ریاضیات و استفاده از آن در معماری ایرانی

قوس و طاق‌های ایرانی یکی از بارزترین نمادهای معماری ایرانی در بناها و عمارت‌های متعلق به ادوار مختلف تاریخی هستند که در ساختار هر بنا و عمارت با توجه به کاربرد آن از اشکال مختلفی استفاده شده است ضمن اینکه برای ترسیم و ساخت آنان باید از روش‌ها و محاسبات دقیق ریاضی استفاده کرد.

به گزارش ایمنا، اکبر زمانی مدرس ریاضیات و از اصفهان شناسان معروف است، وی کتابی با عنوان "هندسه در هنر معماری و کاربرد آن در علم ریاضی" را به رشته تحریر درآورده و تحقیقات زیادی در این زمینه انجام داده است. به گفته زمانی بسیاری از بناهای باشکوه اصفهان حاصل همکاری ریاضیدانان و معماران است و امروز نیز برای خلق بناهای باشکوه معماران  نیازمند این همکاری هستیم. آنچه در زیر می آید گفت و گوی خبرنگار ایمنا با این استاد ریاضی در  خصوص ریاضیات و استفاده از آنان در معماری ایرانی است.

-در اصفهان قوس‌ها و طاق‌های زیادی وجود دارد که به گفته بسیاری نمادی از پیوند ریاضیات و معماری با یکدیگر است، آیا این گفته صحیح است؟

بله صد در صد، در گذشته ارتباط خوبی بین معماران و ریاضی‌دان‌ها برقرار بوده است، معماران آن زمان ضمن بهره‌مندی از هنر با استفاده از علم که حاصل همکاری مشترک افراد علمی و معماران بوده است بناهای زیبا و باشکوهی را ایجاد کرده‌اند که امروزه نیز تحلیل بسیاری از آنان موجب شگفت‌زدگی بسیاری از معماران می‌شود، بسیاری از این قوس‌ها با بهره‌گیری از علم ریاضیات و هندسه و تنها با استفاده از پرگار و خط کش و با محاسابات ساده ریاضی شکل گرفته است.

-در کتاب شما "هندسه در هنر معماری و کاربرد آن در علم ریاضی" اشارات زیادی به ارتباط بین معماران و ریاضی‌دانان شده است، این ارتباط در ایجاد این طاق‌ها چقدر موثر است؟

در فصل نخست کتاب پیشینه ارتباط ریاضی‌دانان ایرانی با معماران و کاشی‌کاران سنتی و ارتباط ریاضی‌دانان و معماران اشاره شده، در فصلی به نقل از ابوالوفای بوزجانی به ارتباط و جلسات زیاد این دو گروه اشاره شده که به طرح مسائل مختلف ریاضی ختم شده است. در حالیکه امروزه این ارتباط به نوعی از بین رفته است. معماران امروزی تصور می‌کنند که برای طراحی نیازی به حضور ریاضی‌دانان ندارند و خودشان می‌توانند تمام مسائل را حل کنند، درحالی که ارتباط این دو (ریاضی و معماری) با یکدیگر موجب ساخت بناهای باشکوه حتی در دوران معاصر خواهد شد.

-در فصل دوم کتاب با عنوان "ریاضی، تقریبات حیرت انگیز در معماری"، به راه‌حل معماران برای حل مسائل دشوار اشاره شده است، معماران چگونه این کار را انجام می‌دهند؟

معماران در ساخت این طاق‌ها به ابتکارات جالبی رسیده‌اند که از راه‌های بسیار ساده‌ای می‌توان این بناها را ایجاد کرد، در این کتاب به تفصیل به بررسی این طاق‌ها پرداخته‌ شده است اما برخی از این طاق‌ها نیز از راه‌های دشواری به دست آمده است، مثلا در فصل سوم این کتاب از زبان معماران آن زمان روش ساخت دو مربع نامساوی برای ساخت مربع بزرگتر، تبدیل یک مربع به دو مربع، تبدیل یک مثلث با سه ضلع مختلف به یک مثلث، چگونگی ساخت پنج‌ضلعی منتظم از ابوالوفای بوزجانی و ۹ ضلعی توسط عبدالجبار نجم‌الدوله و نحوه استفاده از آنان در کاشی‌کاری‌ها و هنر معماری اشاره دارد.

