احمد منصفی استادیار دانشگاه و پژوهشگر هنرهای عامیانه در گفتگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: تعزیه یا تعزیت در لغت به معنای سوگواری، تسلیت، توصیه به صبر و به نوعی برپایی یادبود است اما تعزیه در شکل تکامل یافته عبارت است از مجموعه ای از کنش ها توام با کلام، اعم از منظوم و غیر منظوم و بازآفرینی و نمایش یک رشته از وقایع تاریخی. هنر نمایش احساسات خفته را بیدار می سازد و آتش گیرای نهان را بر می افروزد. فن نمایشی یا هنرشاعری برای افزایش این قبیل احیاگری ها است.
وی ادامه داد: مضامین تعزیه شامل مصائب اهل بیت، به خصوص امام حسین(ع) و یارانش است گرچه بعدها جنبه های دیگری از زندگی مردم را نیز در برگرفت و در نتیجه انواع تعزیه های اجتماعی، طنز و اسطوره ای نیز شکل گرفت. اشعار تعزیه گوناگون و متنوع است که اشعارحماسی، تغزلی، روایی، بیانی، گفت و شنودی و مراثی از آن جمله اند. البته چنین نیست که هریک از تعزیه ها اشعارشان از یک نوع باشد بلکه در هر تعزیه ای انواع این اشعار را می توان دید که به مناسبت حال و قال به صورت حماسی، تغزلی یا غیر آن ها در متن تعزیه جای گرفته اند.
منصفی افزود: شبیه گردانی یا شبیه خوانی نمایشی بوده است در اصل بر پایه قصه ها و روایات مربوط به زندگی و مصائب خاندان پیامبر اسلام، به ویژه وقایعی که در محرم سال ۶۱ هجری در کربلا پیش آمد، ولی این گونه ی نمایشی به سرعت گسترش یافت و همه جنبه های داستانی و تفننی فرهنگ توده را شامل شد.
این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه هنر تعزیه در طول زمان تغییراتی کرده است، اما هنوز هم جزء اصیل ترین و پرسابقه ترین هنرهای ایرانی و اسلامی مردمان این سرزمین است، گفت: برای اجرای مراسم تعزیه خوانی اغلب در مساجد و تکایا، تعداد زیادی فرش و موکت برای نشستن عزاداران و تماشاچیان پهن می‌شود و دیوارها با پارچه‌های سبز و سیاه و نمادهای محرم پوشانده می‌شوند. تا سال‌های پیش، مراسم تعزیه خوانی با آنچه امروزه انجام می‌شود تفاوت داشت و یکی از این تفاوت‌ها، زمانبندی و ساعت شروع و پایان مراسم بود. قبل از شروع مراسم تعزیه خوانی یا شبیه خوانی، شبیه‌خوان‌ها کار خود را با نواختن طبل و شیپور و کرنا آغاز می‌کردند و زنان و مردان و البته کودکان از هر سو به سمت مراسم می‌شتافنتد.
وی اضافه کرد: معمولا شبیه خوان‌ها متون خود را با صدایی آهنگین و متناسب می‌خوانند اما مخالف خوان‌ها، اشعار را با صدایی بلند و فریادهای بدون تحریر و پرخاش‌گرانه می‌خوانند. تعزیه میراث فرهنگی آیینی ماست.تعزیه خوان ها نیز هر سال تلاش می کنند تا این میراث زنده بماند و نسل های بعدی نیز از آن بهره ببرند.
منصفی با بیان اینکه امروزه ذائقه هنری در حال دگرگونی است، گفت: در عصر جدید با توجه به تنوع رسانه، انواع جدیدی از عرضه هنر را می طلبد؛ اشکال قدیمی قابلیت پیشین خود را از دست داده و به سختی از عهده ایفای نقش تحولی خود برمی آید. در دوره‌ای که عصر تکثر حوزه‌ها و تنوع ایده‌هاست، مخاطب نمی‌تواند منفعل باشد و شیوه سنتیِ عرضه هنری ، کارایی خود را از دست داده است. به همین ترتیب، در دوره پست مدرن، همانطور که نمایشگاه انفعالی مخاطب را جذب نمی کند، تعزیه انفعالی هم نمی‌تواند برای مخاطب گیرایی چندانی داشته باشد.
این مدرس دانشگاه افزود: در تعزیه انفعالی که بر شکل سنتی اجرا دلالت دارد، رابطه اصیل بین مخاطب و بازیگر رخ نمی دهد. در گذشته، تعزیه مخاطب را بر می انگیخت و همین انگیختگی مخاطب برای اندیشیدن به مقابله حق و باطل، عین هدف بود، اما امروز برای رسیدن به این هدف، نیاز به اشکال و تمهیدات جدیدی است. تعزیه یا هر هنر آیینی دیگر برای تأثیرگذاری بر مخاطب باید از شکل منفعل خارج شود؛ مشارکت فعال مخاطب ، رمز موفقیت چشمگیر این اشکال هنری و استقبال روزافزون از آنها است.
نظر شما