به گزارش خبرنگار ایمنا، چالشهای جمعیتی از دهه پرچالش ۶۰ تا امروز که دغدغههای اجتماعی و اقتصادی با گذشت چند دهه رنگ عوض کردهاند، پای ثابت سیاستهای حاکم بر کشور بوده است.
اینکه چرا هرگاه سخن از جمعیت میشود ناخودآگاه ذهن ما ایرانیها سمت سالهای مقارن با اول انقلاب و جنگ تحمیلی میرود با وجود آنکه فراز و نشیب در رشد جمعیت ایران همواره بوده است، شاید بهخاطر توجه بیش از حد رسانهها و به تبع آن خانوادهها به کنترل جمعیت در پایان دهه ۶۰ بوده است.
در سال ۱۳۶۹ "شورای تحدید موالید" با تصویب دولت و به ریاست وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تشکیل شد و در سال ۱۳۷۰ "اداره کل جمعیت و تنظیم خانواده" ایجاد شد. قانون تنظیم خانواده در سال ۱۳۷۲ در مجلس پذیرفته شد و در همان سال به تأیید شورای نگهبان رسید.
با این حال زنگ خطر در سالهای اخیر نه برای افزایش جمعیت که برای کاهش آن دوباره به صدا در آمده و نیاز است با دقت نظر بیشتر و نه افراط گونه مانند چند دهه گذشته به میزان باروری و رشد جمعیت نگاه کرد؛ در این باره زهرا مومنی، جامعه شناس از نقش مهم جمعیت در توسعه کشورها یاد کرد و گفت: مقوله "جمعیت" در کشور ما که از لحاظ برخورداری از منابع بسیار غنی بوده و نقش استراتژیک و راهبردی که در منطقه دارد، بسیار مهم بوده و میتواند ابزار مهمی برای توسعه یافتگی محسوب شود؛ این شرایط با ایجاد ارتباط ساماندهی شده میان ظرفیت های استقرار جمعیت، توسعه اقتصادی و اطمینان به پیر نشدن جمعیت تحقق خواهد یافت.
کشور دارای جمعیت جوان قدرتمند است
وی ادامه داد: کشوری که دارای جمعیت جوان و فعال است به عبارتی دارای قدرت است و برای تداوم این قدرت باید از پیر شدن جمعیت جلوگیری کرد، همانگونه که مقام معظم رهبری فرمودند "کشورِ بدون جمعیت جوان، یعنی کشورِ بدون ابتکار و پیشرفت و هیجان و شور و شوق، بنابراین، برنامه حیاتی تکثیر نسل باید بطور جدی دنبال و پیگیری شود."
مومنی اضافه کرد: جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال جمعیتی بالقوه هستند که در زمینه تحصیلات تکمیلی، بازار کار، ازدواج و تشکیل خانواده و امنیت ملی و سیاسی کشور باید مورد توجه خاص برای سیاستگذاری و برنامههای توسعهای کشور باشند؛ از طرفی جمعیت میانسالان یعنی از ۳۰ تا ۶۴ ساله گروهی از جمعیت را تشکیل میدهند که بالقوه در امور اقتصادی، اجتماعی و مدیریت و برنامهریزی کشور فعال بوده و در امر توسعه و سرمایهگذاری نقش مهمی را ایفا میکنند.
وی خاطرنشان کرد: توجه به روند و حجم هر یک از این گروههای جمعیتی باید از مؤلفههای اصلی سیاست و برنامهریزی های جمعیتی باشد.در حال حاضر بیش از ۷۰ درصد جمعیت ایران در سنین فعالیت یعنی ۱۵ تا ۶۴ سال قرار دارند که این وضعیت به پنجره جمعیتی یا فرصت طالئی برای توسعه اقتصادی کشور تعبیر میشود، به عبارتی دیگر درصد افرادی که در سنین فعالیت هستند بیش از مجموع افراد زیر ۱۵ سال و بالای ۶۵ سال که در اصطلاح جمعیت وابسته محسوب میشوند، هستند. این فرصت طلائی تا دو سه دهه آینده نیز ادامه خواهد داشت ولی شاید هرگز تکرار نشود بنابراین باید سیاستها به گونهای رقم بخورد که این جمعیت بالقوه به جمعیت فعال بالفعل تبدیل شود.
