"تاب آوری" راهکاری برای پایداری شهرها

صادق صیدبیگی در گفت و گو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: یک شهر باید به گونه ای طراحی شود و ساختار و عناصر آن طوری مورد برنامه ریزی قرار گیرد که ویژگی های یک سیستم تاب آور و مقاوم در آن لحاظ شود؛ در واقع توانایی جامعه باید به شکلی باشد که نه تنها به بحران ها پاسخ دهد، بلکه در این راه به کارکرد و توانمندی بیشتری نیز دست یابد. 

وی افزود: برای داشتن یک شهر تاب آور نیاز به همکاری تمامی بخش ها، سازمان ها و حتی ساکنان شهر است تا شهر بتواند در برابر حوادث پیش آمده در کمترین زمان بهترین عکس العمل را نشان دهد، بنابراین برای روشن شدن موضوع ابتدا باید تاب آوری، تعریف شود؛ تاب آوری از لغت لاتین resilio به معنای « به طور ناگهانی عقب نشینی کردن » گرفته شده است، همچنین تاب آوری یکی از مباحث مهم برای رسیدن به پایداری در شهرها به حساب می آید.

این کارشناس برنامه ریزی شهری اضافه کرد: با گذشت بیش از سه دهه از تحقیقات اولیه در مورد تاب آوری، هنوز این مفهوم فاقد درک فراگیر و عملیاتی در حوزه های مختلف علمی است. جنبه مشترک تمامی این تعاریف را می توان شامل ایستادگی در برابر فشارها و شوک های وارد شده و توانایی در ارائه عکس العمل مناسب در برابر آنها دانست؛شهرهای تاب آور شهرهایی هستند که در شرایط پیچیده و غیرقابل پیش بینی می توانند به صورت پایدار عمل کرده و در برابر مشکلات مقاوم بایستند.

صید بیگی تاکید کرد: منشاء مفهوم تاب آوری به لحاظ زمانی نخستین بار از دهه ۱۹۷۰ (سال۱۹۷۳) توسط هولینگ مطرح شد و با توجه به دیدگاه ها و روش های علمی مختلف معانی متعددی از آن استخراج شد؛ در هر حال تاب آوری به عنوان مفهومی در ارتباط با شهرها و برنامه ریزی از دهه ۱۹۹۰ و در پاسخ به تهدیدات محیطی و تنظیم چهارچوب های اجتماعی و نهادی ظاهر و به تدریج وارد مباحث و نظریه های شهرسازی شد.

وی در زمینه ویژگی های شهرهای تاب آورتصریح کرد: یکی از مهمترین ویژگی ها انعطاف پذیری است به طوری که توانایی تغییر، رد و قبول استراتژی های جایگزین (چه در کوتاه مدت و چه در بلند مدت) در پاسخ به شرایط متغییر وجود داشته باشد؛ دومین ویژگی کاردانی است به این معنی که ظرفیت تجسم و عمل کردن، تشخیص مشکلات، اولویت بندی و بسیج منابع در هنگام ایجاد مشکل در عناصر سیستم مهیا باشد؛پاسخگویی ویژگی سوم است که توانایی ساماندهی و برقراری دوباره عملکرد، با سرعت مناسب، بعد از ایجاد شکست فراهم باشد؛ ظرفیت یادگیری چهارمین خصوصیت به حساب می آید به طوری که تجربه و شکست نقش مهمی در رهاسازی فرآیند یادگیری دارد. افراد و سازمانها باید توانایی درونی سازی تجارب و شکست های گذشته را داشته باشند و از این تجارب به منظور جلوگیری از تکرار اشتباهات گذشته استفاده کنند.

وی افزود: کارایی، ویژگی دیگر تاب آوری است که شامل نسبت انرژی عرضه شده به انرژی تحویل شده توسط یک شهر می شود به طوری که هرچه برونداد نسبت به عرضه بیشتر باشد، نشان دهنده کارایی بهتر خواهد بود؛ ششمین ویژگی استقلال به حساب می آید به این معنی که شهر توانایی اداره خود بدون کنترل از خارج را داشته باشد؛ سازگاری خصوصیت دیگر است به این مفهوم که ظرفیت یادگیری از تجارب و انعطاف پذیری در برابر تغییرات موجود باشد و در نهایت همکاری، آخرین ویژگی به شمار می رود که بر اساس آن فرصت ها و انگیزه های متعدد برای مشارکت ذینفعان و ذینفوذان فراهم می شود.

