به گزارش ایمنا، این روزها تاب‌آوری دغدغه همه شهرها شده است، بنابراین پرداختن به آن از اهمیت بالایی برخودار است در این میان در تدوین طرح های جامع شهری باد به این مهم توجه شود، البته برای تهیه طرح‌های جامع اصولی باید مطالعات علمی، جامع و کاملی از شرایط موجود شهر انجام شود تا درصد موفقیت اجرای این طرح ها افزایش یابد.
برای آشنایی با چگونگی تدوین طرح های جامع شهری و استانداردهای آن همچنین راهکاری احیای بافت فرسوده و مبحث تاب آوری شهری با بابک صفاری، عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان به گفت‌وگو نشستیم؛
طرح جامع باید چه شاخصه‌هایی داشته باشد؟
طرح های شهری شامل طرح تفصیلی و طرح جامع شهر است. طرح تفصیلی کاربری های موجود در شهر را به صورت جزئی بررسی می‌کند، اما طرح جامع باید به صورت کلی همه جوانب زندگی شهری را در برنامه ریزی مربوط به شهر لحاظ کند، بنابراین طرح جامع، آینده یک شهر را در قالب یک برنامه ارائه می‌دهد و همه جوانب باید در آن مد نظر قرار گرفته شود؛ بنابراین طرح جامع صرفا نگاه کالبدی به شهر ندارد بلکه شهر را از زاویه‌های بسیار مهم در حوزه های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نیز مورد بررسی قرار می‌دهد.
علت اصلی شکل‌گیری شهرها کارکرد اقتصادی بوده است، بنابراین صرفه‌جویی‌های ناشی از مقیاس موجب شکل‌گیری شهرها در طول تاریخ شده است که این مهم جزء خصوصیت روستاها نبوده است. بنابراین زندگی در شهرها برای ساکنان آن منفعت داشته است و اقتصاد شهر یکی از عوامل بسیار مهم در شکل گیری شهرها محسوب می‌شده است؛ اقتصاد در شهر باید رکن اصلی طرح جامع شهر قرار بگیرد و تحولات اقتصادی و فناوری در حوزه مباحث شهری لحاظ و طرح جامع براساس این تغییرات و تحولات شکل گیرد.
ملاحظات فرهنگی، اجتماعی نیز در کنار ضروریات اقتصادی برای تدوین طرح جامع باید مد نظر باشد؛ سپس به کالبد به عنوان یک ظرف و ابزار برای رسیدن به اهداف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نگاه ویژه ای شود؛ در نتیجه طرح جامع نگاهی کلی و کلان به همه موضوعات شهر دارد.
شهر تاب‌آور به چه شهری گفته می شود؟
هر سیستمی تحت تاثیر عوامل محیطی ممکن است مشکلاتی را به وجود آورد؛ چنان چه سیستم مورد نظر در برابر تغییرات محیطی مقاومت داشته باشد؛ پایدار بماند؛ در برابر این تغییرات عملکرد مناسب را حفظ کند و دچار ناپایداری نشود می‌توان گفت این سیستم تاب آوری خوبی دارد؛ این توضیح در مورد شهر نیز مصداق پیدا می‌کند. در شهر نیز عواملی هستند که در طول زمان می‌توانند عملکرد مناسب شهر را تحت تاثیر قرار دهند؛ چنان چه شهری در مقابل تغییرات مقاومت کرده، واکنش منطقی و مناسب انجام دهد؛ همچنین به حرکت خود در این شرایط ادامه دهد می‌توان این شهر را تاب آور خواند؛ عوامل محیطی بسیار متفاوت و متنوع هستند؛ یکی از این عوامل محیطی خشکسالی است.
اگر شهر تحت تاثیر خشکسالی قرار بگیرد باید طراحی فضای سبز شهری و مناطق به گونه‌ای باشد که در اثر این عامل از بین نرود به طور مثال سطح وسیعی از حوضه زاینده رود در شهر اصفهان چمن کاری شده است؛ در نتیجه زمانی که خشکسالی اتفاق می افتد به دلیل عدم رعایت معیارهای تاب آوری در زمینه خشکسالی، شهر کارکرد قبلی خود را از دست می دهد؛ بنابراین عوامل محیطی موثر در طراحی شهری باید به طور دقیق در طرح جامع مورد بررسی قرار گیرد تا شهر در برابر عوامل محیطی تاب آوری لازم را داشته باشد.
