به گزارش خبرنگار ایمنا از لنجان، بافت‌های مختلف شهری در گذر زمان ایجاد شده و توسعه یافته است. در این رهگذر بافت‌های تاریخی و فرسوده به دلیل ویژگی‌های خاصی همچون غیر استاندارد بودن کوچه‌ها و معبرها، سختی شرایط امدادرسانی در مواقع بحرانی، امکان تخریب و ریزش و فرسودگی زیرساخت‌ها و تآسیسات معضلات و چالش‌هایی را به همراه دارد؛ اما علم شهرسازی با بهره‌گیری از آخرین یافته‌های علوم طبیعی و دانش اجتماعی، نه‌تنها راهکارهایی برای غلبه بر این معضلات ارایه داده است، بلکه وجود این مناطق را به فرصتی فراروی مدیران برای نیل به توسعه پایدار شهری تبدیل کرده است.
لنجان از شهرستان‌های استان اصفهان است که با برخورداری از ۹ منطقه شهری، شرایط خاصی دارد. برای بررسی ویژگی‌ها و شرایط بافت‌های تاریخی و فرسوده شهرهای این شهرستان، با "زینب طالبی"، عضو هیئت علمی گروه شهرسازی دانشگاه آزاد نجف‌آباد، گفت‌گویی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید:
بافت تاریخی لنجان از منظر شهرشناسی چه اهمیتی داد؟
برای بررسی دقیق این مسئله باید بین بافت‌های کهن واجد ارزش تاریخی با دیگر بافت‌ها تفاوت قائل شویم. در لنجان نیز مانند سایر شهرهای دیگر یک دسته بافت‌های تاریخی وجود دارد که به لحاظ ارزش‌های شهرسازی، معماری و ارزش‌های ویژه زمان خود دارای اهمیت است، اما دسته دیگر بافت‌های قدیمی فاقد ارزش است. اگر قصد داشته باشیم با نگاهی واقع بینانه به مداخله در بافت شهری لنجان اقدام کنیم، حتما باید این دو دسته بافت را از یکدیگر جدا کنیم.
تدوین طرح ساماندهی بافت تاریخی لنجان با رویکرد متعصبانه جلوگیری از تغییر یا اعمال تغییر بدون در نظر گرفتن ارزش‌های تاریخی سبب خواهد شد شهر از حرکت بازایستد؛ همانگونه که در چند دهه گذشته در ایران بافت‌های تاریخی رها شده است و در مقابل به توسعه شهرها در خارج از مرزها و محدوده‌ها توجه شده که این مسئله سبب شده شهرهای ایران فاقد توسعه درونی باشد؛ این درحالیست که درون و مرکز شهرها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
در همه شهرهای دنیا مرکز شهر، سرزنده‌ترین قسمت شهر است، اما در ایران و از جمله بعضی مناطق لنجان مرکز شهرها مکانی است که ساکنان اصلی از آن خارج شده و ارزش زیست‌پذیری خود را از دست داده و بیشتر به مناطقی متروک، کارگاهی، انبار یا محلات فقیرنشین تبدیل شده است و کاربری‌های ناسازگار با سکونت در این محلات جایگزین شده است.
بافت تاریخی شهرهای لنجان چه تفاوتی با بافت فرسوده و ناکارآمد این شهرها دارد؟
بر اساس یک تعریف کلی بافت تاریخی و بافت فرسوده کاملا متفاوت با یکدگیر است. استفاده از واژه فرسوده برای بافت‌های شهری صحیح نیست و می‌توانیم از واژه نابسامان یا ناکارآمد به جای واژه فرسوده استفاده کنیم؛ چراکه درواقع بافت‌های نابسامان شهری، بافت‌هایی است که از وضعیت ایده‌آل و کارایی خود خارج شده هرچند ممکن است الزاما این بافت‌ها تاریخی نباشد و شامل بسیاری از بافت‌های جدید شهری از جمله مسکن‌های مهر باشد که در سیاست‌های دولت قبل ساخته شد.
هرچند عمر زیادی از مسکن مهر نمی‌گذرد ولی در زلزله دو سال پیش شهر کرمانشاه شاهد بودیم این سازه‌ها به چه وضعی دچار شد، چون از نظر سازه‌ای ناپایدار بود و در کنار این ناپایداری معضلات دیگری را با خود به همراه داشت و از این پس هم خواهند داشت؛ در شهرهای لنجان هم همین قاعده حاکم است و برای ارایه بهتر خدمات بهتر است از این رویکرد استفاده و از معادل دانستن دو واژه بافت فرسوده و نابسامان خودداری کنیم.
