به گزارش خبرنگار ایمنا، تاب آوری به عنوان مفهومی در ارتباط با شهرها و برنامه‌ریزی از دهه ۱۹۹۰ و در پاسخ به مسائل تهدیدات محیطی و تنظیم چارچوب های اجتماعی و نهادی مطرح شده و بررسی ها نشان داده که شناسایی و آزمودن ضعف‌های شهری، تبدیل این نقطه ضعف ها به نقاط قوت و درنهایت یافتن عملکردها و جریانات انطباق پذیر و انعطاف پذیر می تواند در توسعه طرح های شهری حائز اهمیت باشد.
بعضی کارشناسان شهرسازی بر این باور هستند که رشد سریع جمعیتی و کالبدی، توجه نکردن به استانداردها، کاهش میزان حس تعلق و همکاری و کاهش میزان بودجه عمرانی شهرداری ها از جمله مهمترین عواملی است که در افزایش میزان خطرپذیری شهرها تاثیرگذار است، از این رو باید پلی میان مباحث تاب آوری شهری و مدیریت شهری زده شود.
برای آگاهی از میزان تاب آوری شهر مشهد و اقدامات انجام شده در این راستا گفت و گویی را با «وحید اکلملی» رییس گروه پدافند غیرعامل و پیشگیری از بحران شهرداری مشهد انجام داده ایم که در ادامه مشروح آن را می خوانید:
مفهوم تاب‌آوری در شهرها چیست؟
تاب‌آوری مفهوم بسیار گسترده‌ای دارد؛ وقتی سخن از یک شهر تاب‌آور به میان می‌آید، بدان معنا نیست که تنها مباحث کالبدی آن را بررسی کنیم، اما وقتی در مورد شهر تاب‌آور صحبت می‌کنیم، باید تمام ابعاد آن شهر اعم از اجتماعی، کالبدی، اقتصادی، زیست‌محیطی و... مورد بررسی قرار گیرد.
برای شفاف‌تر شدن مفهوم تاب‌آوری در کلانشهرها باید مثالی را بیان کنیم؛ وقتی در مورد زلزله در شهر کوچکی مثل بم صحبت می‌کنیم، شریان‌های گاز و مواردی از این قبیل وجود نداشت که نگران بحران‌های آبشاری آن باشیم، اما وقتی در مورد کلانشهرهایی مثل مشهد، اصفهان و تهران با شریان‌ها و تأثیرات مختلفی که همجواری آنها بر روی هم می‌گذارند، صحبت کنیم و سپس فعالیت‌های شهری را در کنار این شریان‌ها قرار داده و تأثیرات و همجواری های آنها را رصد کنیم، آن هنگام لزوم تاب‌آوری شهر معنای واقعی و جدیدی پیدا می‌کند.
اثرات مخرب زلزله در کلانشهری مثل مشهد قطعا فقط تخریب، آوار، تلفات جانی و خسارت مالی نیست؛ به عنوان مثال وقتی زلزله اتفاق می‌افتد تا مدت‌ها ممکن است مشکلاتی در جمع آوری زباله‌ها و پسماند شهری به وجود آید که این موضوع می تواندعامل تهدید زیست محیطی ایجاد کرده و در ادامه تبعات اجتماعی به بار آورد یا مباحثی مثل کفن و دفن اجساد و حتی مشکلاتی در راستای دفن اجساد؛ ماندگار شدن اجساد زیرآوار همچنین مشکلات بهداشتی و روانی را ایجاد می کند و مشکلات روانی در آینده بعد از حادثه باعث مهاجرت تعدادی از شهروندان می‌شود و این مهاجرت‌ها می‌تواند تأثیراتی بر حوزه اقتصادی و آینده شهر ایجاد کند.