مشکل ما کاهش جمعیت نیست
همچنین مهدی قدیری، جمعیت شناس و استاد دانشگاه در خصوص چالشهای کاهش یا افزایش جمعیت در کشور گفت: شاید مشکل ما کاهش یا افزایش جمعیت نباشد بلکه شدت کاهش و افزایش جمعیت دغدغه خواهد بود؛ در واقع نباید رشد منفی در جمعیت کشور به گونهای شدت یابد که کمتر از حدی شود که شرایط جایگزینی جمعیت در کشور وجود نداشته باشد.
وی ادامه داد: از طرفی کاهش نرخ جمعیت اگر به فرهنگ پایدار در جامعه تبدیل شود، در آینده دور یا نزدیک مشکلات و تنش های جمعیتی ایجاد خواهد کرد و چالش های جدی را با خود پدید میآورد و بهطور مستقیم بر سرمایه اجتماعی تاثیرگذار خواهد بود.
قدیری تاکید کرد: چالش اصلی پیامد کاهش جمعیت، به هم خوردن ساختار جمعیتی است و موجب سالمند شدن جمعیت کشور میشود و میزان زاد و ولد از حالت تعادل خارج خواهد شد و به زیر سطح استاندارد میرسد.
وی تصریح کرد: نرخ باروری ایران از حدود ۶،۴ فرزند در اوایل دهه ۶۰ شمسی به کمتر از ۱،۸ فرزند در سالهای اخیر و کمتر از حد جانشینی نسل رسیده است یعنی اگر در اوایل و میانه دهه ۶۰ مادران بهطور میانگین شش یا هفت فرزند به دنیا میآوردند، با گذشت یک دهه این میزان به نصف و حتی کمتر رسید به حدی که از آن با نام "انقلاب باروری" یاد میشود.
کاهش جمعیت بحرانی نیست اما نیازمند تصمیم درست است
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه برای رساندن جمعیت به ثبات، باید رشد آن در حد جانشینی و چیزی حدود ۲ یا ۲.۱ باشد، ادامه داد: البته کاهش جمعیتی اخیرا کندتر شده و مطالعه روند باروری نشان می دهد که هر چند میزان باروری به اندکی پایینتر از سطح جانشینی رسیده ولی میزان باروری در دهه اخیر حدود ۱.۸ فرزند ثابت مانده است. در مجموع، با توجه به روند باروری در سالهای اخیر و نیز با در نظر گرفتن الگوی فرزندآوری، سطح باروری هنوز در سطح خیلی پائین نیست و علائم بحران باروری هنوز مشاهده نمیشود.
وی اظهار کرد: با این وجود اتخاذ و اعمال سیاستهای مبتنی بر شواهد، کارآمد و پایدار برای افزایش باروری به سوی سطح جانشینی و جلوگیری از کاهش بیشتر آن ضروری است.
قدیری گفت: امروز امید به زندگی زنان در ایران ۸۰ سال و مردان به ۷۶ سال رسیده است شاید همین امر باعث شده در سالهای اخیر به جای تاکید بر ساختار جوان جمعیت، بیش از اندازه بر سالخوردگی جمعیت در آینده توجه شده و یکی از دلائل اصلی تغییر سیاستهای جمعیتی نیز مقابله با بحران سالخوردگی اعلام شود.
توجه به حال فدای آیندهنگری نشود
وی افزود: هر چند آینده نگری و اعمال سیاستهای هدفدار برای آمادگی با شرایط سالخوردگی جمعیت کشور در آینده ضروری است، ولی باید با دیدگاهی منطقی و واقع بین سیاستهای متناسب با جوانی ساختار جمعیت در حال حاضر و سالخوردگی جمعیت در آینده تدوین و اعمال شده و زمینه رشد اقتصادی و اجتماعی را در جامعه ایجاد کند.
این پژوهشگر حوزه جمعیت شناسی خاطرنشان کرد: یکی از علل موفقیت سیاست تنظیم خانواده در گذشته این بود که در دانشگاه، رسانه، خانواده همنوایی در مورد این مساله وجود داشت و هرکس به سهم خود در آن مشارکت میکرد؛ امروز نیز باید سیاستهای جمعیتی در راستای بازسازی ساختار جمعیتی کشور در آینده تغییر کرده و به حد جایگزینی برسد.
نظر شما