صید بیگی بلایای طبیعی را یکی از ابعاد تاب آوری دانست و گفت: هیچ جامعه ای نمی تواند به طور کامل در برابر بلایای طبیعی ایمن باشد، اما می توان جامعه را با برنامه ریزی و مدیریت صحیح به سمت تاب آوری نزدیک ساخت؛ مخاطرات انسانی، بعد دیگر در تاب آوری است که در نظر گرفتن مکان های سالم و امن در برنامه ریزی ها از اصول بسیار مهم در این بعد به شمار می رود تا بتوان محلات را به مکان هایی قابل زندگی و سرزنده تبدیل کرد، چنین رویکرد مانع از ایجاد جرم می شود.

وی ادامه داد: سومین بعد تاب آوری اجتماعی است، تاب آوری اجتماعی به مقاومت و ایستادگی اجتماعات انسانی در برابر مشکلات پیش آمده (که میتواند بر اثر بلایای طبیعی، مخاطرات انسانی و یا تغییرات اقلیمی وغیره به وجود آیند)، عکس العمل سریع و مناسب و همچنین استفاده از راهکارهای اساسی و اصولی در برابر حوادث اشاره دارد و مستلزم مدیریت سوانح و بحران قوی و کارآمد است.

وی اضافه کرد: آخرین بعد تاب آوری از طریق سازگاری به شمار می رود، بدون شک سازگاری را می توان یکی از بخش های اساسی تاب آوری دانست، سازگاری فرآیندی است که به طور کامل نسبت به حالت قبلی تغییری ایجاد نشده است بلکه توسط آن می توان از مزایا و امکانات تغییر استفاده کرد تا به توسعه های بیشتری دست یافت؛ آخرین بعد تاب آوری، تاب آوری اقلیمی است که متاسفانه در سال های اخیر افزایش دمای هوا، سطح آب دریا، باران های بسیار شدید، خشکسالی و افزایش امواج حرارتی که همگی از عواقب تغییرات آب و هوایی است جوامع انسانی را دچار مشکل ساخته است و این موضوع خود پیآمد افزایش شهرنشینی است که امروزه به یکی از بزرگترین چالش های پیش روی انسان تبدیل شده است.

این کارشناس برنامه ریزی شهری تاکید کرد: در مجموع می توان گفت در جهت دست یابی به شهرهای تاب آور سه نکته مهم در توسعه طرح های  شهری دارای اهمیت است که این نکات شامل شناسایی و آزمودن نقطه ضعف های شهری (فرمها عملکردها ، و جریانات)؛ تبدیل این نقطه ضعف ها به نقطه قوت (داراییهای شهری) و یافتن فرم ها، عملکردها، و جریانات انطباق پذیری و انعطاف پذیری می شود؛ مسلما نمی توان منکر نقش دولت ها در بخش برنامه ریزی و سیاست گذاری شد، در این میان آنچه حائز اهمیت است وجود شفافیت در برنامه ها و سیاست ها، قدرت لازم در اجرای آن ها و یکپارچگی در بخش های مختلف تصمیم گیری و سیاست گذاری  است.

وی ادامه داد: لازم است شهر از منابع و زیرساخت های مورد نیاز درجهت برخورد با مشکلات برخوردار باشد که در این میان رسیدگی سریع به مشکلات از اهمیت بسزایی برخوردار است، بنابراین لازم است با مدیریت منابع، مدیریت اطلاعات، ظرفیت های سازمانی و علمی یک شهر نیز توجه داشت و درجهت تقویت آن ها تلاش کرد، مسلما وجود این موارد به ارزیابی بهتر خطرات و مشکلات کمک کرده تا شهر بتواند در کمترین زمان ممکن پاسخگوی مشکلات پیش آمده باشد، اما مهمترین نکته در این میان میزان مشارکت شهروندان، آگاهی و دانش آنها در زمینه مشکلات پیش آمده و یا تهدیدکننده است . 

صید بیگی افزود: آنچه در مدیریت شهری مهم ارزیابی می شود توجه به تغییرات کالبدی شهر است که وجود منابع مالی، انسانی و مهمتر از همه منابع اطلاعاتی غنی می تواند شهر را به سمت ارائه خدمات بهتر سوق دهد تا در این میان انتظارات مردم و گروه های بانفوذ نیز برآورده و به اهداف پایداری دست یافت در این صورت تاب آوری شهر تضمین شود.