صادق صیدبیگی در گفت و گو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: بشر در طول تاریخ همواره بر اساس کشش درونی، شیفته کشف آینده و رمز گشایی آن بوده است. این سئوال ها که «آیا آینده قابل تغییر است؟»، «آیا آینده تداوم حال و گذشته خواهد بود؟» و «چه اتفاقی ممکن است در آینده روی دهد؟» تاکنون چالش عمده فکری برای برنامه ریزان و مدیران شهری بوده است.
وی افزود: در آغاز هزاره سوم علم آینده نگاری بررسی ها و پژوهش های پراکنده و غیر منسجم در حوزه برنامه ریزی برای آینده را به علم مدون با اصول و مبانی استوار و روش های دقیق تبدیل کرده است؛ در این میان از سه گزینه "گذشته، حال و آینده" که سازمان ها با آن مواجه هستند، تنها آینده برای آن ها باقی مانده بنابراین محیط اطراف مملو از نبود قطعیت ها است.
این کارشناس برنامه ریزی شهری تاکید کرد: سازمان ها باید به دنبال شکل دهی به آینده و معماری مطلوب باشند، در مجموع نبود قطعیت های آینده و تغییرات محیطی ضرورت مطالعات آینده را توجیه می‌کند و گویای این مطلب است که سازمان ها باید به دنبال روش ها و ابزارهایی باشند تا برخوردی فعالانه با آینده داشته باشند. از این رو باید ببینیم که یک سازمان شهری چگونه می تواند خود را برای رویارویی با آینده آماده کرده و به شکل دهی آینده بپردازد.
صیدبیگی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰی ﺷﻬﺮی و آﻳﻨﺪه ﭘﮋوﻫﻲ را ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻣﺮﺗﺒﻂ دانست و تصریح کرد: ﻫـﺮ ﻛـﺪام از اﻳـﻦ دو ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﺑـﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺒﻬﻢ، ﭼﻨﺪ وﺟﻬﻲ و ﺑﺤﺚ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ. آﻳﻨﺪه ﭘﮋوﻫﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎز، ﺑﻠﻜﻪ جزء ﻻﻳﻨﻔـﻚ ﻫﺮ ﻧـﻮع ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ رﻳـﺰی و ﺑـﻪ وﻳﮋه ﻃﺮح رﻳﺰی اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ اﺳﺖ. ﺑـﺪون شک ﺟﺎﻳﮕـﺎه واﻗﻌـﻲ آﻳﻨـﺪه ﭘﮋوﻫـﻲ در تفکر اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﻗﺮار دارد.
وی افزود: آینده پژوهی، دانش و معرفتی است که چشم انسان را نسبت به رویدادها، فرصت ها و مخاطرات احتمالی آینده باز می کند و ابهام ها و تردیدهای فرساینده را کاهش می دهد. توانایی انتخاب های هوشمندانه مردم و جامعه را افزایش می دهد و به همگان اجازه می دهد تا بدانند که به کجاها می توانند بروند و کجاها باید بروند و از چه مسیرهایی می توانند با سهولت بیشتری به آینده های مطلوب خود برسند.
صیدبیگی تاکید کرد: آینده اندیشی ابتدا به توصیف آینده های ممکن الوقوع می پردازد و آنگاه از میان این آینده های ممکن الوقوع محتمل ترین آن‌ها را برای بهره گیری از انواع روش های کیفی و کمی مشخص می سازد. "سناریونویسی" و یا برنامه ریزی مبتنی بر سناریو یکی از این روش‌ها است.
وی افزود: برنامه‌ریزی شهری از طریق ایجاد محیطی بهتر، مساعدتر، سالمتر، آسان‌تر، مؤثرتر و دلپذیرتر باعث تأمین رفاه شهروندان می شود. نخستین تأمین رفاه شهروندان با فعالیت آینده پژوهی در قالب یک بررسی علمی در سال‌های ۱۹۳۰ تا ۱۹۳۳ توسط گروهی از پژوهشگران و با سرپرستی ویلیام اف آگبرن William F.Ogburn در زمینه جامعه‌شناسی که علم نوپایی شناخته می‌شد، در آمریکا انجام شد. آینده پژوهی از اواسط دهه ۱۹۶۰ به عنوان رشته ای علمی جای خود را در محافل پژوهشی باز کرد.
صیدبیگی ادامه داد: نخستین نسل آینده پژوهان شامل افرادی مانند هرماکان، اولاف هرمر، برت نانوس و وندل بل بودند و از اواخر دهه ۱۹۶۰ آینده پژوهی گسترش بیشتری یافت. هرماکان نخستین کسی بود که در مطالعات استراتژیک "موسسه راند" از واژه سناریو در سال ۱۹۶۷ استفاده کرد. اما بنیان های نظری این رهیافت از اواسط دهه ۱۹۷۰ گسترش یافت؛ شرکت نفتی رویال داچ شل بیش از دیگران بحث برنامه ریزی براساس الگوهای آینده‌پژوهی را جدی گرفت؛ به این ترتیب استفاده از سناریوها برای تدوین استراتژی هایی که مراکز اجرایی و نه صرفا علمی از آن بهره گیرند، از سال ۱۹۷۱ به وسیله واک در شرکت داچ شل آغاز شد. و در نهایت دو سازمان پراعتبار آینده پژوهی جهان یعنی World Futures Society" WFS یا انجمن آینده دنیا" و همچنین World Futures Studies Federation" WFSF یا فدراسیون جهانی آینده پژوهی" در همین دوران به ترتیب در سال‌های ۱۹۶۷ در آمریکا و ۱۹۷۳ در پاریس تأسیس شدند.
