع فاضلاب شهری، ارائه خدمات مناسب شهری به جمعیت از جمله مسائلی شهری است که مدیریت شهری کلان شهر اصفهان نبایستی از آن غافل باشد.

از زمان حاضر باید سرانه‌های شهری برای یک جمعیت ۴.۵ میلیون نفر تعریف و برنامه ریزی شود؛ نتایج پژوهش بیانگر آن است که کودکان ۱۴- ۰ ساله با کمی کاهش سهم تقریباً ثابتی از کل جمعیت خواهند داشت.

یکی از تغییرات بنیادی در ساختار جمعیتی کلان شهر اصفهان افزایش قابل ملاحظه جمعیت سالخورده از ۶.۲ درصد در سال ۱۳۹۵ به ۱۹.۵ درصد در سال ۱۴۳۰ است.

میانه سنی در منطقه کلان‌شهر اصفهان از حدود ۳۳ سال در سال ۱۳۹۵ به بیش از ۴۰ سال در سال ۱۴۳۰ می‌رسد، در خصوص نیازهای سالمندان باید شهرداری به مسائلی از جمله به مواردی همچون توجه به مسائل و مشکلات سالمندان به ویژه در زمینه حمل و نقل، دسترسی به امکانات عمومی، امنیت و کاهش موانع فیزیکی در جهت سهولت استفاده سالمندان از خدمات و امکانات شهری، برنامه‌ریزی برای ایجاد خانه‌های سالمندان، درمانگاه و بیمارستان‌های مخصوص افراد سالخورده، ایجاد امکانات تفریحی و خدمات ویژه سالمندان، ایجاد مرکز کمک به سالخوردگان در شرایط اضطراری و توجه به نیازهای و مدیریت امور سالمندان در مواقع مدیریت بحران شهری اهتمام جدی داشته باشد.

بررسی جمعیت بر اساس گروه‌های سنی برای اطلاع از ساختار و ترکیب سنی جمعیت صورت می‌گیرد تا به این ترتیب جمعیت در سن کار، ضریب تکفل و ضریب وابستگی بدست آید.

علاوه براین هر گروه سنی دارای نیازهای ویژه بوده و نیز اثرات ویژه بر جامعه دارند، که با اطلاع از کم وکیف آن می‌توان برنامه ریزی دقیق‌تر و پخته‌تری را ارائه داد.

ترسیم هرم سنی جامعه می‌تواند در پی بردن به بار تکفل، نیازهای مختلف گروه‌های سنی و…مفید و مؤثر باشد؛ در واقع با رسم هرم سنی می‌توان به وضعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه پی برد. شاخص تراکم جمعیتی برای برنامه‌ریزان شهری و سایر دستگاه‌ها، شاخصی برای اندازه گیری فشار جمعیت بر واحد سطح بوده و نقش مهمی در تعیین مکان‌های مناسب برای ساخت وساز و مسکن و سایر خدمات مورد نیاز شهر و شهروندان دارد و به بهترین شکل تراکم تعداد افراد در محلات مختلف شهر را نشان می‌دهد.

آگاهی یافتن از تراکم جمعیتی می‌تواند در روند برنامه‌ریزی تأثیر گذاشته و باعث بهتر شدن فرایند آن شود.

مقاله از: سید ناصر حجازی- عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی دهاقان

کد خبر 414104

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.