می توانیم از برجام خارج شویم و تنگه هرمز را ببندیم، اما...

به گزارش خبرنگار ایمنا، بعد از اینکه ایالات متحده آمریکا اعلام کرد معافیت‌های نفتی ایران دیگر تمدید نمی شود تا هدف به صفر رساندن صادرات نفت ایران هر چه زودتر محقق شود، کشورهای جهان از جمله اتحادیه اروپا، هم پیمانان آسیایی و مشتریان نفتی ایران در قبال این زورگویی‌های آشکار  موضعی انفعالی گرفتند و اعضای اوپک به ویژه عربستان و امارات به مشتریان نفتی ایران اطمینان خاطر دادند که تنها با یک تلفن می توانند نفت آنها را جایگزین نفت وارداتی از ایران کنند. حتی روسیه هم که تا چندی پیش همکار و شریک استراتژیک ایران معرفی می شد، حال ضمن انتقاد از تأثیرات تصمیم ترامپ بر بازار نفت به چین وعده داده که می تواند به جای نفت ایران روی نفت روسیه حساب باز کند. زروگویی و رفتارهای غیر قانونی آمریکا از یک سو و سودجویی و منفعت طلبی طرفهای باقی مانده در برجام از سوی دیگر سبب شد تا گفت‌و گویی ترتیب دهیم با علی امیدی، استاد روابط بین الملل دانشگاه اصفهان و تحلیلگر مسائل سیاسی و بین المللی و نظر وی را در رابطه با شرایط موجود و راه‌های پیش روی ایران جویا شویم.

نظر شما در در مورد لغو تمدید معافیت‌های نفتی ایران از سوی آمریکا چیست؟ به نظر شما خریداران نفتی ایران از این تصمیم تبعیت می کنند؟

تلاش برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران در نوع خود جزو کم سابقه‌ترین تحریم‌ها از طرف دولت آمریکا برضد ایران از آغاز انقلاب اسلامی تا کنون بوده است؛ این نوع تحریم‌ها آنقدر شدید و غیرمنصفانه است که حتی در دوره جنگ تحمیلی و یا در دوره اوباما و قبل از برجام نیز ایران چنین تجربه ای را نداشته است، بنابراین وضعیت این روزهای ایران یکی از سخت ترین دوران از زمان انقلاب اسلامی بوده است.

 اما در رابطه با واکنش مشتریان نفت ایران باید گفت که بزرگترین خریداران نفتی ایران ۴ کشور بزرگ آسیایی یعنی کره جنوبی، هند، چین و ژاپن هستند و طبیعتا لغو معافیت‌ها از دوم ماه می (۱۲ اردیبهشت) سال جاری شرایط را برای ایران و شرکای اقتصادیش بسیار سخت و طاقت فرسا خواهد کرد؛ کره جنوبی و ژاپن از متحدان آمریکا هستند، بعد از اعلام این خبر هیئتی از کره جنوبی به آمریکا رهسپار شد تا شاید بتواند بار دیگر برای خرید نفت ایران، با آمریکا چانه زنی و معافیت‌هایی را اخذ کند. ژاپن اما از پیش اعلام کرده بود که به دنبال جایگزین های دیگر برای نفت ایران است.

منابع صندوق ذخیره ارزی بسیار محدود و برای روز مبادا است، ضمن اینکه قرار است موجودی این صندوق برای تامین رفاه نسل آینده باشد، اما متاسفانه مشکلات فعلی باعث خواهد شد ما به لزوم حفظ سرمایه ذخیره ارزی برای آینده توجه نداشته باشیم.در چند روز گذشته وزیر نفت دولت هند نیز اعلام کرد که این کشور برای خرید نفت پالایشگاه‌های خود هیچگونه نگرانی ندارد، هند می تواند نفت لازم برای پالایشگاه‌های خود را از سایر صادر کننده های نفت و اعضای اوپک تهیه کند؛ صحبت وزیر نفت هند دارای این پیام است که این کشور در برابر تحریم‌های آمریکا هیچ کاری به نفع ایران انجام نخواهد داد.

