در چند روز اخیر با سفر مقامات آسیایی و اروپایی در جهت نجات برجام و اینستکس، گمانه زنی های مختلفی در خصوص گشودن روزنه‌هایی هر چند محدود در این زمینه شکل می گیرد. پس از سفر نه چندان پر حاصل وزیر امور خارجه آلمان به تهران، امروز -چهارشنبه بیست و دوم خردادماه- شاهد حضور نخست وزیر ژاپن به عنوان عالی ترین مقام سیاسی این کشور در تهران هستیم، اتفاقی که در تاریخ سیاسی پس از انقلاب برای نخستین مرتبه رخ می دهد، گرچه دیدار های روحانی و آبه در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل، طی سالهای گذشته برقرار بوده است؛ اما با افزایش تنش های موجود میان آمریکا و ایران و پس از چراغ سبز اخیر ترامپ به ژاپن در سفرش به توکیو، آپه عازم تهران شده است؛ در همین راستا خبرنگار ایمنا، گفت وگویی با مهدی مطهرنیا استاد روابط بین الملل وتحلیلگر مسائل سیاسی داشته و نظر وی را در خصوص شرایط موجود در منطقه جویا شده است که در ادامه می خوانید:
سفرهای دیپلماتیک این روزهای شخصیت های سیاسی اروپایی و آسیایی به ایران، چه دستاوردهایی برای ایران خواهد داشت؟
دروضعیت کنونی و دراین شرایط مسئله ارتباط بین ایران و آمریکا دربرگیرنده سطوح گوناگونی ازتحلیل‌های متفاوت است، بدین معنا که شاهد شکل گیری و به وجود آمدن یک وضعیت مشخص درارتباط با مسئله ایران و آمریکا هستیم که نیازمند کالبد شکافی دقیقی است؛ امروز در آمریکا و در واشنگتن دی سی شاهد حضور تیمی از پست نو محافظه کاران آمریکایی هستیم که در نوع برخورد با ایران خیلی جدی‌تر از قبل وارد عمل شده اند، از طرفی در تهران هم شاهد وضعیت معناداری از فقدان نوعی همگرایی ملی در ارتباط با مسئله روابط ایران و آمریکا را شاهدیم.
در آمریکا اتحاد عملیاتی بین جمهوری خواهان و تیم ترامپ وجود دارد که تلاش ایران از منظر و دیدگاه رسانه‌ای با نام گذاری تیم A و B نوعی واگرایی را، در دولت ترامپ در مواجه با ایران نشان بدهد؛ اما در آمریکا به ویژه در کاخ سفید نه تنها در ارتباط با ایران اجماع دیده می شود، بلکه در ارتباط با نوع رفتارهای ترامپ با همکارانش می توان به گونه ای این رویکرد را استنباط کرد که ترامپ خواهان این مهم است که مواضع آمریکا از زبان توییت های او به گوش جهانیان برسد و اگر اختلاف سلیقه ای با مشاور امنیتی وی دیده می شود، جهان باید این موضوع مهم را بداند که در پرونده های گوناگون، تصمیم گیری نهایی با رییس جمهور آمریکا است.
آیا در این دیدار و ملاقات ها، انتقال پیام تهدید و تذکر به ایران دیده می شود؟
باید در ابتدا این نکته را توضیح داد که در دستگاه دیپلماسی آمریکا مواضع ضد ایرانی با نوعی اختلاف سلیقه ترامپ با جان بولتون در برخورد با ایران و مواضع ایران وجود دارد، اما در تهران شاهد فضای معناداری درارتباط با سیاست های اعلامی و اعمالی هستیم، ازطرفی تهران اعلام کرده است که نه جنگی پیش بیاید ونه مذاکره ای انجام بشود، در حالی که حتی ایران پذیرش میانجگری را رد کرده است؛ اما امروز که نخست وزیر ژاپن به تهران آمده است و وزیر امورخارجه آلمان هم دو روز پیش به ملاقات مقام های ایرانی رفت، این تلاش ها بیانگر میانجی گری هایی در جهت حل اختلاف مسائل میان ایران و آمریکا در وضعیت و شرایط فعلی است، در حالی که پوتین در سخنان خود اعلام کرد «روسیه نمی تواند نقش یک آتش نشان را بر عهده داشته باشد»، روی سخن پوتین توامان با طرف های اروپایی و آمریکایی و ایرانی بود ولی این سخن حامل این پیام است که این بار روسیه نمی تواند به عنوان ایفاگر نقش میانجی وارد عمل بشود.