این موضوع می‌تواند به صورت آبشاری موارد مختلفی را در بر گرفته و در نتیجه نیازمند یک مدیریت واحد شهری است، که معتقدیم در حوزه مدیریت بحران کشور باید مدیریت واحد شهری ایجاد شود زیرا در غیر این صورت از عهده رفع تنوع مشکلات در این حوزه برنمی‌آییم؛ البته این وظیفه تنها بر عهده دستگاه‌هایی همچون شهرداری، راه و شهرسازی و نهادهای دیگر نیست بلکه تحقق آن یک تعامل همه جانبه را می‌طلبد.
برای تاب‌آور شدن شهر چه اقداماتی باید انجام داد؟
برای تاب‌آور شدن شهر چند پیشنهاد وجود دارد، یکی بحث مدیریت واحد شهری است که باید اقدامات اجرایی در راستای یکدیگر صورت گیرد.
تا امروز مدیریت بحران و اقدامات پیشگیرانه را در کشور نوعی هزینه پنداشته‌ایم، در حالی که بر اساس علم روز دنیا اگر مباحث مدیریت بحران در برنامه‌ریزی شهری گنجانده شود خود کاهش هزینه و صرفه‌جویی بزرگ در نگهداشت شهر است به عنوان مثال در شهر مشهد نقشه‌های خطرپذیری را تولید و در کنار آن به نقشه های ارزیابی ریسک شهر می‌رسیم که نشان می دهد چه نقاطی دارای چه میزان ریسک و خطری بوده و چه عواملی در آن دخیل است.
اگر براساس نقشه ارزیابی ریسک، مطالعات و برنامه ریزی توسعه شهری را انجام بدهیم تا حد زیادی می تواند کاهش هزینه ها را همراه داشته باشد به عنوان مثال ابتدای سال جاری یک بارندگی شدید سراسر کشور داشتیم، اگر نقشه های ارزیابی ریسک وجود داشت و بر اساس آن سناریوهای محتمل را طراحی می کردیم به خوبی می توانستیم متوجه شویم چه میزان در کدام ناحیه و در چه نقاطی دچار مشکل می شویم، چه تجهیزاتی وجود دارد، این تجهیزات باید در چه نقاطی مستقر شود و در نهایت نیز بهترین نتیجه را می گرفتیم اما نبود این برنامه ریزی باعث می شود که تمام تجهیزات و نیروی انسانی را در یک ماجرای حتی کوچک درگیر کنیم و نهایتاً نتیجه مطلوب نسبت به نقشه ای که می توانست با نصف نیرو اتفاق بیفتد گرفته نشود بر این اساس می گوییم برنامه ریزی شهری براساس اصول مدیریت بحران و سناریوی محتمل باعث کاهش هزینه های شهری می شود.
وقتی براساس نقشه های ارزیابی ریسک، موقعیت پایگاه های بحران، ایستگاه های آتش نشانی و بیمارستان ها، مراکز خدمات رسان و ساختمان های اداری و دولتی را طراحی کنیم و به خصوص زمانیکه ساختمان های دولتی و اداری چند منظوره طراحی شود، این گام بزرگ در راستای افزایش تاب آوری شهری حساب می شود.
در تمام دنیا این بحث مطرح است که اگر مدرسه، ساختمان، نهاد یا شرکتی می سازیم آن را به شکلی مقاوم و چند منظوره طراحی کنیم که در زمان بحران ها بتوانیم از آنها استفاده کنیم البته تحقق این مهم تعامل مدیریت واحد شهری را می طلبد تا یک گام بزرگ در راستای افزایش تاب آوری شهری برداریم.
چه نهادهایی در این زمینه مسئول هستند؟
از دانشگاه علوم پزشکی تا شهرداری، استانداری، فرمانداری، شرکت‌های خدمات‌رسان از جمله آب، برق، گاز و تمام نهادهای سطح شهر در حوزه بحران متولی هستند و این دستگاه‌ها باید یکپارچه شده و تصمیم‌گیری آنها یک شاخه شود. یکی از پیش‌نیازهای افزایش تاب‌آوری شهر آموزش شهروندی است و نقش‌آفرینی آموزش تعاملی است که می‌تواند در تمام سطح شهر اتفاق بیفتد.
