آداب پذیرایی از نوروزگاه در شهرهای ایران

به گزارش خبرنگار ایمنا،‌ در هر کدام از شهرهای ایران در کنار خریدها و خانه تکانی و چیدن سفره هفت سین آداب و رسوم متفاوتی وجود دارد که شاید تا به حال به گوشتان نخورده باشد مراسمی که همراه با خود بوی بهار و زندگی تازه را می‌آورد.

در این گزارش به بعضی از شهرهای ایران سفر می‌کنیم تا ببینیم در این روزها که ننه سرما رخت بر بسته است تا به خانه خود برود کدامین شهر با چه آدابی به استقبال بهاری جدید می روند.

نوروز در ترکمن صحرا

در ترکمن صحرا پس از انجام مراحل خانه تکانی رسم است که نخ سفید و سیاه را با هم می‌بافند و در میانه‌ آن اسپند، نظر چشم، منجوق، نمک و داغدان (که نوعی چوب است) قرار می‌دهند و به نشانه‌ی برکت بالای در خانه‌ها می‌آویزند.

از دیگر سنتهای این قوم تراشیدن موی سر پسرها در چهارشنبه‌ آخر سال بوده است به طوری که مقداری مو را در دو طرف سر، روی گوش یا پشت سرها باقی می‌گذاشتند و به آن "قولپاق” می‌گفتند. از دیگر رسومی که امروزه کمرنگ‌ شده، رفتن به صحراها در چهارشنبه سوری است. آن‌ها نگریستن به چشمه‌های آب را به فال نیک می‌گرفتند و در راه بازگشت تعدادی سنگریزه بر می‌داشتند و هفت بار به طرفی غیر از قبله پرتاب می‌کردند تا بدی‌ها دفع شود.

از جمله سرگرمی‌های نوروز بازی "منجوق آتدی” به معنای انداختن دانه‌ منجوق است که در این بازی دختران ترکمن دور هم جمع می‌شوند و منجوق‌های خود را با علامتی مشخص می‌کنند و دانه دانه در ظرفی پر آب می‌اندازند. سپس یکی از دختران ظرف را می‌گیرد بالای سر دوستانش می‌برد و در حالی که یک بیت شعر می‌خواند منجوق‌ها را با هم قاطی می‌کند و بعد یکی را از ظرف در می‌آورد. منجوق متعلق به هر دختری که باشد معنای شعر در ارتباط با او قلمداد می‌شود.

نوروز در گیلان

نمایش عروس گوله از مراسم قبل از حلول سال نو به شمار می‌رفت. این نمایش همراه با آواز ریتمیک دارای مفاهیم اخلاقی و آیینی خاصی بود. بازیگران این نمایش معمولاً سه نفر بودند و به نقش غول، پیربابو و نازخانم ظاهر می‌شدند. نقش نازخانم را بیشتر مواقع پسر جوانی که لباس زنانه پوشیده بود اجرا می‌کرد. پیر بابو یا کوسه نقش پیرمردی بود که با غول بر سر تصاحب نازخانم به بحث و جدل می‌پرداخت. غول هم خود را با کلاهی از کلوش (ساقه برنج)، زنگوله‌ها و چماق به هیبتی عجیب می‌آراست. این گروه به منازل مختلف رفته به ایفای نقش خود می‌پرداختند و در ازای تهنیت گویی خویش و آرزوی سالی پربرکت و پریمن برای صاحبخانه از او هدایایی دریافت می‌کردند. گاه نقش یک شخصیت دیگر به اسم کاس خانم نیز به این جمع اضافه می‌شد.

نوروز در همدان

یکی از مراسم جالب سنتی در روزهای قبل از عید، کوسه و زن کوسه بود که در نقش زن و شوهر چوپان ظاهر می‌شدند و با ساز و دهل از روستاها به راه می‌افتادند و به شهر می‌آمدند. تمام اندام این دو پوشیده شده بود و فقط دو سوراخ جلو چشمان و یک سوراخ جلو بینی داشت. روی لباس نمدی کوسه تعدادی منگوله دوخته شده بود که به اطراف آویزان بود و چوب بلندی در دست داشت که یک سر آن برجسته بود و به آن ”قورچنگ" می‌گفتند.