این کارشناس برنامه ریزی شهری با اشاره به اینکه در اﻳﺮان ﺳﺎﺑﻘﻪ آﻳﻨﺪه ﻧﮕﺮی و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰی ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﻪ ﻛﺸـﻮر ﺑﺮﻣـﻲ ﮔـﺮدد گفت: برنامه های پنج ساله و ﺳـﻨﺪ ﭼﺸـﻢ اﻧـﺪاز ﺗﻮﺳـﻌﻪ کشور در افق ۱۴۰۴ ﻛﻪ دو دﻫﻪ را نشانه گرفته است نخستین ﺳﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻔﻜﺮ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ و آﻳﻨﺪه ﻧﮕﺎری است که براساس آن ﻣﺤﻮرﻫﺎی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺸﻮر در ﺑﺨﺶ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺪوﻳﻦ و ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺎر ﻣﻠﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ای ﻫﺮ ﻛﺪام از اﺳﺘﺎنهای ﻛﺸـﻮر ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻫﺎی ﺧﻮد ﻋﻬﺪه دار ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ آﻳﻨﺪه ﻣﻄلوب کشور شده اند.
وی اضافه کرد: به طور کلی شهری شدن و ظهور شهرهای جهانی از آثار و تبعات زندگی در دهه های اخیر است. آنچه در خصوص توسعه و گسترش شهرها اتفاق افتاده، در طول تاریخ بشر بی سابقه بوده، با نگاه از این زاویه می توان ضرورت توجه به آینده اندیشی و برنامه ریزی برای آینده شهرها را به وضوح یافت، چرا که امروزه شهرها به عنوان نماد دخل و تصرف محیط توسط بشر با استفاده از تکنولوژی و فناوری و هر ابزار دیگری که این دخل و تصرف را امکانپذیر سازد خودنمایی می کند و این در حالی است که برنامه ریزی برای شهرها با روش های سنتی همچون طرح جامع دیگر منسوخ شده است.
صیدبیگی ادامه داد: با ظهور رویکردهای نوینی همچون آینده پژوهی دیگر نمی توان تنها با روش های معمول به برنامه ریزی شهری پرداخت. امروز نیازمند رویکردهایی هستیم که آینده مطلوب را شکل می دهند. در واقع باید به دنبال روش هایی برای خلق آینده مطلوب باشیم؛ عدم قطعیت ها، بحران های طبیعی و انسانی، ظهور فناوری ها، رشد جمعیت و گسترش شهرنشینی همگی مؤید این مطلب هستند که باید به دنبال فرایندهای نوین در برنامه ریزی شهرها با رویکرد آینده پژوهی باشیم.
این کارشناس برنامه ریزی شهری رویکرد آینده پژوهی را چهار مرحله دانست و گفت: نخستین مرحله مطالعات و سنجش وضعیت موجود است که در این مرحله باید سه اقدام اساسی انجام گیرد؛ اقدام اول، تحلیل روندهای گذشته است. این روندها را می توان بر اساس مطالعات اسناد فرادست و سایر اطلاعات و آمار تحلیل کرد. در اقدام دوم باید شرایط فعلی و مسائلی که شهر با آن مواجه است را بررسی کرد و در اقدام سوم با استفاده از نظرات متخصصان و با روش های آینده پژوهی باید روندهای آینده همچون ظهور فناوری های نوین تحلیل شود.
وی اضافه کرد: در مرحله دوم باید نتایج این اقدامات به ترسیم آینده مطلوب شهر منجر شود. در مرحله سوم برای شکل دهی به این آینده مطلوب، راهبردها و اقدامات شکل دهنده را تدوین می کند و در مرحله چهارم باید برای هر کدام از راهبردها فرض های آسیب پذیر و علائم هشداردهنده و یا به عبارتی شاخص های قابل اندازه گیری را شناسایی کرد.
صیدبیگی افزود: در مرحله بعد راهبردها قابلیت اجرایی پیدا می کنند و پس از اجرای راهبردها باید به پایش پرداخت؛ هدف از این پایش بازگشت به مرحله تدوین راهبردها است تا با شرایط موجود در راهبردها بازنگری شود، در واقع باید راهبردها را انعطاف پذیر تدوین کرد و اینکه نمی توان تا مدت های طولانی تنها با راهبردهای مشخصی به سمت آینده حرکت کرد.
نظر شما