به گزارش خبرنگار ایمنا، روزگاری پیش حاشیه ای از زاینده رود محلی بود برای گازورکاران هنر قلمکار و امروز این ناحیه مهر تاییدی است بر اصالت قلمکارسازی و شناسنامه ای برای این هنر بشمار می رود که احیای آن باید با درنظرگرفتن مسائل زیست محیطی و همراهی سازمان های مرتبطی چون اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری، شهرداری و اداره کل محیط زیست انجام شود. اما هنری که با خلوص نیت خلق می شود، قطعا بر دل می نشیند و جاودانی از آنِ اوست و صنایع دستی اصفهان با خالقان خالصشان چنین‌اند، که قرن هاست بر دل و جان نشسته اند و گویی قلمکارسازی حکایت قلبی است که با قلم و قالب گره می خورد و بر پارچه نقشی از خاطره ها می زند...
بعضی سابقه منقوش‌کردن پارچه به شیوه باتیک را حدود دو هزار سال قبل می‌دانند که از کشور اندونزی آغاز شد، از طرف دیگر قدمت قالب‌های قلمکار در هند به حدود سده چهارم قبل از میلاد می رسد؛ در ایران نیز با ورود پارچه ساده ابریشمی از چین، منقوش کردن برخی از پارچه‌ها در دوره اشکانی مرسوم شد، ضمن اینکه از دوره ساسانی نیز نقش‌های چاپی در حفاری‌های نیشابور به دست آمده است. هم‌چنین قلمکارسازی و چاپ قلمکار در دوره ایلخانی و تیموریان نیز رونق داشت و اصفهان یکی از مراکز تولید قلمکار بشمار می‌رفته است. نقطه اوج هنر قلمکارسازی یا چیت‌گری مانند بسیاری از هنرهای دیگر در عصرصفوی و به ویژه دوران پایتختی اصفهان است که به دلیل در دسترس‌بودن مواد اولیه و ابزار هنرصنعت قلمکاری، ازجمله مواد رنگرزی طبیعی، قالب و مهر و بسترسازی برای تهیه و ارائه طرح‌ها و نقوش برای تولید پارچه قلمکار، تنوع تولید و عرضه پارچه های قلمکار برای انواع کاربری‌ها فراهم شد.
خلاقیت و شناخت بازار هدف
عباس شیردل رییس اتحادیه صنایع دستی استان اصفهان با اشاره به وجود ۱۵۰ کارگاه قلمکارسازی در اصفهان و حومه آن، از کاهش صادرات قلمکار خبر داده و می گوید: پیش از این صادرات پارچه های قلمکار ایران به کشورهای اروپایی و عربی ۹۰ درصد بود و این مقدار اکنون به ۶۰ درصد رسیده است، درحالی که پتانسیل استان اصفهان در تولید پارچه های قلمکار بسیار بالا است.
وی با تاکید بر دو عامل خلاقیت و شناخت بازار هدف ادامه می دهد: هنرمندان در رشته های مختلف ازجمله هنر قلمکارسازی یا چیت سازی باید در تولید آثار خود خلاقیت داشته و با شناخت نیاز و سلیقه بازار هدف نسبت به تولید آثار خود اقدام کنند.
شیردل یکی دیگر از موارد تاثیرگذار در توسعه هنر قلمکارسازی را احیای منطقه گازورکاری در حاشیه زاینده رود دانسته و می گوید: با ایجاد دو حوضچه در آن محدوده و درنظرگرفتن تمام مسائل زیست محیطی می توان گازورکاری را به صورت نمادین انجام داد تا هم به رونق این هنر کمک کند و هم به عنوان یکی از مناطق گردشگری مورد بازدید قرار گیرد.
نام و آبروی ایران درمیان است
احمدرضا صدیقی فرد فرزند «استاد حسن صدیقی فرد» که ازسوی برخی نیز به عنوان پدر قلمکارسازی ایران شهرت دارد، با تاکید بر اهمیت تبلیغات برای صنایع دستی می گوید: تبلیغات، موضوعی است که باید به آن توجه ویژه داشت، چرا که اگر تبلیغات نباشد هر چقدر هنرمند تلاش کند مشکلاتش باقی خواهد ماند؛ ضمن اینکه باید برخی تسهیلات مثل معافیت از مالیات یا ساده تر کردن صادرات و امور دارایی و مانند اینها برای هنرمندان صنایع دستی درنظر گرفته شود.
وی می افزاید: موضوع دیگر انتقال پول و دلالی های موجود است که ضربه بزرگی را در همه زمینه ها ازجمله صنایع دستی وارد می کند؛ ضمن اینکه نگاه به صنایع دستی نباید نگاه بیزنسی باشد بلکه باید به کیفیت توجه داشت چرا که نام و آبروی ایران درمیان است.