زن کوسه نیز روی لباس نمدی خود یک دامن کوتاه از چیت رنگارنگ می‌پوشید. به این دامن پرچین، ”تنبان قری" یا به گویش محلی "تومون قری" می‌گفتند؛ کوسه و زنش با ساز و دهل وارد شهر می‌شوند و تعدادی از بچه‌ها به دنبال آن‌ها راه می‌افتادند. آن‌ها به هر خانه‌ای که درش باز بود وارد می‌شدند و معمولاً وارد خانه اعیان و اشراف می‌شدند و در محوطه حیاط شروع به حرکات جالب و خنده دار و رقص و پایکوبی می‌کردند. صاحبخانه ها نیز در حد وسع و طبع خود کمکی نقدی یا جنسی به آن‌ها می‌دادند. کوسه و زن کوسه همچون حاجی فیروز پیام آوران شادی نوروزی و بهار بودند.

رسم کوسه گردی در شهر بانه نیز اتفاق می‌افتد و فردی در آخرین روزهای پیش از عید با لباسی مانند کوسه، باعث سرگرمی و تفریح و خنده‌ مردم می‌شود.

نوروز در یزد

یکی از رسوم یزدی در آستانه سال نو این بود که آخرین شب سال آتش روی پشت بام روشن می‌کردند که در بین یزدی‌ها به نام رسم «آتش رو بوم کردن» معروف بود تا سرما و سوزش زمستان را از بین ببرند. در نزد یزدی‌ها ۱۰ روز مانده به نوروز، پنجه کوچک و ۱۰ روز بعد از نوروز به پنجه بزرگ مشهور بود که در این ۱۰ روز مراسم‌های چهارشنبه سوری، کوزه شکستن، پختن آش رشته، پختن نان به خصوص نان‌های شیرین، آماده کردن سفره هفت سین، خانه تکانی و خریدن لباس نو انجام می‌شد.

نوروز در ماسال

تالشی‌ها ﺑﺮای ﺗﻬﻴه ﺣﻠﻮای ﻋﻴﺪ ﻧﻮروز اﻫﻤﻴﺖ زﻳـﺎدی ﻗﺎﺋﻠﻨـﺪ ﻛــﻪ در ﮔـﻮﻳﺶ ﺗﺎﻟــﺸﻲ ﺑـﻪ آن "ﺣﻠﺒــﺎ سازی” می ﮔﻮﻳﻨﺪ. در ﭘﺨﺖ اﻳﻦ ﺣﻠﻮای ﺧﺎص و ﺧﻮﺷﻤﺰه، ﺑﺎﻧﻮان و دﺧﺘﺮان ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺷـﻮر زﻳـﺎد و ﺳـﻠﻴﻘﻪ ﺳـﻌﻲ می‌کنند ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧـﻮردﻧﻲ ﻣﺨـﺼﻮص ﻋﻴـﺪ، ﺧﻮﺷـﺮﻧﮓ، ﺧﻮﺷﻤﺰه و ﺑﺎ ﻋﻄﺮ و ﺑﻮی اشتها برانگیز از کار درآید.

در شب چهارشنبه سوری هم، خانم خانه از تمام غذاهایی که برای این شب تدارک می‌بیند، بشقابی را هم در ایوان خانه، در جای بلندی به نام تجر می‌گذارد. آن‌ها معتقدند بانویی به نام چهارشنبه خاتون در سه شنبه‌ آخر هر سال به روستای آن‌ها می‌آید. وقتی خانه‌ها را پس از رسم خانه تکانی تمیز می‌یابد از غذای گذاشته شده در تجر می‌چشد و برای اهالی خانه دعای خیر می‌کند و برکت و رزق و روزی برایشان به ارمغان می‌آورد.

همچنین رسم از روی آب پریدن در روزهای پایانی سال در این خطه از کشورمان رواج دارد؛ در صبح روز چهارشنبه، سه تا هفت مرتبه از روی نهری می‌پرند و طلب سلامتی خود و خانواده شان را می‌کنند.

رسم جالب خشابندان نیز از مراسم زیبای این منطقه است. خشابندان در حقیقت مراسم رفتن داماد برای اولین بار به خانه‌ والدین عروس برای دید و بازدید عید است. رسم است که پدر نو عروس هدایایی را برای زوج جوان آماده کند که وجود دو چیز در آن طبق سنت واجب است: بره شیر مست (یک ساله) و کله قند.