به گزارش ایمنا، بارش‌هایی که از عصرگاه چهارم فروردین در لرستان آغاز شد، به سبب آنکه بیشتر در حوضه آبریز کرخه به حساب می‌آمد و البته دامنه آنها تا حوضه آبریز کارون نیز می‌رسید، نه تنها در لرستان که در سیل خوزستان نیز کاملا اثرگذار بودند. از این بایت تفکیک بارش‌ها برای سیل لرستان و خوزستان قابل انجام نیست. به هر روی نخست تبعات سیل‌آسای این بارندگی‌ها در لرستان نمود یافت و خرم‌آباد، معمولان و به‌ویژه پلدختر و کوهدشت را درنوردید تا با تأخیری یکی دو روزه به مناطق شمالی خوزستان نیز برسد. طی مقاله‌ای که آن را در ادامه می‌خوانید بارش‌های که منجر به وقوع سیل در دو استان لرستان و خوزستان شد، بررسی شده‌اند. در این جستار که پیش‌تر در نشریه الکترونیک «شهرگاه» انتشار یافته، از ژانر روزنامه‌نگاری داده یا دیتاژورنالسیم استفاده شده است. شهرگاه مجله‌ای تخصصی در حوزه مدیریت شهری است.
نگاهی به بارش‌های لرستان
سامانه‌ای که از دریای مدیترانه و پس از گذشتن و بارندگی شدید در سواحل جنوبی ترکیه وارد بین‌النهرین شده بود، به سامانه‌ای دیگر که از عربستان می‌آمد پیوست و با ورود به ایران تحت تأثیر جریانات مرطوبی که از دریای عرب، اقیانوس هند و خلیج فارس می‌آمد، بارش‌هایی را از عصرگاه یکشنبه 11 فروردین در نواحی غربی ایران شکل داد. هسته اصلی این سامانه با بارش‌هایی سیل‌آسا بر فراز منطقه‌ای که از جنوب مهران در مرز عراق تا ایلام، اسلامشهر غرب، کرمانشاه و کامیاران و سپس قروه در استان سنندج ادامه داشت، چیزی بیش از 12 هزار کیلومتر مربع، میلیاردها متر مکعب آب را وارد حوضه کرخه کرد.
گراف بالا چگونگی تشکیل سامانه بارشی لرستان را که منجر به وقوع سیل در این منطقه شد از دریای مدیترانه تا ایران نشان می‌دهد
تصویرهای ماهواره‌ای بالا بارش‌های لرستان را که منجر به وقوع سیل اخیر در آن منطقه شد، طی 11 و 12 فروردین‌ماه و در چند بازه سه‌ساعته نشان می‌دهد
تصاویر: گروه نقشه‌نگاری شهرگاه
برای طرح ادعای بی‌سابقه بودن بارش‌های اخیر باید محتاط بود
مهران لشنی زند، اقلیم شناس/ ایسنا: دو سامانه بارشی قوی و بسیار گسترده در فاصله روزهای چهارم تا ۱۳ فروردین ۱۳۹۸، تقریباً تمامی مناطق استان لرستان را تحت تاثیر قرار داد. فعالیت نخستین سامانه از روز چهارم فروردین شروع و تا پایان روز نهم در بیشتر نقاط استان لرستان موجب بارش فراگیر و شدید شد. مجموع بارش شش روزه (۴ تا ۹ فروردین) حاصل از این سامانه درکل «حوضه کشکان» بیش از ۱۳۷ میلی‌متر برآورد شده که بیشترین مقدار آن معادل با ۱۵۷ میلی‌متر در ایستگاه نورآباد و کمترین میزان آن به مقدار ۱۱۶ میلی‌متر در ایستگاه کوهدشت رخ داد.
پس از یک وقفه یک روزه، دومین سامانه بارشی در روزهای ۱۱ تا ۱۳ فروردین در استان لرستان فعال شد. بررسی آماری مقادیر بارش ثبت شده حاصل از این سامانه در ایستگاه های هواشناسی خرم‌آباد، الشتر، نورآباد، کوهدشت و پلدختر، نمایانگر بارشی بیش از ۱۵۳ میلی‌متر در کل حوضه کشکان است که بیشترین مقدار آن برابر با ۱۷۲ میلی‌متر در ایستگاه نورآباد و کمترین میزان آن به مقدار ۱۳۶ میلی‌متر در ایستگاه خرم‌آباد رخ داده است.
به منظور ارائه تحلیل کمّی و قابل اعتماد از این رویدادها، بیشینه بارش ۲۴ ساعته ایستگاه‌های خرم‌آباد، الشتر، نورآباد، کوهدشت و پلدختر در حوضه کشکان، در یک دوره آماری بلندمدت (از زمان شروع داده‌برداری تا پایان بارش‌های فروردین ۱۳۹۸) بررسی شد. نتایج حاصل حاکی از آن است که فقط در ایستگاه سینوپتیک خرم‌آباد، بیشینه بارش ۲۴ ساعته دوره بازگشت ۱۰۰ ساله داشته است و در سه ایستگاه کوهدشت، پلدختر و الشتر این بارش‌ها دوره بازگشتی ۵۰ ساله و در ایستگاه نورآباد دوره بازگشتی معادل ۷۰ سال داشته‌اند، بنابراین برای طرح ادعای بی‌سابقه بودن بارش‌های اخیر باید محتاط بود، حتی اگر با دوره بازگشت بالا بین ۵۰ تا ۱۰۰ سال بوده باشد.