وظیفه مدیریت شهرهای مختلف لنجان در قبال بافت تاریخی چیست؟
وظایف مدیران این شهرها در حوزه بافت فرسوده به چند دسته تقسیم می‌شود؛ یکی از وظایفی که کمتر به آن توجه شده، ماهیت فرهنگی این بافت‌ها بوده است، برهمین اساس باید برای آشنایی مردم با ارزش‌های این بافت‌ها تلاش شود تا شهروندان نیز دریابند بافت‌های تاریخی چه جایگاهی دارد و ثروت حقیقی در شهرها است.
بافت‌های تاریخی منطقه بخش از مهم‌ترین زیرساخت‌های شهری را در دل خود جای داده و از لحاظ دسترسی در بهترین نقاط شهر واقع شده است، اما به واسطه اینکه کیفیت زندگی در این بافت‌ها اُفت کرده و شأن زندگی و سکونتی در اینگونه بافت‌ها از دست رفته است.
مداخلات انجام شده در بافت‌های تاریخی منطقه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
متاسفانه تا به امروز مداخلات صورت گرفته دو سویه بوده و از یک سو محافظه‌کارانه و با نگاه حفاظتی وارد این بافت‌ها شده‌اند و آن‌ها را فریز کرده و به همان حالت نگهداشته‌اند و از سوی دیگر این بافت‌ها را تخریب از نو ساخته‌اند و این درحالیست در بافت‌های تاریخی نیازمند نگاهی متعادل هستیم.
خوشبختانه در سال‌های اخیر با تدوین اسناد بازآفرینی شهری شهرهای لنجان در سازمان عمران بهسازی شهرهای ایران تا حدودی این روند بهبود یافته است.
اگر به کشورهای غرب نگاهی گذرا داشته باشیم خواهیم دید سیاست‌های مداخله در بافت‌های تاریخی از بعد از جنگ جهانی دوم به بعد کاملا دگرگون شده است به گونه‌ای که در هفت دهه گذشته مداخله‌های کاملا کالبدی با رویکرد دنبال شده است. رویکرد بازآفرینی و نوزایی شهری حاصل این نگاه فرهنگی است.
چگونه می‌توان از مشارکت شهروندان در احیای بافت تاریخی شهرهای لنجان بهره جست؟
باید نگاه نوزایی که بیشتر به دنبال استفاده از این بافت‌ها در جهت اهداف فرهنگی است در شهرهای منطقه غالب شود و تلاش کنیم با این نگاه به بافت تاریخی شآن و منزلتی بخشیده شود که از این طریق مردم به زندگی در این بافت‌ها تشویق شوند.
در دنیا نمونه‌های موفق بسیاری نظیر آنچه در شهر لندن یا سایر شهرها انجام شده وجود دارد که با استفاده از آن‌ها می‌توان این مناطق را به یکی از گران‌ترین نقاط شهری برای زندگی تبدیل کرد؛ این درحالیست که در گذشته این محلات جزء کثیف‌ترین و نقاط شهر به شمار می‌آمده که آبستن بزهکاری بود.
وقتی با مردم مناطق مختلف ایران و از آن جمله شهروندان لنجانی درباره بافت‌های نابسامان صحبت می‌شود متوجه می‌شویم که شهروندان از زندگی در این محلات ناراضی هستند، چراکه همسایگان قدیمی از این محله‌ها مهاجرت کرده و مهاجران و افرادی که از نظر توان مالی امکان پرداخت کرایه و یا خرید خانه در نقاط دیگر شهر را ندارند به جای آن‌ها سکونت یافته‌اند.
در بسیاری موارد می‌بینیم که ساکنان قدیمی این محلات از همسایگی با این اقشار ناراحت هستند و برهمین اساس به دنبال حیاتی نو در این بافت ها هستند به همین جهت قطعا اگر بخواهیم با سطح مداخله زیاد به این بافت‌ها ورود پیدا کنیم، بیشتر ارزش‌های خود را از دست می‌دهد؛ از سوی دیگر اگر با نگاه کاملا حفاظتی در این بافت‌ها عمل کنیم هم موفق نخواهیم شد. به نظر می‌رسد بهتر است در شهرهای لنجان بیش از گذشته با اقدامات فرهنگی و آگاهی‌رسانی به شهروندان و ساکنان زمینه رونق این محلات را فراهم کنیم.
نظر شما