به گزارش خبرگزاری ایمنا، موقعیت جغرافیایی منطقه شیوَشگان، درشرق شهر کرمان واقع شده و کاربری امروزی آن، محلی برای تدفین مردگان است. منطقه شیوَشگان در شهر کرمان، از شمال به دامنه کوه‌های سیدحسین و اراضی سعیدی (سیدی)، از شرق و شمال شرقی به کوه‌های آهکی شیوَشگان (صاحب الزمان)، از جنوب به باغ بیرم آباد و تخت درگاه قلی بیگ، از غرب به کوه‌های تندرستان و اراضی و باغ‌های زریسف، از جنوب غربی به قلعه‌های قدیمی (اردشیر و دختر) مربوط به زمان ساسانیان مشرف است.
ارتفاعات منطقه دارای غارها و حفره‌های متعددی از جمله غار صفا، غار کفتار (حدفاصل تخت درگاه قلی بیگ و تاق علی) غار قنبر و...است.دو چشمه‌ای که در این ارتفاعات بین مردم معروف هستند، عبارتند از: چشمه شیردوش در منتهی الیه دره‌ای در شمال شرقی ارتفاعات مزار سید حسین؛ چشمه پای درخت انجیر در زیر تاق علی.
خواص زمین شناسی و آب شناسی آهک‌های متخلخل و وجود غارها و چشمه‌های ذکر شده نشان می‌دهد که این تشکیلات در زمان‌های بسیار دور، دارای رودخانه و چشمه‌های پر آبی بوده و موقعیت مناسبی برای ایجاد آبادانی و تشکیل سکونتگاه داشته و اولین اقامتگاه مردم در شهرکرمان، این منطقه بوده است.ابزار سنگی کشف شده در این منطقه، وجود زندگی از گذشته‌های بسیار دور در منطقه شیوَشگان را اثبات می‌کند.
در رشته کوه جنوب گنبد گبری (جبلیه) و در بالای تخت درگاه قلی بیگ، آثار و شواهد معماری به چشم می‌خورد. کوهی که قلعه شیوَشگان بر روی آن ساخته شده، در بخش ورودی شهر از سمت بم و سیستان واقع است و مرتفع‌ترین بخش این منطقه است که به دشت ماهان، جوپار، زرند و کرمان دید داشته و دارای برج‌های دیده بانی است. مصالح به کار رفته در بخش پی این قلعه از قلوه سنگ و جداره‌ها از خشت خام است. ابعاد خشت‌های موجود در قلعه مورد نظر ۳۵ × ۳۵ × ۱۰ سانتی متر است که با خشت‌های قلعه دختر شهرکرمان برابری می‌کند.
از آثار منقول بر روی سطح قلعه و حریم آن، می توان به خرده سفال‌های ساده و بدون لعاب و خرده سفال‌های منقش و لعاب دار بدست آمد که نشان از زندگی دوران پیش از اسلام تا دوران اسلامی دارد، اشاره کرد. آب قلعه توسط راه آبی دست ساز در پای کوه که از بندر والی آباد سرچشمه می‌گرفت، تأمین می‌شد.
ساخت هتل و تله کابین درسکوت میراث فرهنگی
علاوه بر شیوشگان، سه قلعه دیگر با نام‌های قلعه دختر، قلعه اردشیر و قلعه ازبک‌ها در این منظقه وجود دارد که نشان دهنده استراتژیک بودن منطقه از لحاظ منابع آبی و دشت حاصلخیز برای کشاورزی و سکونت است. در زاویه جنوبی رشته کوه (قلعه دختر)، تخت درگاه قلی بیگ قرار دارد. درگاه قلی بیگ در پایین کوه نیز دریاچه‌ای ایجاد کرده و آب قریه سرآسیاب را با مجرایی که در کوه کنده بود، به بند تاریخی می‌رساند.
