به گزارش خبرنگار ایمنا، امروزه با گسترش بی‌رویه شهرها، افزایش جمعیت این سکونتگاه‌ها و به تبع آن پیچیده‌تر شدن مسائل شهری، تدوین برنامه‌هایی جامع مبتنی بر مؤلفه‌های جمعیتی، اقتصادی و فرهنگی برای رفع نیازهای شهر و شهروندان بیش از گذشته احساس می‌شود به همین دلیل محققان حوزه مطالعات اجتماعی و شهرسازی، تدوین طرح‌هایی جامع با چشم‌انداز میان‌مدت و بلندمدت را ضروری دانسته‌اند.
تدوین طرح‌های جامع کارآمد و مؤثر در توسعه شهرها و رفع مشکلات آن‌ها نیازمند استفاده از نظرات تخصصی شهرسازان، آخرین یافته‌های علم شهرسازی و علوم اجتماعی، پرهیز از دستوری کردن فرایند تنظیم، ابلاغ و اجرای آن و ایجاد زمینه مشارکت شهروندان است.
برای آشنایی بیشتر با مزیت‌ها و ایرادات وارد به طرح‌های جامع شهری، میزان کارآیی آن در در نظام مدیریت شهری ایران و ضرورت‌های تنظیم و اجرای آن‌ها با "محمدصفایی"، کارشناس شهرسازی و مشارکت و سرمایه‌گذاری گفت‌گویی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید:
اصولا چه مسائلی در طرح‌های جامع شهری در نظر گرفته می‌شود و کدام یک از مشکلات حوزه شهری را رفع می‌کند؟
امروز با پیچیده شدن مسائل شهری، افزایش فزاینده جمعیت، تنوع و کثرت نیازها و احتیاجات نمی‌توان شهرها را به حال خود رها کرد تا به صورت لجام گسیخته رشد کنند و به حیاتشان ادامه دهند. از این رو طرح‌های توسعه شهری بنیادی‌ترین ابزار شکل‌دهی شهرها بر اساس نظم و برنامه از پیش اندیشیده شده محسوب می‌شود.
طرح جامع شهری، طرح‌های بلند مدتی است که در آن نحوه استفاده از اراضی و منطقه‌بندی مربوط به حوزه‌های مسکونی، صنعتی، بازرگانی، اداری، کشاورزی، تأسیسات، تجهیزات و تسهیلات شهری و نیازمندی‌های عمومی شهری، خطوط کلی ارتباطی و محل مراکز انتهایی خط (ترمینال) و فرودگاه‌ها و بنادر و سطح لازم برای ایجاد تأسیسات و تجهیزات و تسهیلات عمومی مناطق نوسازی، بهسازی و اولویت‌های مربوط به آن‌ها تعیین می‌شود و ضوابط و مقررات مربوط به تمام موارد فوق و همچنین ضوابط مربوط به حفظ بنا و نماهای تاریخی و مناظر طبیعی، تهیه و تنظیم می‌گردد.
طرح‌های جامع چه محاسن یا نقاط ضعف‌هایی دارد؟
روش مطالعه و انجام یک طرح جامع شهری شامل مطالعه وضع موجود، تجزیه، تحلیل و نتیجه‌گیری از وضع موجود، تعیین اهداف و اولویت‌ها، انجام پیش‌بینی‌های لازم، ارائه طرح‌ها و برنامه‌های توسعه شهری و اجرای آن‌ها است، بنابراین در اکثر مواقع شرکت‌های مشاور در زمان مطالعه و جمع‌آوری داده‌ها سهل‌انگاری می‌کنند و نمی‌توانند آن طور که باید به یک شناخت مناسب دست پیدا کنند و این سنگ بنای اشتباهات دیگر است.
طرح جامع شهری، بیشتر به منظور ترویج ضوابط شهرسازی، تهیه می‌شود گرچه کنترل توسعه شهرها، گرایش به نظام برنامه‌ریزی و هماهنگ‌سازی بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی را باید دنبال کند، اما آن طور که باید به صورت کلی و با توجه به کیفیت محیط‌زیست و بر اساس شناخت حوزه‌های نفوذ طبیعی، اجتماعی و اقتصادی شهرها تهیه شود، تدوین نمی‌شود و این باعث ایجاد کاستی در زمان اجرا می‌شود.
در یک جمع بندی کامل می‌توان گفت نواقص این طرح‌ها شامل وجود نارسایی در قوانین و مقررات شهرسازی اعم از تکرار، ابهام و تناقص، وجود نارسایی مربوط به مالکیت اراضی شهری و نحوه بهره‌بردای و نظارت عمومی بر آن‌ها، نبود مشارکت فعال شهروندان در روند تهیه و اجرای طرح‌های شهری، نارسایی و کمبود در نیروی انسانی، تبدیل برنامه توسعه شهری به مجموعه‌ای از ضوابط خشک اداری و صوری، نبود توجه کافی به امکانات و شرایط تحقق طرح‌ها در بخش‌های اقتصادی، اجتماعی، فنی و سازمانی، بی‌توجهی به اهرم‌های کافی برای نظارت، اصلاح و پیگیری است.
