به گزارش خبرنگار ایمنا، حاشیه‌نشینی پدیده‌ای است اجتماعی که عمر آن به قریب دو قرن می‌رسد. این معضل اجتماعی که زاییده نابه‌سامانی‌های اقتصادی، نابرابری در توزیع سرانه ملی، بیکاری و فقر فرهنگی است، چهره شهرها را نازیبا و بر آسیب‌های اجتماعی آن می‌افزاید. حاشیه‌نشینان که عمدتا سکونتگاه اولیه خود را از دست داده‌اند پیرامون شهرها را به امید دست یازیدن به روزگاری بهتر برگزیده‌اند و به ناچار با سختی معیشت در این محیط کنار آمده‌اند. برای بررسی بیشتر علل پیدایش معضل حاشیه‌نشینی در شهرها و آسیب‌های ناشی از آن با "مجید طاهری‌دامنه" دکترای معماری و شهرسازی و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد فریدن، گفت‌وگویی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید:
حاشیه نشینی چگونه به وجود می‌آید؟
حاشیه‌نشینی پیامد انقلاب صنعتی است که با شکل‌گیری کارخانجات و نیاز به نیروی کار در یک مقطع زمانی مشخص و با به وجود آمدن مشاغل خدماتی زودبازده و حتی کاذب و افزایش واسطه‌گری و کم شدن رونق کشاورزی و بیشتر شدن جمعیت شهر و کاهش جمعیت روستاها به وجود آمده است. حدود ۲۵۰ سال گذشته حاشیه‌نشینی ابتدا در آمریکا و اروپا شکل گرفت؛ در کشور ما نیز ابتدا در تهران و در ابتدای قرن جاری حاشیه‌نشینی شروع شد و در زمین‌های ارزان قیمتی که خارج از محدوده شهری است و شهرداری نمی‌تواند خدماتی ارایه کند توسعه یافت.
مناطق حاشیه‌ای چه ویژگی‌هایی دارد؟
واحدهای مسکونی در این مناطق فقط به شکل یک سرپناه با کیفیت بسیار پایین که حتی در بعضی مناطق زیرساخت لازم را نیز ندارد و نیازهای اولیه انسان را برطرف نمی‌کند ساخته شده است. جمعیتی که ناخواسته به شهرها مهاجرت کرده بود، باعث بوجود آمدن حاشیه‌نشینی شد، البته امروزه معضل حاشیه‌نشینی با گذشته تفاوت‌های زیادی کرده و به اشکال و طرق دیگری مطرح شده است. امروزه موضوع حاشیه‌نشینی در مراکز شهرها و بافت‌های فرسوده که زیرساخت مناسبی ندارد بیشتر دیده می‌شود و از طرفی نبود توازن و عدالت در توزیع امکانات در قسمت‌های مختلف شهر و نبود وسایل حمل و نقل عمومی مناسب در بافت‌های فرسوده باعث شده که قیمت مسکن در این قسمت‌ها کاهش داشته باشد و به مرور این مسائل باعث تغییر بافت اجتماعی شده است.
ویژگی اجتماعی مناطق حاشیه‌ای چیست؟
خلاف تصور برخی، حاشینه‌نشین‌ها انسان‌هایی مشکل‌ساز و ایجاد کننده معضلات اجتماعی نیستند. آنان قصد زندگ سالم دارند این در حالی است که ارزانی زمین و سهل‌الوصول بودن سکونت در مناطق حاشیه‌ای باعث شده که بزهکاران و افرادی که سازگاری اجتماعی زیادی ندارند نیز سکونت در این مناطق را انتخاب کنند؛ این افراد به هر بافت اجتماعی از جمله مناطق حاشیه‌ای آسیب می‌زنند مشکل رخنه بزهکاران در مراکز شهرها و در قسمت‌هایی از شهر در کلانشهر تهران به وضوح قابل مشاهده است. برخی نویسندگان به اشتباه بافت فرسوده با بافت قدیم یکی می‌دانند در حالی که این دیدگاه غلط است؛ بعضی از بافت‌های فرسوده قابل مرمت است هرچند از نظر سکونتی مناسب نباشند و کاهش قیمت داشته باشد، اما بافت قدیمی این ویژگی را ندارد.
