چرخش در مواضع عربستان نسبت به ایران

خبرگزاری ایمنا- گروه سیاسی- اعظم ملایی: در هفته های اخیر شعارهای تندروانه و خصمانه عربستان سعودی علیه کشورمان جای خود را به سکوتی معنا دار همراه با علائمی از بهبود روابط داده و کادر سیاست خارجی دو طرف برای برقراری برخی روابط ابتدایی بعد از بیست ماه قطع رابطه، اعلام آمادگی کرده اند. ایران و عربستان از دی ماه سال ۱۳۹۴ روابط سیاسی و اقتصادی با هم ندارند. ماجرای قطع روابط از آنجا آغاز شد که در پی اعدام یک روحانی شیعه در عربستان سعودی، گروهی از منتقدان این رفتار، به سفارت عربستان سعودی در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد حمله کردند. پس از وقوع این حمله، عربستان سعودی دیپلمات های خود را از تهران فراخواند و با اخراج دیپلمات های ایرانی، روابط سیاسی و اقتصادی با تهران را به طور کامل قطع کرد.

بعد از آن نیز همزمان با تحولاتی که در عرصه سیاست داخلی عربستان سعودی به وقوع پیوست، ولیعهد جوان این کشور به سیاست تشدید تنش علیه ایران متوسل شد و لفاظی ها علیه جمهوری اسلامی ایران را آغاز کرد. محمد بن سلمان بارها تأکید کرد  از آنجا که ولایت فقیه در ایران حکومت می کند و ایرانیان به مهدویت عقیده دارند؛ عربستان سعودی نمی تواند با این کشور روابط پایداری داشته باشد. شاهزاده محمد بن سلمان همچنین ایران را به تلاش برای اشغال مناطق مقدس در مکه مکرمه و مدینه منوره متهم و تهدید کرد که عربستان در ضربه ای پیش دستانه جنگ را به عمق خاک ایران می کشاند و امکان دارد از حربه هایی همچون شوراندن اقلیت های عربی، آذری و بلوچی علیه نظام ایران استفاده کند.

اما ظاهرا در هفته های اخیر آن لفاظی های اقتدار طلبانه جای خود را به اندکی عقلانیت سیاسی داده و مجموعه شرایطی که عربستان سعودی را تحت فشار قرار داده اند، ولیعهد تازه کار را به سمت تعدیل نسبی مواضعش سوق داده است. کاهش دنباله دار بهای جهانی نفت و نیز افزایش هزینه های جنگ نیابتی در سوریه و عراق و حملات نظامی مستقیم به یمن ،شکایت 25 تن از خانواده های قربانیان ‏حملات 11 سپتامبر از ‏عربستان سعودی که ممکن است میزان غرامت پرداختی عربستان را به بیش از پنج تریلیون دلار برساند، باز شدن جبهه تازه درگیری با کشور عربی همسایه(قطر) و ترس از نزدیکی ان به ایران و در نهایت سیاستهای معتدل، عاقلانه و خویشتن دارانه جمهوری اسلامی ایران، همگی از عواملی هستند که شاهزاده سعودی را وادار به تعدیل مواضعش کرده است.

گام نخست عربستان برای نمایش این انعطاف و نرمش، در مذاکرات مربوط به اعزام حجاج ایرانی برای ادای مناسک حج برداشته شد و سعودی ها به شکل کاملا آشکاری، از بسیاری از شروط خود در این باره چشم پوشیدند. شرط گرفتن روادید حج از سفارتخانه عربستان در یک کشور ثالت و استفاده از شرکت های هواپیمایی غیر از شرکت های ایرانی که سال گذشته از سوی این کشور مطرح شدند، از جمله این شروط بودند. افزون بر این، عربستان، بر خلاف رویه آزار دهنده و توهین آمیز سال گذشته، امسال با سرعت و به موقع برای 10 تن از دیپلمات های ایرانی نیز روادید صادر کرد تا با حضور در حج، به امور حجاج ایرانی رسیدگی کنند و موانع موجود بر سر راه آن ها در مراسم حج، برطرف کنند.

بدین ترتیب فریضه الهی حج به نخستین مرحله ای تبدیل شد که روابط این دو کشور مسلمان را از تنشهای سیاسی بی سابقه دور کرد. پس از آن بود که محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان، از موافقت تهران و ریاض برای انجام دیدارهای سیاسی برای بازدید از سفارتخانه هایشان در دو کشور و نیز صدور روادید برای انجام این ماموریت، خبر داد که خود می تواند نشانه ای دیگر برای آغاز عادی سازی روابط میان دو کشور و کاهش شدت تنش های کنونی باشد؛ تا از این رهگذر سفارتخانه های تهران و ریاض که از سال 2016 تعطیل شد، بار دیگر بازگشایی شود.

ظریف که با اظهارات حقوقی خود همواره تقید کشورمان به اصول حقوق بین الملل را نشان داده است، در رابطه با عربستان نیز از رویه همیشگی خود عقب نشینی نکرد و در قالب مصاحبه ای، حمله به سفارت عربستان را «اقدامی اشتباه و تاسف‌برانگیز» خواند و گفت این حمله «خسارت‌های غیرقابل جبرانی را برای کشور در بحث روابط دوجانبه و همچنین عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی ایجاد کرد «.اظهارات ظریف در حالی مطرح می شود که قوه قضائیه کشورمان نیز مطابق حقوق دیپلماتیک و کنسولی بین المللی، متهمان این حمله را محاکمه کرده است؛ هر چند هنوز حکمی برای آنها اعلام نشده است.

چنین رویکرد قانون مدارانه ای از سوی مقامات کشورمان و استقبال آنها از بهبود روابط، عاملی اساسی در ذوب شدن یخهای مقامات سعودی و تمایل آنها به تغییر جهت گیری نسبت به ایران بوده است. در شرایط کنونی ظاهراً مسئولان دو کشور دریافته اند که دامن زدن به تنش ها، حملات رسانه ای متقابل و قطع راه های ارتباطی و گفتگوها، نتایجی معکوس و در عین حال هزینه بر برای هر دو طرف به همراه دارد. با این حال هر چند چراغ سبزهای دو طرف برای بهبود مناسبات، امری میمون در مناسبات منطقه ای به شمار می آید؛ اما با توجه به اختلاف دیدگاه دو کشور پیرامون نظم منطقه ای در خاورمیانه و خلیج فارس، به نظر می رسد این فرایند چندان هم آسان و بدون مانع پیش نخواهد رفت.