از نظر میزان بارش، اتفاقی که افتاده بی‌سابقه نبوده است. این‌که این بارش در مناطقی منجر به سیل شده، عوامل متعددی در آن دخالت داشته که این عوامل در هر منطقه می‌تواند متفاوت باشد و باید دقیقاً بررسی و ریشه‌یابی شوند. از بین رفتن جنگل‌ها، تجاوز به حریم رودخانه، عدم لایروبی و مسدود شدن آبراهه و … از عوامل ایجاد این سیلاب‌ها بوده‌اند.
اگرچه بارش‌های رخ داده، دوره بازگشت بالایی داشتند و از نوع حدی (نادر و ناگهانی) بودند اما ویژگی قابل توجه و برجسته آنها شدت بسیار بالا نبوده است که بتواند عامل بروز چنین سیلاب‌های مهیبی شود. تداوم بارش‌ها بسیار پر رنگ‌تر از شدت آنها بود و در مخرب بودن سیل لرستان همین موضوع بیشترین نقش را داشت. دو سامانه بارشی لرستان با فاصله تنها یک روز استان را تحت تاثیر قرار دادند. سامانه اول طی روزهای ۴ تا ۹ فروردین به مدت شش روز و با میانگین ۱۳۷ میلی‌متر در کل حوضه کشکان و سامانه دوم از ۱۱ تا ۱۳ فروردین و با معدل بارش ۱۵۷ میلی‌متر حوضه کشکان را متأثر کرد.
بیشینه بارش‌های ۲۴ ساعته همه ایستگاه‌ها در سه روز (۱۱ تا ۱۳ فروردین)، در روز ۱۲ فروردین و مقارن با مخرب‌ترین سیلاب‌های چند سال اخیر استان لرستان رخ داد. بدین ترتیب در یک جمع‌بندی کلی می‌توان این گونه نتیجه‌گیری کرد که تداوم بارش به مدت ۹ روز متوالی و وقوع بیشینه بارش‌های ۲۴ ساعته در انتهای این دوره بارش، عامل اصلی رخدادهای سیل اخیر در حوضه کشکان و به دنبال آن در حوضه کرخه بود و این فرض که وقوع بارش‌های بسیار شدید و بی‌سابقه این حوادث را رقم زده قابل قبول نیست. به عبارت دیگر نقش تداوم بارش‌ها بسیار پر رنگ‌تر از شدت آنها بوده است.
بالا بودن تداوم بارش‌ها و نقش اساسی آنها در وقوع سیلاب‌های اخیر توجه ما را به این نکته حیاتی جلب می‌کند که اگر به جای تخریب جنگل‌ها و مراتع و تجاوز به حریم رودخانه، فعالیت‌ها و عملیات مختلف آبخیزداری به میزان کافی در سرشاخه‌های حوضه کشکان انجام می‌شد، هرگز شاهد این حجم از خسارت و تلفات در لرستان نبودیم.
خشکسالی‌های پیاپی می‌توانند زمینه‌ساز جاری‌شدن سیل شوند، چون کمبود و یا نبود منابع آبی در سال‌های خشک باعث از بین رفتن پوشش گیاهی می‌شود، نبود پوشش گیاهی نیز منجر به فرسایش خاک شده و این چرخه منجر به تشدید سیل می‌شود.
رویدادهای سیل اخیر نشان داد که علاوه بر دخالت‌های نادرست انسان در طبیعت و پاکسازی جنگل‌ها و بیشه‌زارهای پیرامونی شهرها و روستاها، مکان‌یابی نامناسب برخی از روستاها و شهرها نیز در ایجاد این خسارت‌ها بی‌تأثیر نبوده است. برخی از این مناطق مسکونی درست در حریم رودخانه‌ها شکل گرفته‌اند و یا این‌که در گذر زمان به سمت رودخانه‌ها توسعه پیدا کرده‌اند. شهرداران و استانداران و مدیریت بحران استان‌ها باید پیش از این به این مسئله توجه می‌کردند و راه‌های برون‌رفت از این خطرهای احتمالی را برطرف می‌کردند تا از میزان خسارت‌ها به مقدار قابل توجهی کاسته می‌شد.
برخی از ویژگی‌های بارش‌های حدی ایران مانند بیشینه بارش محتمل و منحنی‌های شدت-مدت-فراوانی بارش برای بسیاری از ایستگاه‌ها تهیه نشده و آن‌هایی هم که تهیه شده است؛ به‌روزرسانی نشده است. از این‌رو ضروری است تا هرچه سریع‌تر، سازمان هواشناسی این اطلاعات مهم را با استفاده از داده‌های بلندمدت بارش ساعتی و روزانه ایستگاه‌های پراکنده در سطح کشور تهیه کند و در دسترس برنامه‌ریزان مختلف قرار دهد تا بر مبنای آنها نسبت به جابه‌جایی روستاهایی که در مکان نامناسب قرار گرفته‌اند و رهاسازی بستر سیلابی رودخانه‌ها از دست‌اندازی‌های انسانی هرچه سریع‌تر اقدام شود تا از تکرار چنین حوادثی جلوگیری شود.
خشکسالی و سیل در نقاط مختلف دنیا می‌تواند سرنوشت یک کشور را رقم بزند. بارندگی‌های شدید در برخی نقاط و کمبود بارندگی در برخی نقاط دیگر در زندگی بخش بزرگی از مردم تأثیر منفی می‌گذارد البته این همه ماجرا نیست و تأثیر این پدیده را می‌توان در توقف تولید مواد غذایی، به‌وجود آمدن ناآرامی‌های اجتماعی، شورش و همچنین مهاجرت مشاهده کرد.
نظر شما