معرفی صنایع دستی ازطریق رسانه ملی
اسدالله شاه‌میوه رئیس شورای بازار هنر اصفهان با تاکید بر اهمیت بازاریابی برای صنایع دستی، می گوید: یکی از مواردی که باید بسیار مورد توجه قرار گیرد بازاریابی است، به عنوان مثال باید بدانیم که شهروندان کره جنوبی نسبت به پارچه قلمکار با رنگ آبی علاقمندی نشان می دهند و خریدار پارچه های قلمکار به رنگ قرمز نیستند، ضمن اینکه اندازه این پارچه ها هم برای آنها اهمیت زیادی دارد و بیشتر خریدار پارچه های قلمکاری هستند که دارای اندازه یک متر در ۸۰ سانتی متر و یا ۸۰ در ۶۰ سانتی متر باشد؛ از طرف دیگر شهروندان کشور چین به پارچه های قلمکار با رنگ قرمز علاقه دارند.
وی تصریح می کند: باید صنایع دستی و میراث تاریخی فرهنگی خود را ازطریق رسانه ملی یعنی رادیو و تلویزیون نشان دهیم و در سرخط اخبارمان از آن ها حرف بزنیم، اما چنین نمی کنیم درحالی که تلویزیون و رسانه های کشورهای توسعه یافته، هنر و فرهنگ و صنایع دستی خود را تبلیغ می کنند.
صبر و عشق لازمۀ صنایع دستی
ابوالقاسم صالحیان که حدود ۴۰ سال است در زمینه قالب قلمکارتراشی فعالیت دارد و هم اکنون در محله دردشت و در خانه تاریخی جواهری به این هنرصنعت می پردازد، با اشاره به اینکه از صفر تا صد ساختن قالب های قلمکار را در همین مکان انجام می دهد، می گوید: چوب مورد نیاز برای ساختن قالب های قلمکار چوب درخت گلابی است که تقریبا می توان آن را از همه شهرها تهیه کرد. قالب های ساخته شده اکثراً برای پارچه های قلمکار تولید می شوند اما گاهی قالب های نان شیرینی و ترمه را نیز به ما سفارش می دهند و یا گاهی به سفارش افراد مُهر هم می سازیم.
وی ادامه می دهد: گاهی اتفاق می افتد که قلمکارساز نمی تواند طرح قالب را به خوبی بر روی پارچه منتقل کند به همین دلیل باید آنها نیز در این کار دوره دیده و در کار خود استاد باشند تا بتوانند رنگها را در جای خود قرار دهند.
این هنرمند با بیان اینکه صنایع دستی ازجمله قلمکارسازی رونق قبل را ندارند، تصریح می کند: صنایع دستی جزو فعالیت هایی است که اگر کسی عشق داشته باشد و دیگر نیازهایش مرتفع باشد، انواع آن را خریداری می کند اما الان وضعیت اقتصادی مردم مناسب نیست و قدرت خرید کم شده است؛ ضمن اینکه مسئولان هم باید مکان های مختلفی را برای تولید و ارئه صنایع دستی درنظر بگیرند.
این هنرمند قالب قلمکارتراش با بیان اینکه کار هنری یعنی خلاقیت، تصریح می کند: اگر کسی عشق و ذوق و صبر نداشته باشد در هنر پیشرفت نمی کند. صبر و عشق برای پرداختن به صنایع دستی ازجمله قلمکارسازی و قالب قلمکارتراشی لازم است و باید کارکرد و زحمت کشید.
اصالت و شناسنامۀ هنر قلمکار
جعفر جعفرصالحی معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان با بیان اینکه پارچه های قلمکار بعد از چاپ، ورود به دیگ بخار و رنگرزی، به دلیل وجود ضایعات کتیرا باید شسته شود، می گوید: در قدیم پارچه های قلمکار بعد از مرحله رنگرزی به منطقه ای در کنار رودخانه زاینده رود یعنی محدوده کنونی وارد شده و بر روی ریگ روان پهن می‌شد و بعد از شستشو با آب، در همان مکان خشک می شدند.
جعفرصالحی می افزاید: این محدوده از ناژوان شناسنامه ای برای هنر قلمکار است و به این مرحله، صحراکاری و یا گازورکاری و به افرادی که در گازورکاری تخصص داشتند، گازورکار گفته می‌شد. احیای محدوده گازورکاری ناژوان نه تنها به اصالت هنر قلمکار در این منطقه عینیت می بخشد بلکه به عنوان یک جاذبه توریستی هم مطرح خواهد شد.
گزارش از: شیرین مستغاثی، سرویس فرهنگ و هنر ایمنا
نظر شما