در روند سریع تحولات این روزها، آزادی زندانیان سیاسی همچون نزار زکا جاسوس لبنانی الاصل آمریکایی و کیانوش سنجری مجری سابق صدای آمریکا که با قرار وثیقه از زندان آزاد شدند نشان دهنده این نکته ی مهم است که آمریکا فشارهای خود را درعرصه عملیاتی افزایش داده و با تحریم پتروشیمی ایران در روزهای اخیر گام دیگری در اعمال فشار بر تهران وارد کرده است، بنابراین ممکن است در پیام این مقامات برای مسئولین ایرانی باز هم تذکراتی دیده شود.
آیا فعالیت دستگاه دیپلماسی ومسئولین ایران در حال جریان سازی مثبت برای حل تعارضات بین ایران و آمریکا است؟
با توجه به اینکه سخنان این روزهای ظریف و موضع گیری سایر مقامات ومسئولین ایرانی ضمن انجام تعهدات اروپایی ها نسبت به ایران از سوی خبرگزاری ها مورد توجه رسانه ها قرار گرفته است؛ فعالیت این روزهای دستگاه دیپلماسی کشور بیانگر این است که جمهوری اسلامی ایران در یک بافت موقعیتی مواج در حال جریان سازی است، در حالی که ایران رسماً اعلام کرده هیچ گونه مذاکره ای با آمریکا انجام نخواهد داد مگر اینکه آمریکا به برجام بازگردد و هزینه های ناشی از خروج از برجام را به ایران پرداخت و یا غرامت هایی برای فرصت های سوخت شده را به ایران برگرداند.
همه این تلاش‌ها نشان دهنده وضعیت برزخ گونه در ارتباط با مسئله ایران و آمریکا است، هرچند که سناریوی مد نظر، ایجاد یک رویداد گفتاری موثر برای فضاسازی مثبت در جهت فشار بین المللی بیشتر به ایران خواهد بود، شاید این گونه باید گفته شود که طرح این گفت و گوها برای مذاکره و انجام دیدارهای رو در رو با هیبت و حیثیت میان واشنگتن و ایران طراحی شده است. آمریکایی ها برای مذاکرات ۱۲شرط را پیش روی ایران گذاشته اند و اگر موفقیتی دراین مذاکرات توسط شینزو آبه شکل گرفته و به وجود بیاید، به تبع آمریکا افکار عمومی جهان در بخش نخبگان و توده ها را به سمت فشار بین المللی بیشتر بر ایران هدایت خواهد کرد.
اگر شینزوآبه موفق شود که ایران را پای مذاکره با آمریکا بکشاند، ایران با آمریکا مذاکره خواهد کرد؟
ایران در مواضع خود به طور رسمی اعلام کرده است که قصد جنگ و مذاکره با آمریکا را ندارد و از زمانی که کمپین انتخاباتی ترامپ آغاز شده است وی با تأکید بر دکترین بازیگر دیوانه و سیاست کلان، ابهام و پیچیدگی استراتژی جودو را برگزید تا با تحریک ایران در ارتباط با پاره کردن برجام، ایران را به یک موضع گیری حیثیتی و هیبت محورانه بکشاند.
ایران هم اعلام کرده بود که اگر آمریکا برجام را پاره کند، ایران آن را به آتش خواهدکشید، ولی اکنون در حدود ۱۵ماه از خروج آمریکا از برجام می گذرد، و هنوز ایران در برجام باقی مانده است و با وجودی که اولتیماتوم ۶۰ روزه به اتحادیه اروپا درمورد خروج پلکانی ایران از برجام را مطرح کرد، اما اتحادیه اروپا و دیگر طرف های امضا کننده برجام این تهدید ایران را چندان جدی نمی دانند، دراین وضعیت با پذیرش میانجی گری ها باتوجه به تلاش ایالت متحده آمریکا برای فضاسازی در جهت مذاکره هدفمند با تهران یا خروح ایران از برجام و اعمال فشار بیشتر بر ایران زمینه و فضاهایی را برای ایران به وجود می آورد تا ایران را در بازی شطرنج و وضعیت کیش و مات قرار بدهد.