-در مسجد جامع اصفهان تقسیمات زیبایی دیده می‌شود که حاصل درآمیختگی هنر و ریاضی است، این تقسیمات چگونه انجام شده است؟

در مسجد جامع تقسیمات زیادی مشاهده می‌شود که حاصل ترسیمات ساده ریاضی است که حتی در کتاب خودم به صورت مفصل و با استفاده از طرح مسائل ریاضی نحوه رسم این طاق‌ها را برای فهم بیشتر دانش‌آموزان و دانشجویان توضیح داده شده است.

-شما به تفاوت شکل ظاهری طاق‌ها اشاره کردید، علت اصلی تفاوت این طاق‌ها با یکدیگر چیست؟

تفاوت شکل این طاق‌ها بسته به نوع طاق (مرتفع و پهن) و حتی کاربرد آن دارد، به طور مثال اگر ارتفاع طاق زیاد باشد نوع محاسبات متفاوتی نسبت به طاق کم ارتفاع دارد که آن را به گروه‌های متعدد تقسیم‌ می‌کند، طاق‌های شاخ بزی تند برای طاق‌هایی که باربری زیادی دارند ساخته می‌شود و طاق‌های شاخ بزی کند تنها برای طاق‌های تزیینی که کاربری زیادی ندارد استفاده می‌شود که می‌توان قوس آن را به شکل‌های مختلفی ساخت، اما برای ساخت قوس‌های تند نیازمند استفاده از محاسبات دقیق ریاضی هستیم.

-در بخشی از کتاب به گنبدهای دوپوسته‌ای و حتی چندپوسته‌ای اشاره شده است، نحوه شکل‌گیری آنان به چه صورت است؟

این پوسته‌ها برای مهار طاق‌ها به کار می‌روند، به عبارتی هر چه ارتفاع طاق بیشتر باشد برای مهارکردن آن از پوسته‌های متعددی استفاده می‌شود، نمونه طاق سه پوسته‌ای را می‌توان در گنبد مدرسه گوهرشاد مشاهده کرد و نمونه طاق‌های دو پوسته‌ای که به دو دسته پیوسته و گسسته تقسیم می‌شوند را در گنبد مسجد امام و یا گنبد درب امام مشاهده کرد، در گنبدهای دو پوسته‌ای گسسته که نمونه آن‌ها را می‌توان در گنبد مسجد امام(ره) مشاهده کرد.

-گنبد دوپوسته‌ای مسجد امام(ره) چگونه ساخته شده است؟

این طاق از دو گنبد زیرین و رویی تشکیل شده که فاصله این دو  با یکدیگر ۱۲ متر و به اندازه یک ساختمان سه طبقه است و یا در گنبد درب امام که می‌توان دو گنبد زیرین و رویی را به راحتی از روی پشت‌بام مشاهده کرد.

-شما در یکی از فصل‌های کتاب خود به چگونگی استفاده از کاشی‌کاری‌ها برای آموزش ریاضیات اشاره کردید،این کار چگونه انجام می‌شود؟

کاشی‌کاری‌های زیادی وجود دارند که از آنها برای درک بهتر مسائل ریاضی می‌توان استفاده کرد. نمونه آن نقشی است که در زیر گنبد مسجد شیخ لطف‌الله قرار دارد که با این نقش می‌توان فرمول حد مجموع دنباله هندسی را محاسبه کرد یا با نقش چهارترنج می‌توان قضیه فیثاغورس را برای دانش‌آموزان توضیح داد و به طور کلی علاوه بر ریاضیات به بیان هنری این آثار نیز پرداخته شده است.

کد خبر 341531

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.