به گزارش خبرنگار ایمنا، بیش از ۱۰ میلیون ایرانی در مکان‌های غیررسمی سکونت دارند، سکونتگاه‌هایی که هیچ تضمینی برای امنیتشان وجود ندارد همانند کودکی بی سرپرست هستند که تقبل مسئولیتشان همچون توپی در میدان ارگان‌های مختلف پاسکاری می‌شود. سال هاست که مردمان ساکن در بافت‌های غیر رسمی دل به شعارها برای بهبود شرایط زندگی شان خوش کرده و همچنان چشم به انتظار زندگی بهتر مانده‌اند. به منظور درک بهتر شرایط زندگی در سکونتگاه های غیر رسمی گفت‌وگویی را با محسن معینی، کارشناس مسایل اجتماعی داشته ایم که متن آن را در ادامه می خوایند.
اسکان غیرقانونی در ایران به چه صورتی است؟
در ایران اسکان های غیرقانونی،نوعی اسکان در درون یا مجاور شهرها هستند که دارای سیمایی ناخوشایند و بافتی نامتعارف با شهربوده و با نام هایی چون حاشیه نشینی،اسکان غیر رسمی یا اجتماعات آلونکی از آن ها نام برده می‌شود.
پیدایش سکونتگاه‌های غیر رسمی در کلان شهرهایی چون اصفهان چگونه بوده است؟
بسیاری از افرادی که قادر به یافتن فضا یا تدارک منابع و مصالح لازم برای ساخت خانه نیستند در سرپناه‌های موقت در کنار خیابان زندگی می‌کنند. این نوع سکونتگاه‌ها امروزه به چهره مشخص و بسیار متمایز از محیط شهری هستند. دست کم سه نوع شهرنشینی فقیر در حال توسعه است که نوع اول بی خانمان ها و خیابان خواب ها هستند. دومین گروه آن هایی هستند که خانه یا اتاق هایی را در محلات فقیر نشین اجاره کرده اند.سومین گروه ساکنان حلبی آبادها هستند.
ساکنان اسکان غیر رسمی چه کسانی هستند؟
تمام کسانی که در محدوده اقتصادی شهر ساکن هستند ولی جذب اقتصاد شهری نشده اند. ساکنان سکونت گاه های غیررسمی، اکثر افراد مهاجر روستایی و عشایر هستند که اغلب فاقد مهارت لازم شهری و بعضا غیر ماهر هستند. این افراد بیشتر به علت عوامل رانش موطن و کمتر به دلیل عوامل جاذبه شهری، زادگاه خود را ترک کرده و به شهرها روی می آورند. آن ها به دلیل عدم تطبیق با فرهنگ شهری و محیط شهری و بر اثر عوامل پس ران شهری جذب محیط های شهری نمی شوند و به تدریج با طبقات محروم شهر در آمیخته و در کانون هایی به هم پیوسته و یا جدا از یکدیگر در بخش های نامرغوب شهر سکنی می گزینند.اگر چه محلات اسکان غیررسمی در داخل یا حاشیه شهر قرار دارند ولی از لحاظ اجتماعی و اقتصادی این گروه اکثرا جذب نظام اقتصادی ،اجتماعی شهر نشده اند و به لحاظ فرهنگی و سیاسی نیز در انزوا هستند.
اسکان غیررسمی چه مشکلاتی به همراه دارد؟
مشکلات و معضلات اجتماعی مانند جرم و جنایت، اعتیاد به مواد مخدر یا توزیع و فروش آن،معضلات فرهنگی مانند بی سوادی فرهنگی، کاهش علاقه به آموزش ،آسیب های کالبدی - محیطی مانند ساختار مسکونی بی قاعده، فرسودگی ساختمان ها،تاثیرات نامطلوب آن در سیما و منظر شهرها،آسیب های بهداشتی مانند مستعدشدن این نواحی به گسترش زباله و فاضلاب خانگی،شیوع بیماری ها و آسیب های اقتصادی مانند گسترش مشاغل غیررسمی ،افزایش فقر وافزایش بیکاری هایی دائمی و فصلی است.