ایران برای خروج از برجام به اروپا دوماه فرصت داده است، با توجه به اینکه ۳۵روز از این مهلت به اتمام رسیده است، رفتار اروپا را در برابر تهدید ایران در روزهای باقیمانده چگونه ارزیابی می کنید؟
از وقتی که ایران در یک فرصت ۶۰ روزه در ارتباط با عدم انجام تعهدات اروپا در طرح های معین ماندن در برجام را بی نتیجه دید، با این تهدید خروج از برجام را حق خود دانسته است ولی اتحادیه اروپا در واکنش و درموضع آشکارخود این اولتیماتوم و مهلت ۶۰ روزه را کاملا رد کرد و با ردکردن آشکار آن، عدم اهمیت این اولتیماتوم و فرصت ۶۰ روزه را به ایران گوشزد نمود. از طرفی آنچه که در حال حاضر در مسئله ایران و اروپا وجود دارد این است که اروپایی ها تحت فشارهای آمریکا و منافع اروپا در نظام بین الملل در ارتباط با آمریکا قرار دارند و از طرفی هم نمی خواهند میراث دیپلماتیک اتحادیه اروپا که در دهه گذشته و در ارتباط خوب با ایران بدست آورده اند را از دست بدهند، پس به ناچار در وضعیت برزخ گونه ای تلاش دارند که حضور ایران در برجام را ادامه داده ولی آنچه که در عمل مشخص است این که اروپایی ها به هیچ وجه نمی توانند به تعهدات مالی خود در ارتباط با تهران آن گونه که تهران از برجام انتظار داشت اقدام کنند؛ بنابراین فقط می توان متذکر شد آنچه که اروپا درحال انجام آن است مدارا با تهران است که آمریکایی ها خواستار آن هستند، ولی این موضوع در نهایت نمی تواند برای ایران پیام مثبتی به دنبال داشته باشد.
پس با توجه به تحلیل شما نمی توان از اتحادیه اروپا انتظار حل موضوع اینستکس یا سازوکار مالی را داشت؟
قبلا هم گفته شده که آمریکا عزم جدی در برخورد همکاری اروپا با ایران را دنبال می کند. اروپای متحد، رقیب آمریکا در شکل دادن به نظم جهانی ست و ایران در نظم آینده جهانی جایگاهی بسیار ویژه را به خود اختصاص داده است، بنابراین اروپا نمی تواند در بافت موقعیتی ناشی از گذار از قرن بیستم به قرن بیست ویکم، در ارتباط با ایران نوعی سیاست نزدیکی بدون حمایت آمریکا با تهران را دنبال کند.
آمریکایی ها به طور جدی به دنبال شناسایی راه‌های گریز ایران از تحریم ها هستند وبرای گریز ایران از تحریم‌ها، شکل گیری مرکز اقدام مشترک علیه ایران در آمریکا شامل سیا، وزارت امورخارجه، وزارت دفاع و وزارت خزانه داری آمریکا باعث شده که گروه‌های بسیار ورزیده راه‌های گوناگون گریز و فرار ایران از تحریم ها را درچند دهه گذشته مورد مطالعه قراردهند و بنابراین با شناسایی راه‌های رسمی و غیر رسمی دورزدن تحریم ها توسط ایران سعی می کنند با شناسایی، این راه‌ها را به طوری مسدود کنند که وزیر نفت ایران به درستی گفته است که آمریکایی‌ها در جلوگیری از تحریم ها به یک تخصص و جایگاه شیطانی دست یافته اند.
ولی آنچه که بسیار بارز و مشخص است، همان گونه که ایران در چهاردهه گذشته تجارب بسیارگرانی در دور زدن تحریم ها بدست آورده، به تبع در آن سوی کار زار، آمریکایی‌ها هم تجربه های ذی قیمتی را از شیوه های دورزدن تحریم ها توسط ایرانی‌ها آزموده اند؛ آمریکا این قدرت بزرگ اقتصادی، سیاسی، نظامی و امنیتی راه های دورزدن تحریم ها بر ایران را نسبت به گذشته در برابر ایران مسدود کرده است به گونه ای که اروپایی ها هم نمی توانند به سهولت از زیر بار تسلط و چیرگی ایالت متحده آمریکا در این زمینه خود را رها کنند؛
ولی باید خاطر نشان کرد که اروپایی ها ارتباط تنگاتنگ و گریزناپذیری با آمریکا دارند اگرچه این ارتباط برای آنها هزینه آور است، اما دارای امتیازاتی است که گریز از آن ها به این سادگی امکان پذیر نیست. بنابر این اروپا نمی تواند درچهارچوب غیر مورد وثوق آمریکا ارتباط اقتصادی با ایران ایجاد کرده و این توقع از اروپا، توقع بسیار بالایی است که پایان این ماجرا در این بافت موقعیتی بسیار مشخص است، چرا که اروپا هنوز بعد ازشش ماه نمی تواند در زمینه ارتباط اقتصادی با ایران بیش از آنچه که در حال حاضر برقرار است، گام های قابل قبول بیشتری بردارد؛ اگرچه ممکن است در چهارچوب آنچه که آمریکایی ها در ارتباط با غذا و دارو و همکاری های مالی می گویند، اروپایی ها بتوانند فعالیت هایی را انجام دهند.
گفت‌وگواز: آناهید بیدکانی بختیاروند- خبرنگار سیاسی ایمنا
نظر شما