آیا مدیریت شهری می‌تواند از ایجاد مناطق حاشیه‌ای جلوگیری کند؟
در سال‌های اخیر ضوابط و قوانین شهرداری‌ها بهتر شده و امکان بیشتری برای جلوگیری از ایجاد حلبی‌آبادها و حاشیه‌نشین‌ها به وجود آمده است، اما لازم است زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ایجاد حاشیه‌نشین‌ها از بین برود تا از بروز آسیب‌های ناشی از آن نیز جلوگیری شود.
برای رفع مشکل حاشیه‌نشینی چه باید کرد؟
باید وضعیت اقتصادی و معیشت افراد اصلاح شود؛ اگر شرایط تولید به خصوص در بخش کشاورزی که زمینه سکونت را در روستاها به وجود می‌آورد و بیکاری را کاهش می‌دهد و افراد در نتیجه آن به شهرهای مهاجرت می‌کنند اصلاح شود، حاشیه‌نشینی هم کمتر می‌شود.
در بافت قدیمی و فرسوده شهری و همچنین مناطق مرکزی باید برنامه‌ریزی مناسبی برای مداخلات شهری انجام شود. باید زیرساخت‌های لازم مانند آب و برق و مسکن مناسب در بخش‌های مختلف شهر ایجاد شود؛ همچنین ضرورت دارد که زمینه ایجاد اشتغال افراد در محل سکونتشان فراهم شود. بافت فرسوده با بافت تاریخی متفاوت است و هر یک ملزوماتی برای اجرای طرح‌های شهری دارد که اگر رعایت نشود کارکرد آن در محیط شهری کاسته و مهاجرت از آن افزایش می‌یابد این در حالی است که سکنه مهاجر غالبا به حواشی شهرها سوق داده می‌شوند چون توان خرید ملک در مناطق شهری را ندارند. بافت تاریخی می‌تواند زمینه جذب توریست و گردشگر و رونق اقتصادی باشد، اما بافت فرسوده باید توانمند شود، همه این موارد در بروز پدیده حاشیه‌نشینی اثرگذار است.
اگر شهرداری خدماتی مناسب در قسمت‌های حاشیه‌ای ارایه دهد، ممکن است به مرور زمان شاهد بروز تحول باشیم. البته تغییر یک بافت اجتماعی به آسانی اتفاق نمی‌افتد و به مرور انجام خواهد شد، مثلا در تهران بسیاری از ساخت و سازها که در حاشیه بوده پس از اینکه به محدوده شهرها متصل شد در حال تغییر است، اما در نهایت مشکل داخل آن‌ها ماندگار است.
دست یافتن به آرمان شهرها فقط در کالبد و معماری محدود نمی‌شود و به اصلاحات فرهنگی، قانونی، اقتصادی و اجتماعی نیز بازمی‌گردد. اگر بخواهیم به یک شهر آرمانی برسیم که در آن ناهنجاری‌ها و از ان جمله حاشیه‌نشینی به حداقل کاهش یابد، باید به تمام مراتب زندگی انسان توجه شود. در حال حاضر در شهرهای کوچک نیز زمین و مسکن ارزان نیست، زیرا ساماندهی شهرها و قواعد شهرسازی بیشتر رعایت می‌شود و شهرداری از هر گونه ساخت و ساز اطراف شهرها بدون مجوز جلوگیری می‌کند؛ در زمین‌های کشاورزی نیز دستگاه‌های دیگر از ساخت و ساز غیر قانونی جلوگیری می‌کنند، اما هنوز مشکلات به صورت اساسی رفع نشده است.
نظر شما