مشکلات بافت فرسوده شهر چیست؟
یکی از موضوعات مهم و مطرح در کلان شهرها موضوع بافت فرسوده است؛ البته روزگاری در این بافت‌ها زندگی، اقتصاد و کارکرد اصلی شهر در بستر این بافت‌ها جریان داشته است، اما با گذشت زمان این بافت‌های شهری کارایی اقتصادی و اجتماعی مناسب را از دست داده‌اند و اکنون عملکرد مطلوبی ندارند و این مشکل به دلیل بی توجهی به بافت های فرسوده ایجاد شده است.
این بافت‌ها به دلیل ریزدانگی، دسترسی نداشتن به داخل و در نتیجه عدم انتقال امکانات در طی زمان فرسوده شده‌اند و کارایی پایینی را در ساختار شهر دارند. فرسودگی و ناکارآمدی بافت‌های فرسوده ناشی از مدیریت نادرست در گذشته است.
بسیاری از شهرهای دنیا، اجازه تبدیل بافت فرسوده به بافت ناکارآمد شهر داده نشده است، بنابراین افزایش جرم و جنایت، مشکلات اجتماعی همین طور تغییرات کاربری کنترل نشده در بافت‌هایی با قدمت بالا وجود ندارد، این شهرها اکنون با ناکارآمدی بافت‌های فرسوده در ساختار شهری خود مواجه نیستند.
این بافت‌ها، بافت‌هایی ارزشمند هستند و در شهر اصفهان با سابقه تاریخی قابل توجه، اهمیت بسیاری داشته و باید حفظ شود، اما متاسفانه تصمیم‌گیری درباره این بافت‌ها اشتباه بوده است؛ به منظوراصلاح بافت‌های فرسوده مدل‌های مختلفی وجود دارد؛ دخالت فیزیکی در بافت از جمله این موارد است.
در این روش بافت فرسوده به طور کامل تخریب و به جای آن بافت جدیدی ساخته خواهد شد، البته با توجه به نوع بافت فرسوده، راه های دیگری نیز از جمله بازسازی، بهسازی و نوسازی وجود دارد؛ بافت‌های تاریخی که در دل قسمتی از بافت‌های فرسوده قرار گرفته‌اند حساسیت‌ها و مشکلات خاص خود را دارند.
بافت تاریخی شامل خانه‌هایی است که در اختیار وراث متعدد قرار دارد بنابراین این خانه‌ها مالکیت چندگانه دارد و سلب مالکیت از آنها برای نوسازی یا بهسازی بسیار دشوار است علاوه بر آن، بافت های فرسوده معابر باریکی دارد که موجب عدم دسترسی به درون و بطن این نوع بافت‌ها می‌شود، اما با همه این مشکلات راهکارهای بهینه ای وجود دارد که در صورت لحاظ شدن در طرح های شهری، بافت‌های فرسوده به بافت های کارآمد تبدیل خواهد شد.
این بافت های ناکارآمد همانند زخم‌هایی در زیر پوست شهر هستند که نهایتا سر باز می‌کنند و مشکلات جدی را برای شهر به وجود آورده، تاب آوری شهری را تحت تاثیر قرار خواهند داد؛ این بافت‌ها باید در طرح جامع شهر مورد توجه قرار بگیرد که در این راستا باید از اجرای روش‌های تکراری و کلیشه ای خودداری کرد و راه حل هایی منطبق بر شرایط موجود در نظر گرفته شود؛ می توان امیدوار بود چنان چه این بافت‌ها ظرف مدت ۲۰ سال آینده اصلاح شود و بسیاری از مشکلات ساختاری شهر رفع شود.
چه رابطه ای میان تاب آوری شهری، طرح جامع و بافت فرسوده وجود دارد؟
وجود بافت فرسوده ناشی از مدیریت نادرست است، بنابراین باید در طرح جامع راهکار و طرحی ارائه شود که بافت فرسوده به عنوان یک پتانسیل مورد بهره‌برداری قرار گیرد و شهر در مقابل مشکلات ناشی از این بافت ناکارآمد تاب‌آور شود.