طرح‌های تفصیلی چه جایگاهی در مدیریت شهری دارد؟
طرح تفصیلی بر اساس معیارها و ضوابط کلی طرح جامع شهر تنظیم می‌شود و نحوه استفاده از زمین‌های شهری در محلات مختلف شهر و موقعیت و مساحت دقیق زمین برای هر یک از آن‌ها، وضع دقیق و تفصیلی شبکه عبور و مرور، میزان تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی در واحدهای شهری، اولویت‌های مربوط به مناطق بهسازی و نوسازی و توسعه و رفع مشکلات شهری و موقعیت تمام عوامل مختلف شهری را تعیین می‌کند، البته نقشه‌ها و مشخصات مربوط به مالکیت بر اساس مدارک ثبتی تهیه و تنظیم می‌شود.
به نظر شما طرح‌های جامع شهری تدوین شده تا چه اندازه با واقعیات شهری تناسب دارد؟
طرح‌های جامع شهری در ایران در مجموع نتوانسته در جهت توسعه موزون و متناسب شهرها موثر باشد، در مواردی مانند پیش‌بینی جمعیتی اکثر طرح‌ها با واقعیت همراه نیست و در زمینه اقتصادی در سه بخش کشاورزی، خدمات و صنعت، عملاً هیچ یک از پیش‌بینی‌ها تحقق نیافته است.
پیش‌بینی جهات گسترش شهرها برخلاف برنامه پیش رفته است، درصد ناچیزی از تراکم‌های پیشنهادی تحقق یافته است، شبکه ارتباطی پیشنهادی نه‌تنها شکل نگرفته، بلکه اغلب شبکه‌های احداثی در مسیرهای دیگر ایجاد شده است، شکل‌گیری ساخت و بافت شهر به دلیل تحقق نیافتن شبکه و ساختار پیشنهادی در هیچ شهری انجام نشده است.
طرح جامع شهری چه تآثیری در فرایند رشد و توسعه شهرها دارد؟
طرح جامع، طرحی کالبدی فضایی است که با بهره‌گیری از تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه شهری به بهبود سازمان فضایی شهر و رفاه اجتماعی مردم می‌پردازد. این طرح‌ها از نظر زمانی، میان مدت و به لحاظ مقیاس، کلی است و علی‌القاعده باید سیاست‌های کلی توسعه شهر را تا مدت ۱۰ سال تعیین کند. طرح جامع وسیله‌ای است برای ساده کردن تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری که نقش هدایتی آن از جنبه‌های با ارزش طرح است، بنابراین اگر به صورت مناسب تهیه شود بسیار موثر است.
به نظر شما طرح‌های توسعه شهری با چه چالش‌هایی مواجه است؟
یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که تمام طرح‌های توسعه شهری با آن مواجه است، اجتماع محور نبودن و نبود استقبال شهروندان و مشارکت مردم است؛ زیرا متاسفانه در زمان تدوین این طرح‌ها هیچ گونه مشارکت و نظرخواهی از سوی مردم صورت نپذیرفته و تا وقتی که برنامه‌ریزی از بالا به پایین باشد، شاهد فقدان مشارکت شهروندان در اجرای برنامه‌های توسعه شهری هستیم.
به نظر شما آیا طرح‌های جامع شهری با دیدگاه تخصصی کافی تدوین می‌شود؟ و اگر اینگونه است چه موانع دیگری بر سر راه توسعه و رفع چالش‌های شهری وجود دارد؟
افزون بر نارسایی و مشکلات ناشی از اهداف و خواسته‌های طرح، نارسایی و مشکلات ناشی از محتوای طرح‌های جامع دارای اهمیت است. در کنار مشکلات مدیریتی، نارسایی‌ها و مشکلات مربوط به نیروی انسانی و سازمان اجرایی، مشکلات پیرامونی و محیطی طرح در ارتباط با سیاست‌های شهری طرح، ناهماهنگی و نبود ارتباط کافی بین ارگان‌های اجرایی طرح و تنگناهای مالی جهت اجرای آن از موارد مهم است. این در حالیست که نارسایی‌ها و مشکلات حقوقی و قانونی نیز به عنوان مجموعه دیگری از عوامل موثر در چگونگی و میزان اجرایی شدن طرح‌های جامع مطرح است. در مجموع می‌توان گفت که طرح‌های جامع حالت انتزاعی داشته و بر مشکلات نظام شهری شهرهای کشور افزوده است.
نظر شما