بورس در ایران این هفته را با رخدادی عجیب آغاز کرد. تجمع اخبار ناخوشایند در پایان هفته گذشته شامل انتشار خبر فوت دو نفر از شهروندان در قم بر اثر ابتلاء به بیماری کرونا، مشارکت نه چندان دلپذیر مردم در انتخابات مجلس، اعلام قرار گرفتن ایران در لیست سیاه F.A.T.F که منجر به حرکت صعودی نرخ دلار و جذب بخشی از نقدینگی در آن بازار شد و چند خبر ریز و درشت دیگر موجب حاکم شدن جو منفی بر معاملات آغازین روز شنبه شد، به نحوی که در کمتر از یک ساعت شاخص کل بیش از ۱۱ هزار واحد سقوط را تجربه کرد. اما دست‌های آشکار و پنهان به گونه‌ای این کاهش را در ساعات بعد جبران کرد که انرژی حاصل از آن موجب شد تا پایان هفته شاهد رکوردشکنی مکرر شاخص باشیم تا جایی که پس از پنج دهه فعالیت بورس رقم صدهزارگان شاخص کل نیز به پنج رسید و در روز چهارشنبه رکورد ۵۳۰ هزار و ۷۳ واحدی را ثبت کرد. اگر چه در نهایت عدد ۵۲۴ هزار و ۳۹۴ پایان بخش معاملات این هفته بود؛ ۹.۵ درصد فراتر از رقم هفته قبل.
رشد شاخص هم وزن در این هفته ۱۱.۷ درصد بود که می‌تواند نشانگر افزایش توجه بازار به شرکت‌های کوچک و متوسط باشد. در شرایطی که بازار سرمایه در روزهای پیش‌تر توانسته ارزش کل ۱۵۰ میلیارد دلار را پشت سر بگذارد با افزایش مجدد قیمت دلار، به‌رغم رشد هفته جاری در پایان این هفته ارزش بازار شرکت‌های حاضر در بورس و تابلوی اول و دوم فرابورس به ۱۴۳ میلیارد دلار بالغ شد. افزایش قیمت دلار شرایط را برای استمرار رشد ارزش بازار فراهم می‌کند.
در این هفته دارندگان اوراق ۹۱ ناشر توانستند بازدهی بالاتر از ۲۰ درصدی به دست آورند و حضور ۲۶ نماد مرتبط با صنعت دارو در این لیست نشان از استمرار توجه سرمایه گذاران به این صنعت دارد. در این لیست نام صندوق نگین شهر ری به عنوان تنها صندوق قابل معامله زمین و ساختمان با بازدهی نزدیک به ۶۴ درصد در هفته جاری جلب توجه می‌کند. نماد معاملاتی این صندوق بسیار کم معامله، در پایان معاملات ۲۹ بهمن ماه متوقف شده است و دو روز کاری بعد صرفاً با اعلام ناظر بازار مبنی بر تصمیم بازار گردان صندوق به تغییر مظنه خرید بازار گردان از ۱۴۸۱۰ به ۲۴,۶۰۰ ریال بازگشایی شد.
البته هیچ توضیحی در رابطه با دلیل این افزایش ۶۶ درصدی و چرایی اعمال ناگهانی آن به بازار داده نشده است. اگر چه می‌توان انتظار داشت این تعدیل جهت انطباق قیمت هر واحد این صندوق با ارزش روز املاک در حال ساخت آن باشد اما بدون شک این املاک ناگهان چنین رشدی نداشته‌اند. افزایش شفافیت و بهبود گزارشگری در ابزارهای پیشرو بازار سرمایه قطعاً می‌تواند موجب جلب اعتماد سرمایه گذاران و افزایش کارایی این ابزارها در جذب منابع مالی آتی شود.