متاسفانه در حال حاضر به دلیل احداث جاده، که از کنار تخت درگاه به طرف مسجد صاحب الزمان (عج) کشیده شده، این بند تاریخی (مُدین) از بین رفته وآثار و شواهد کمی از آن باقی است.
امید ابراهیمی فعال میراث فرهنگی، در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا در این خصوص گفت: حدود پنج سال قبل برای این مکان، هتل و تله کابین پیشنهاد شده بود که از همان ابتدا با اعتراض گروه‌های کوهنوردی، محیط زیست و فعالان کرمان همراه بود؛ اما بدون در نظر گرفتن نظرهای مردمی دستگاه های مرتبط به کار خود ادامه دادند؛ زیرا دست اندرکاران، این طرح را در راستای پیشرفت شهر اعلام کردند.
این فعال میراث فرهنگی اظهار کرد: در ادامه با بررسی‌هایی که انجام دادم، متوجه وجود قلعه‌ای از دوره ساسانی در بالای کوه شدم. ۳ سال قبل با مراجعه به میراث فرهنگی کرمان این موضوع را با آنان در میان گذاشتم. معاون میراث فرهنگی وقت، با اعزام کارشناس به محل، ضمن تأیید این ادعا، بر ارزشمند بودن این قلعه ساسانی صحه گذاشت. از لحاظ ارزشمندی، خشت این بنا، با نمونه مشابه آن در قلعه دختر و اردشیر کرمان برابری می‌کند.
وی افزود: در ادامه تحقیقات، به وجود چند غار باستانی در اطراف آن پی بردیم که دستکند هستند و جلوی آن سنگ چین وجود دارد. در این منطقه غارهای زیادی وجود دارد اعم از طبیعی و دستکند؛ که نشانه‌ای از تاریخ و وجود زندگی در این مکان دارد.
این کارشناس مرمت و احیای بناهای تاریخی بیان کرد: متاسفانه با گذشت ۳ سال از این ماجرا، میراث فرهنگی هیچ اقدامی نکرده است. درحال حاضر این قلعه ثبت نشده و این غارها تخریب شده‌اند؛ و احداث هتل و تله کابین همچنان ادامه دارد و عرصه قلعه در حال نابودی است. درست در پایین کوهی که این قلعه روی آن قرار دارد، قرار است راه سازی شود، تله کابین و هتل ساخته شود و به تبع آن عملیات انفجار و راهسازی با ماشین‌های سنگین برای احداث جاده، با ایجاد لرزه در حریم این مکان تاریخی، به آن آسیب می زند.
مطرح کردن شیوشگان به عنوان یک پتانسیل گردشگری
ابراهیمی با اشاره به آسیب دیدن منظر قلعه توسط این هتل و تله کابین، اظهار کرد: علی رغم پیگیری‌های بسیار و پرداختن رسانه‌ها به این موضوع و همچنین ارائه گزارشی از صدا و سیمای کرمان نیز در این خصوص، حال باید پرسید که چرا دستگاه های قضایی و بازرسی تاکنون جلوی تخریب آثار ارزشمند یک تمدن را نگرفته‌اند؟
این فعال میراث فرهنگی ادامه داد: به تازگی میراث فرهنگی کرمان اعلام کرده است که این پروژه با یک موافقت اصولی ۶ ماهه انجام گرفته و پنج سال است که این پروژه بدون مجوز اجرا می‌شود. در واقع فقط یک موافقت شش ماهه در سال ۹۲ صورت گرفته، که مجریان این طرح به میراث فرهنگی استان، تحقیقات و توضیحات بیشتری ارائه کنند که تا کنون این کار را انجام نداده‌اند. طی این چند سال مدیران میراث فرهنگی، علیرغم اعتراضات و خبر رسانی‌های مختلف در رسانه‌ها، نه تنها واکنشی نشان نداده که هیچگاه از غیر مجاز بودن فعالیت مجریان این طرح، خبری اعلام نکرده‌اند و به تازگی خبر از مجوز نداشتن فعالیت آنان داده و حتی درصدد ثبت این اثر تاریخی نیز بر نیامده اند.
