خیش‌خانه فناوری چند هزار ساله ایرانی

استاد دانشگاه انسان‌شناسی گفت: در هیچکدام از برنامه‌های توسعه و رشد اثری از معماری‌های ایرانی مانند خیش‌خانه نیست. بجای این فناوری‌های ایرانی فناوری‌های غربی را وارد کشور کرده‌ایم و در رشد هیچکدام از آنها موفق نبودیم مگر آنکه خود آن کشورها نمونه‌های توسعه یافته محصول خود را در اختیار ما قرار دهند.

به گزارش خبرنگار ایمنا، چهارمین نشست از سلسله نشست‌های فولکلور و فرهنگ عامه ایرانیان با محوریت خیش‌خانه شب گذشته _چهارشنبه دوم آبان_ در موزه عصارخانه شاهی اصفهان برگزار شد. در این نشست علی بلورباشی فارغ‌التحصیل دکترای انسان‌شناسی از دانشگاه آکسفورد و از بنیان‌گذاران اصلی رشته انسان‌شناسی در ایران، سخنرانی کرد.

بلورباشی در ابتدای سخنانش با اشاره به اینکه پاسداری از آثار و دستاوردهای گذشته نشان توجه به هویت ملی ما است، گفت: همان‌قدر که خارجی‌ها در حفظ آثارشان کوشا هستند، ایرانی‌ها برعکس در جهت تخریب آثارشان تلاش می‌کنند. از شهرداری اصفهان درخواست می‌کنم همان‌طور که این عصارخانه را تبدیل به موزه کردند، یکی از حمام‌ها و ‌آسیاب‌های بادی اصفهان را نیز به همین شکل بازسازی کنند و در معرض دید عموم قرار دهند.

وی سپس درباره ویژگی‌های معماری ایرانی گفت: در گذشته معماران ما اقلیم و آب و هواشناس بودند و ذهنیتی عرفانی داشتند، آنها برای زندگی و آسایش‌ خانه می‌ساختند نه برای پول و فروش آن که امروزه به بسازوبفروش معروف است.‌ دستگاه‌های خنک‌کننده خانه‌ها، بادگیرها، دوجداره گرفتن دیوارها، سردابه‌ها و خیش‌خانه از جمله نوآوری‌های معماری ایرانی برای خنک نگه داشتن خانه‌ها بوده است.

خیش‌خانه نخستین دستگاه تهویه هوا ایرانی

بلورباشی ادامه داد: خیش‌خانه نخستین دستگاه تهویه‌ مطلوبی است که جدا و یا پیوسته با خانه ساخته شد. خیش‌خانه با روی هم قرار گرفتن خار روی نمد و یا خیمه ساخته می‌شد که با ریختن آب روی خارها و عبور هوا از آن، هوای خنک و مطلوب وارد خانه می‌شد. خیش‌خانه‌ها چند هزار سال پیش توسط مردم بلوچ ایران ابداع شد، همچنین گزارش‌هایی تاریخی از وجود این فنّاوری در زمان ساسانی خبر می‌دهند.

این استاد دانشگاه افزود: هندی‌ها با تقلید از بلوچ‌ها خیش‌خانه را به هندوستان بردند و آنجا به جای خار از خس و خاشاک خوش‌بو استفاده کردند تا علاوه بر هوای خنک بوی مطبوعی در خانه بپیچد که بعدها به خوشبوخانه معروف شد.

وی سپس با اشاره به مدل‌های توسعه‌یافته خیش‌خانه، اظهار کرد: دیلیمان در شیراز با لوله‌کشی کردن آب و ریخته شدن قطره‌ای آب بر روی خیش‌خانه تحولی را در این فناوری ایجاد کردند. اما تحول‌یافته‌ترین شکل خویش خانه، گنبد خیش است که در بالای گنبدهای بلند خانه‌ها خیش‌ها قرار می‌گرفت و در خانه‌های بزرگان و شاهان چند کنیز وظیفه داشتند با باد زدن خیش‌ها از بالای گنبد هوای مطبوع را وارد خانه کنند.

هر فناوری در کشور بومی خود امکان رشد را دارد

بلورباشی در ادامه با بیان این نکته که هر فناوری در کشور خود و محل بومی خود امکان رشد دارد، تأکید کرد: در هیچ‌کدام از برنامه‌های توسعه و رشد اثری از معماری‌های ایرانی مانند خیش‌خانه نیست. بجای این فناوری‌های ایرانی فناوری‌های غربی را وارد کشور کرده‌ایم و در رشد هیچ‌کدام از آنها موفق نبودیم مگر آنکه خودِ آن کشورها نمونه‌های توسعه‌یافته محصول خود را در اختیار ما قرار دهند.

وی دلیل غفلت از معماری و تکنولوژی‌های ایرانی را غرب‌زدگی برخی نخبگان جامعه دانست و گفت: در یک زمانی بسیاری از جوانان ما برای تحصیل به غرب رفتند و حاصل آن فاصله گرفتن این نخبگان و تحصیل‌کردگان با فرهنگ عامه و خوار و فرومایه دانستن فناوری‌های توده مردم و بیگانه شدن با فرهنگ عامه بود و در نهایت به وجود آمدن قشری بود که جامعه خود را قبول نداشت.

بلورباشی در پایان افزود: غفلت و خودکامگی حکومت‌ها نیز در کم‌رنگ شدن این فرهنگ‌ها بسیار مؤثر بوده است. یکی از فناوری‌های ایرانیان آسیاب بود که در بلوچستان برای تولید نیروی مکانیکی استفاده می‌شد، بعدها این فناوری از ایران به ترکیه رفت و از آنجا به هلند و کشورهای اروپایی که در آنجا به آسیاب ترکی مشهور است. کشور هلند بخش بزرگی از نیروی برق خود را با بهره از این آسیاب‌های بادی تأمین می‌کند.

کد خبر 356954

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.