در هر حرفه و دانشی قواعد پذیرفته شده ای وجود دارد که فعالان آن رشته اصطلاحاً آن را به اندازه اختلاف شب و روز مشخص می‌دانند. چنین قواعدی نظیر قاعده حمار در ریاضیات است که بر اساس آن یک حیوان برای رسیدن به غذا مستقیم‌ترین مسیر را به عنوان نزدیک‌ترین مسیر انتخاب می‌کند. اکنون وضعیت قیمت سهم بسیاری از شرکت‌ها در بازار سرمایه به جایی رسیده است که قواعد این بازار که به اندازه قاعده حمار واضح است، نقض شده است. نظیر این مسئله را می‌توان در صعود بدون توقف سهام هپکو مشاهده کرد. این شرکت سال گذشته از ظرفیت قانونی افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی استفاده کرد و سرمایه ثبتی را از ۲,۳۳۶ میلیارد ریال به بیش از ۲۱ هزار میلیارد رساند تا این رقم تا حد زیادی نماینده ارزش روز دارایی‌های شرکت باشد. با این‌حال ارزش روز سهام شرکت اکنون به ۹۵ هزار میلیارد ریال رسیده است. جالب آنکه هیچ سرمایه گذار خردمندی حاضر نیست روغن سوخته ای را نذر خرید ۵۹ درصد سهام مدیریتی این شصت و یکمین شرکت با ارزش!! بازار سرمایه ایران کند و سر و سامانی به آن دهد.
سهام شرکتی که تولید و فعالیت آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، بیش از ۶,۰۰۰ میلیارد ریال زیان انباشته در صورت‌های مالی آن خودنمایی می‌کند و خصوصی سازی سهام آن مکرراً به شکست انجامیده است، ارزش بازاری فراتر از ۵۵۴ شرکت دیگر پذیرفته شده در بازار، پیدا کرده است و تنها ۶۰ شرکت ارزش بازاری بالاتر از هپکو دارند. اگر بخواهیم هپکو را مستقیماً با شرکتی در بازار قیاس کنیم باید به سراغ تراکتورسازی ایران برویم که با ۷۳۹ ریال سود به ازای هر سهم، ارزش بازار ۳۹ هزار میلیارد ریالی (۵۹ درصد پایین‌تر هپکو) پیدا کرده است. این وارونگی ارزش‌ها همان چیزی است که می‌توان از آن تعبیر به نقض قاعده حمار در بازار سرمایه کرد. مثال‌هایی از این دست در بازار فراوان است که به مواردی از آنها در نوشتارهای پیشین اشاره شد.
تشریح دلایل این پدیده در بازار مطالعات مفصل می‌طلبد که خوب است نهاد بازار چشمان خود را باز کرده، خانه‌ای از شن و مه را مشاهده کند. اما اجمالا باید گفت هجوم هموطنان ناآشنا به قواعد ارزش‌گذاری سهام در بازار و رواج روش‌های نموداری تحلیل
بازار و سهام که پیش‌تر نیز به آن اشاره شده است را می‌توان به عنوان فرضیه‌ای برای این تحقیق در نظر گرفت. حجم نقدینگی خرد بازار امروز به حدی زیاد شده که در تعیین روندها نقش غالب پیدا کرده است.
گفته شده که از ابتدای سال جاری بیش از ۶۵۰ هزار کد سهامداری جدید صادر شده است. باید به تک تک آنها خیر مقدم گفت اما سوال اینجاست که چرا در زمانی که ابزارهای مختلف حضور غیرمستقیم سرمایه‌ها در بازار فراهم است شهروندان بر حضور مستقیم در بازار اصرار دارند؟ مکرر مشاهده می‌کنیم، افرادی که حتی قادر به تلفظ صحیح نماد معاملاتی سهام مورد معامله نیستند و یا اسم شرکتی که سهام آن را معامله می‌کنند، نمی‌دانند و صرفاً به واسطه سفارش این و آن، سرمایه‌ای را که در زندگی آنها مهم تلقی می‌شود وارد معاملات سهام می‌کنند، علاوه بر پذیرش ریسک یا بدون اطلاع از آن ریسک، کارکرد بازار در خصوص تخصیص بهینه منابع اقتصاد در بخش‌های مختلف را دچار اختلال می‌کنند.