در این صورت بافت فرسوده نه تنها عامل اختلال در کارکردهای شهری نمی‌شود، بلکه تقویت کننده بافت و کارکرد شهر خواهد بود به طور مثال محله بید آباد اصفهان کاملا فرسوده بود چنانچه این بافت رها شده بود و اصلاحات لازم در کنار مادی و خیابان بید آباد انجام نمی‌گرفت بافت این محله به بافتی ناکارآمد تبدیل می‌شد؛ اما ساختارها و کاربری‌ها در این محله به گونه ای طراحی شد که این بافت جزء بافت کارآمد شهری شد و حتی کارکرد شهری را در ناحیه مورد نظر تقویت کرد.
اما در شهر، محلاتی وجود دارد که از دید و منظر مدیران شهر خارج است و مورد بی‌توجهی قرار گرفته است؛ در حالی که همه بافت‌های فرسوده شهر باید در طرح جامع لحاظ شود و برای آن راهکارهایی مناسب در نظر گرفته شود تا این راهکارها در یک بازه زمانی مشخص کارکردهای اصلی و اساسی این بافت ها را تقویت کند.
با توجه به کمبود منابع مالی در شهر چه راهکارهایی برای تاب آوری و نوسازی بافت فرسوده وجود دارد؟
شهرداری به طور مستقل از خود منبع درآمدی ندارد و این منابع مالی متعلق به شهروندان است، اما شهروندان پول را در اختیار شهرداری قرار می‌دهند تا این ارگان خدمات مورد نیاز شهر و شهروندان را فراهم کند، زیرا آنان به تنهایی توان انجام این فعالیت‌ها را ندارند؛ بنابراین راه اصلی و اساسی برای بازسازی بافت‌های فرسوده و سایر برنامه‌های شهر، مشارکت بخش خصوصی است.
هر پروژهای که به وسیله دولت انجام شود چنان چه بخش خصوصی ادامه روند پروژه را اجرایی و منابع مالی را تامین نکرده باشد، بعد از مدتی هزینه کرد طرح مورد نظر از بین می رود؛ بنابراین چنان چه دولت بافت فرسوده را به بهترین شکل بازسازی کند، اما بعدا مورد استفاده بخش خصوصی قرار نگیرد، کارکردهای مورد انتظار اقتصادی و اجتماعی ایجاد نخواهد شد؛ از این رو بخش خصوصی باید در احیاء بافت فرسوده، بازسازی، بهسازی و نوسازی مشارکت داشته باشد در غیر این صورت اقدام منفردانه شهرداری و دولت مشکلی را حل نخواهد کرد.
شهر اصفهان تا چه میزان تاب‌آور هست؟
طراحی های شهری در اصفهان از ابتدا بر مبنای یک شهر تاب‌آور نبوده است و آینده‌نگری در طراحی شهر لحاظ نشده است، بنابراین اداره شهرها از دیرباز بر مبنای برنامه مدونی انجام نگرفته است.
به طور مثال آلودگی هوا در شهرها همزمان با فصل سرما و وقوع وارونگی دما اتفاق می‌افتد؛ چنان چه طراحی شهری مناسب بود این مشکل در زمستان برای شهر به وجود نمی‌آمد، بنابراین شهر اصفهان نمی‌تواند در برابر پدیده ای به نام آلودگی هوا که زاییده فعالیت‌های خود انسان و در ارتباط با طبیعت است مقاومت کند بنابراین شهر اصفهان، شهر تاب‌آوری محسوب نمی‌شود.
در مثالی دیگر استفاده از پساب برای آبیاری فضای سبز به دلیل خشکسالی است که در نتیجه و با وجود تلاش‌ها، بسیاری از سطوح سبز شهر از دست می رود؛ علاوه بر مسائل محیطی ذکر شده در حوزه مسائل اقتصادی و اجتماعی نیز شهر تاب آوری مناسب را ندارد و این نشان از آن دارد که در طراحی های شهری به این ضروریات توجه نشده است و الگوی توسعه شهری منسجمی نیز وجود ندارد، بنابراین از نظر طراحی بر مبنای معیارهای یک شهر تاب‌آور، در ابتدای راه هستیم.
نظر شما