در حوزه آموزش دانش آموزی سازمان آموزش و پرورش می‌تواند نقش‌آفرینی کند؛ در زمینه آموزش دانشجویان، وزارت علوم می‌تواند ورود پیدا کند؛ نمی‌توان آموزش را به یک حوزه خاص محدود کرد و این اقدام نیازمند تعامل کلی در سطح شهر است؛ در همین راستا در شهرداری مشهد اقداماتی انجام شده است.
شهرداری مشهد برای افزایش تاب‌آوری این کلانشهر چه اقداماتی انجام داده است؟
در یک سال گذشته ۱۰ شتاب‌نگار در مشهد نصب و از نسل جدید شتاب‌نگارها با همکاری وزارت راه و شهرسازی رونمایی کردیم و درصدد هستیم ۲۰ دستگاه دیگر به تعداد موجود اضافه کنیم. شهرداری مشهد به سمت استفاده از سیستم‌های هشدار سریع گام برداشته و تلاش کرده برای استفاده از سیستم هشدار سریع به عنوان شهر پایلوت کشور انتخاب شود. با استفاده از سیستم‌های هشدار سریع ۳۰ تا ۵۰ ثانیه قبل از وقوع زلزله می‌توان اعلام هشدار سریع به شهروندان را داشته باشیم که این اقدام می‌تواند در کاهش تلفات جانی نقش بسزایی داشته باشد. شهرداری مشهد در زمینه ایجاد پایگاه‌ها و انجام هماهنگی‌ها گام‌های مؤثری برداشته شده و کارگروه‌های متعددی برگزار کرده که نقش هماهنگی بین سازمانی دارد.
آیا می توان کلانشهر مشهد را به شهری تاب‌آور دانست؟
این سؤال را از منظرهای مختلف می‌توان پاسخ داد؛ اگر تاب‌آوری که امروز تعریف می‌کنیم که چند بُعدی شامل مباحث اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و کالبدی است، قطعا نمی‌توان چنین ادعایی داشت که مشهد شهری تاب‌آور است، زیرا هماهنگی بین بخشی وجود ندارد. به عنوان مثال میزان فعالیت‌هایی که انسان در بناهای باقی‌مانده شهر انجام می‌دهد و میزان سطح روانی جامعه را می‌توان ملاک تاب‌آوری شهر قرار داد؛ اگر وقوع یک حادثه در شهر مشهد را تصور کنیم، بی‌شک المان‌ها و شاخص‌هایی که در این مورد صحبت می‌کنیم بسیار پایین‌تر از سطح استاندارد است.
مدرسه‌ای که امروز در شهر داریم را هرگز نمی‌توان به عنوان مدرسه چند منظوره در نظر گرفت که نقش یک پناهگاه یا یک محل اسکان اضطراری داشته باشد البته مشهد شهری در مسیر افزایش تاب‌آوری با سرعت رو به جلو است و می توان با یک مدیریت واحد، تاب‌آوری آن را افزایش داد.
امروزه آینده‌پژوهی و سناریوهایی که در حوزه بحران کشف شده، می‌تواند بلایا و اتفاقاتی که قرار است در شهر رخ دهد را قبل از وقوع بحران متصور شود، از این رو می‌توان پلان‌های مختلفی برای آن نوشت و در زمان بحران آن را اجرایی کرد تا با حداقل خسارت از بحران خارج شویم. باید زیر ساخت‌ها تکمیل شود، در حالی که در این حوزه اتفاقی نیفتاده است، البته جای امیدواری است که در مدیریت شهری میزان درک اهمیت مدیریت بحران نسبت به گذشته افزایش یافته و هماهنگی‌هایی که در گذشته به سختی اتفاق می‌افتاد، امروز بیشتر شده و تفاهم‌ها در این راستا افزایش یافته است؛ در واقع فضای کاری در حوزه مدیریت بحران راحت‌تر شده و می‌توان نسبت به گذشته هماهنگی بیشتری انجام داد، اما قطعا این اقدامات کافی نیست.
نظر شما