به نظر می‌رسد آنچه در فضای مجازی به کمپین نه به وانت مشهور شده است در تمام شئون زندگی ما ریشه دوانده و ترجیح می‌دهیم هر کار را بدون آنکه لزوماً ابزار و یا دانش و توان آن کار را داشته باشیم خود انجام دهیم و به تبعات این امر نیز توجه نداریم.
اتفاق با اهمیت ساختاری این هفته، آغاز معاملات فروش تعهدی سهام در بازار است. این امر از روز یکشنبه با برگزاری مراسمی در آمفی‌تئاتر شرکت بورس صورت رسمی به خود گرفت. در حال حاضر امکان انجام معامله سهام به صورت تعهدی روی سه نماد بپاس، میدکو و سرچشمه در فرابورس و پنج نماد بورسی سفارس، فملی، وتجارت، وساپا و فاراک فراهم شده است. فروش تعهدی سهام امکان کسب بازده در زمان نزول بازار را برای سرمایه گذاران فراهم می‌کند. همچنین این ابزار کمک می‌کند مالکان سهام بدون فروش آن بتوانند با انعقاد قرارداد برای قرض دادن سهام خود به متقاضی و سرمایه گذاری وجه آن توسط کارگزار در سپرده‌های بانکی و یا واحدهای سرمایه گذاری صندوق‌های با درآمد ثابت بدون از دست دادن سهام کسب بازدهی کند.
با توجه به اینکه فرهنگ تحلیلگری در بازار سرمایه ایران جایگاه بالایی ندارد و تصمیم گیری ها عمدتاً بر اساس فضای معاملات حاکم بر بازار است این نگرانی وجود دارد که ابزار فروش تعهدی موجب افزایش فشار فروش در زمان منفی بودن روند بازار شود. اگر چه در دستورالعمل این طرح امکان متوقف کردن فروش تعهدی به مقام ناظر داده شده است اما باید دید در عمل این ابزار چه تأثیری در بازار سرمایه خواهد داشت. در هر صورت هر مقدار تنوع ابزارهای سرمایه گذاری در بازار بیشتر باشد و سرمایه گذاران از امکان انتخاب استراتژی‌های متنوع‌تری برخوردار باشند می‌توان رونق بیشتر و در عین حال کارکرد مناسب‌تری از بازار انتظار داشت.
در مراسم رونمایی از این ابزار حسن امیری معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس گفت: "یکی از مهمترین موارد این است شرکت‌هایی که در گذشته عرضه اولیه سهام داشتند، می‌توانند مجدد اقدام به عرضه اولیه سهام خود کنند. به این ترتیب نقدشوندگی سهم افزایش خواهد یافت و هم کرسی هیئت مدیره در شرکت حفظ می‌شود."
در تحولی دیگر معاون حقوقی و فنی مالیاتی سازمان امور مالیاتی طی بخشنامه‌ای به ادارات کل امور مالیاتی خرید و فروش سه ابزار نوین بازار سرمایه شامل اوراق وکالت، اوراق بیمه اتکایی و اوراق جعاله را معاف از مالیات اعلام کرده است؛ این تصمیم زمینه را برای معرفی این سه ابزار برای گسترش بازار بدهی فراهم می‌کند.
قابل توجه است که این نوشته حاوی هیچ توصیه‌ای برای هرگونه تصمیم سرمایه گذاری شامل خرید و فروش نبوده و صرفاً بیان رویدادهای مرتبط با بازار سرمایه و نظر شخصی نگارنده است بنابراین مسئولیت هرگونه تصمیم بر عهده سرمایه گذاران خواهد بود.
** کارشناس ارشد مدیریت مالی، فعال و تحلیل‌گر بازار سرمایه و بورس
نظر شما