با این تعاریف اسکان غیررسمی تهدیدی برای شهر است؟
خیر.اسکان غیررسمی پدیده ای است که دو رو دارد؛یک روی آن مشکلات و معضلات و روی دیگرآن توان ها و قابلیت هاست.برخی صاحب نظران سکونتگاه های غیررسمی را به دیده بافت های مساله دار که سرتاسر مشکل و تهدید است می نگرند و از سر بی مسئولیتی و در تلاش برای رفع تکلیف عمدتا این باور غلط را نیز می پرورانند و اکثر اوقات از توان ها و قابلیت های موجود در این بافت ها و اجتماعات غافل میشوند.
توان و قابلیت های آن در چیست؟
برعکس پندارهای نادرست که دائم تکرار می شود، اجتماعات اسکان غیررسمی نه معضل شهری یا معضل اجتماعی ، بلکه راه حل بسیار مهم زندگی گروه کم درآمد است.از جمله توان های این اجتماعات می توان به وجود نیروی انسانی فراوان و جوان اشاره کرد که در صورت کسب دانش و مهارت می توانند به سرمایه های انسانی تبدیل شوند. از دیگر نکات مثبت سکونتگاه‌های غیررسمی فراهم کردن شرایط سکونت برای حجم قابل توجهی از جمعیت و یاری کردن آن ها جهت کاهش آسیب پذیریشان در قبال دگرگونی شرایط بیرونی است تا از این طریق برای دست یابی به فرصت های بهبود وضعیت زندگی خود تلاش کنند.
از لحاظ حقوقی گویا ساکنان این سکونتگاه‌ها فاقد مالکیت زمین هستند ؟
بله اغلب ساکنان فاقد مالکیت زمین هستند که خانه خود را روی آن ساخته اند.این زمین می تواند زمین های دولتی و خصوصی خالی از سکنه و یا قطعات زمین حاشیه شهر زمین های باتلاقی نامطلوب باشد؛ بنابراین زمانی که زمین مولد نیست تا توسط صاحبان آن استفاده شود برای یک تصرف کننده غیرمجاز مناسب است تا خانه خود را بر روی آن بسازد.
برنامه وشیوه هایی برای حل این پدیده به کار گرفته شده است؟
شرایط اجتماعی و اقتصادی خاص شهری، بسیاری از برنامه هایی که برای حل این پدیده اجرا شده اند را با ناکارآمدی مواجه ساخته است.تا به حال شیوه های مختلفی برای حل این پدیده به کار گرفته شده که هرچند موفقیت هایی را همراه داشته است ولی بعد از مدتی مشکل از محل دیگری سربر می آورد.راهبردهای حل مشکل اسکان های غیررسمی تنها ماهیت انتقال مشکل از محلی به محل دیگر را داشته اند.از میان راه حل های مختلف حل معضل اسکان غیررسمی،برنامه هایی چون تخریب مسکن نامناسب،تامین زمین و خدمات و ارتقا کیفیت سکونت در شهرهای مختلف می‌توان نام برد که از میان آن ها راه حل اول ماهیت ناکارآمد خود را بارها به نمایش گذاشته و دو راه حل دیگر هر کدام مزایا ،معایب و موفقیت هایی را در بر داشته اند.
نظر شما در مورد اینگونه برنامه ها چیست؟
باید به دور از ایده آل گرایی های برنامه ریزانه وبا درک درست از واقعیت های موجود در جوامع شهری از جمله ایران، تاحد زیادی به اعتدال نزدیک شد و باور کرد که اسکان های غیر رسمی در عین حال که به عنوان یک مشکل در شهرها هستند ،خود یک راه حل برای اسکان میلیون خانوار فقیر نشین در شهرها است. این بیان نبایستی منجر به غفلت از این امر شود که وجود اسکان غیررسمی مخرب اقتصادی، روانی، اجتماعی و فرهنگی خانوارهای ساکن در این اسکان هاست.از این رو ارتقا بخشی همراه با توانمندسازی این اسکان ها بهترین و به صرفه ترین اقدام دولت ها برای کاهش پیامدهای ناشی از اسکان غیررسمی است. هر برنامه‌ای که هدف غایی آن کاهش فقر در اسکان های غیررسمی نباشد، مطمئنا با شکست مواجه خواهد شد و تجارب جهانی و داخلی نیز همین امر را نشان می دهد.
نظر شما