وی تاکید کرد: با این وجود، نسبت به ثبت آن اقدام کردم و در چندین مرحله ارائه مدارک، اعلام کردند که به نقشه‌های جی آی اس و فتوگرامتری محل نیاز است؛ که به دلیل نیاز به معرفی نامه برای ارائه به سازمان جغرافیایی، موفق به تکمیل پرونده نشدم و میراث فرهنگی نه‌تنها هیچ کمکی در این زمینه برای ثبت این اثر تاریخی نکرد، که خود نیز از انجام آن سرباز زد.
ابراهیمی افزود: در سفری که فرهاد نظری، رئیس ثبت میراث کشور، طی ماه‌های گذشته به کرمان داشت، موضوع را با ایشان در میان گذاشته، و قول پیگیری این مسئله را دادند؛ اما متاسفانه هنوز عملی نشده و تخریب‌ها و ساخت و سازهای بدون مجوز در این منطقه تاریخی ادامه دارد.
این فعال میراث فرهنگی با بیان اینکه تمام این مدارک برای ثبت به سازمان ثبت میراث کشور ارسال شده است، اظهار کرد: این ساخت و سازها در حریم درجه یک باغ بیرم آباد و تخت درگاه قلی بیگ، همچنین در حریم منظری قلعه دختر و قلعه اردشیر و گنبد جبلیه قرار دارد. این منطقه بین کوه‌هایی به نام شیوشگان احاطه شده و دارای دو چشمه است که دلیلی برای سکونتگاه‌های اولیه زندگی در اینجا بوده است.
وی تصریح کرد: به نظر می‌رسد انسان‌های ساکن در این منطقه ابتدا در این غارها سکونت داشته و بعدها با روی آوردن به دشتهای اطراف، قلعه‌ها را ساختند. به این ترتیب که ابتدا سکونت درون غارهای موجود در کوه شکل گرفته و سپس ساکنین به مناطق پست‌تر و پای کوه که آب مناسب و خاک حاصلخیز داشته انتقال پیدا کرده‌اند. با گسترش سکونت در دامنه ارتفاعات و رونق کشاورزی، نیاز به دفاع و نگهبانی از محل احساس شد، پس قلعه‌های نظامی اردشیر و شیوشگان را در بالای ارتفاعات اطراف ساخته‌اند. قلعه دختر احتمالاً علاوه بر کاربری نظامی، بیشتر جنبه مذهبی و آیینی داشته است.
در این منطقه آثار متعدد تاریخی و طبیعی وجود دارد، همچنین این منطقه دارای چند محوطه باستانی شامل گنبد جبلیه، دستکند خارق العاده تاق علی، تخت درگاه قلی بیگ، باغ بیرم آباد، کنسولگری انگلیس و قلعه است که ساخت این پروژه باعث قطع ششصد درخت از این منطقه شد. نکته دیگر اینکه یک جوی آب دست ساز در این سایت وجود دارد که آب را به منطقه هدایت می‌کرده و از زیر قلعه نیز عبور می‌کرده است.
ابراهیمی در پایان با تاکید بر اهمیت حفظ ارزش‌های طبیعی-تاریخی شیوشگان اظهار کرد: مهم‌ترین اقداماتی که باید به طور جدی صورت گیرد، مطرح کردن این منطقه به عنوان یکی از پتانسیل‌های گردشگری در شهر و معرفی کل منطقه‌ی نامبرده به عنوان منظر فرهنگی در سطح ملی و جهانی و ثبت هرچه سریع‌تر آن برای جلوگیری از تخریب‌های بیشتر است.
گزارش از: مهشید بهزادی_ خبرنگار فرهنگ و هنر ایمنا
نظر شما