موضع چین و روسیه را چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا این دوکشور می توانند و اراده‌ای دارند که در برابر تحریم‌های آمریکا کاری برای ایران انجام دهند؟

متاسفانه چین هم به عنوان یکی از شرکای تجاری و مشتری اصلی نفت ایران در دور جدید تحریم‌های آمریکا ضد ایران، نه تنها در حمایت از کشورمان کاری انجام نداده، بلکه بعد از خروج ترامپ از برجام نیز همکاری‌های بیشتری با آمریکا داشته و حتی واردات نفت از ایران را کمتر از میزان ممکن نیز انجام داده است.

همه کشورها به دلیل هژمونی و قدرت اقتصادی بسیار قوی آمریکا زورگویی های این کشور را تحمل می کنند؛ یکی از دلایل تحمل این زورگویی در روابط بین الملل و مناسبات اقتصادی، این است که ارز غالب در معادلات و مبادلات جهانی «دلار» است که سیستم مالی جهانی را کنترل می کند.

روسیه هم خود یکی از کشورهای مورد تحریم آمریکا و اروپا است بنابراین نمی تواند برای ایران کاری از پیش ببرد؛ روسیه از ونزوئلا ۱۰ میلیارد دلار طلبکار است و اگر خیلی هنر به خرج دهد فقط می تواند نفت خود و کشور ونزوئلا را به فروش برساند؛ چراکه به تازگی و نزوئلا هم مورد تحریم آمریکا واقع شده است.

کشورهای اروپایی هر چند با راه اندازی « اینستکس» ادعا کرده اند برای نجات و خروج ایران از بن بست تحریم تلاش می کنند، اما در عمل با ایران همکاریهای لازم را ندارند.در چنین شرایطی اگر سال جاری حتی قیمت نفت بالاتر از ۷۰ دلار باشد و ایران بتواند با دادن تخفیفاتی نفت خود را به فروش برساند، بازهم کشور دچار کسری بودجه خواهدشد و این چالش بزرگ مشکلات اساسی زیادی را به دنبال خواهد داشت و اگر ایران نتواند نفت خود را به فروش برساند، به طور قطع با کمبود منابع بودجه و ضررهای جبران ناپذیری به اقتصاد مواجه خواهد شد.

دراین شرایط تامین منابع جایگزین بسیار سخت خواهد بود؛ مگر اینکه از صندوق ذخیره ارزی استفاده کنیم که البته منابع صندوق هم بسیار محدود و برای روز مبادا در نظر گرفته شده، ضمن اینکه قرار است موجودی این صندوق برای تامین رفاه نسل آینده باشد، اما متاسفانه مشکلات فعلی باعث خواهد شد ما به لزوم حفظ سرمایه ذخیره ارزی برای آینده توجه نداشته باشیم.

بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت کشور اعلام کرده به صفر رسیدن صادرات نفت ایران خوابی است که تعبیر نخواهدشد، نظر شما در این مورد چیست؟

ممکن است ایران بتواند به واسطه دور زدن تحریم‌ها و یا با دادن تخفیفاتی نفت خود را صادر کند، اما باز  مشکل اینجا است که چطور و چگونه باید پول نفت خود را دریافت کند؛ دریافت پول نفت از مشتریان یکی دیگر از مشکلات و پیچیدگی های مالی است که ایران بعد از فروش نفت خود با آن درگیر خواهد بود.

کشورهای اروپایی نیز هر چند با راه اندازی « اینستکس» ادعا کرده اند برای نجات و خروج ایران از بن بست تحریم تلاش می کنند، اما در عمل با ایران همکاری‌های لازم را ندارند. در این شرایط بغرنج آمریکا با اعمال جریمه‌های سنگین میلیارد دلاری بر شرکت‌ها و موسسات ایتالیایی و انگلیسی و سایر شرکت‌هایی که به نفع ایران تحریم‌ها را دور زده اند، نام این شرکت‌ها را رسانه ای و به نوعی آنها را مجبور کرده تا همکاری‌های اقتصادی خود با ایران را به صفر برسانند. اقتصاد جهانی در دست بخش خصوصی است و بخش خصوصی هم دنبال دردسر و معاملات پر خطر نیست، بنابراین شاهد این مسأله هستیم که هر چند همه کشورهای جهان می دانند حق با جمهوری اسلامی ایران است، اما با واهمه از آمریکا از برقرارکردن روابط تجاری با ایران امتناع می کنند.

با توجه به این که اقتصاد جهانی در دست بخش خصوصی است و بخش خصوصی هم دنبال دردسر و معاملات پر خطر نیست، شاهد این مسئله هستیم که هر چند همه کشورها ی جهان می دانند حق با جمهوری اسلامی ایران است، اما با واهمه از آمریکا از برقرارکردن روابط تجاری با ایران امتناع می کنند.

با این شرایط و وضعیت بغرنج و پیچیده تحریم ها و رویکرد غیر همکاری جویانه سایر کشورها و شرکت‌ها، به نظر شما ایران می تواند چه اقداماتی انجام دهد؟

راهکارهای مختلفی پیش روی ایران قرار دارد؛ از یک سو ایران می تواند در مقطع فعلی با دادن تخفیفات نفتی و فروش منابع جایگزین و یا کمک گرفتن از صندوق ذخیره ارزی و افزایش صادرات به کشورهای همسایه و شرکای اصلی تجاری خود مثل امارات متحده عربی، عراق، چین، ترکیه و افغانستان تا سال  ۲۰۲۰ میلادی با رفتارهای کج‌دار و مریز با رفتارهای خصمانه آمریکا کنار بیاید و امیدوار باشد در انتخابات دور بعد تحولی در عرصه سیاسی آمریکا ایجاد شود.

راهکار دیگر این است که ایران از برجام خارج شود و با این کار به جهان ثابت کند که اقدامات زورگویانه آمریکا و عدم تلاش جدی جامعه جهانی برای کمک به ایران باعث واکنش و خروج ایران از برجام  شده است. در این صورت است که جامعه جهانی دوباره به فکر می افتد که ایران می تواند به دنبال غنی سازی بیشتر برود و ممکن است تلاش بیشتری از خود نشان دهد. هر چند با خروج قطعی و یا تعلیق حضور ایران در برجام، به احتمال زیاد آمریکا و سایر طرف‌های برجام بار دیگر پرونده هسته ای ایران را در قالب فصل هفتم منشور قرار خواهند داد.

با خروج قطعی و یا تعلیق حضور ایران در برجام، به احتمال زیاد آمریکا و سایر طرفهای برجام بار دیگر پرونده هسته ای ایران را در قالب فصل هفتم منشور قرار خواهند داد.راه دیگر پیش روی ایران بستن تنگه هرمز و مین گذاری در مناطق مختلف دریایی خلیج فارس است، اگر ایران ناچار شود می تواند این تهدیدات را به صورت عملی انجام دهد تا جامعه جهانی که در این شرایط ایران را تنها گذاشته و از آمریکا حمایت می کند هم مجبور شود در تنگه هرمز هزینه کرده و ضرر بدهد، جهان باید در برابر زورگویی و قلدری آمریکا بایستد و شاید در آن زمان جامعه جهانی درک کند که باید برای قلدر مآبی آمریکا هزینه پرداخت کند.

با این حال اگر ایران در تنگه هرمز چنین عملیاتی را انجام دهد، حتما واکنش آمریکا بسیار سنگین خواهد بود. چنین اقداماتی برای ما سودی نخواهد داشت و امکان بروز جنگ را افزایش می دهد که همیشه گزینه ای خطرناک و پر هزینه بوده است. نکته اینجاست که با وجود تنها گذاشتن ایران در برابر زورگویی‌های مدام آمریکا، تمام راههای مسالمت آمیز بسته شده، اما به هر صورت ایران باید مراقبت کند که شلیک کننده تیر اول و آغازگر جنگ نباشد؛ چرا که این به نفع ایران نخواهد بود.

راهکار موجود دیگر برای اعمال فشار بر جامعه جهانی و مجبور کردن آنها به ایستادگی در مقابل آمریکا این است که مجمع تشخیص نظام تصویب و بررسی FATF را به تعویق بیندازد.

گفت و گو از : آناهید بیدکانی بختیاروند- خبرنگار ایمنا