به گزارش خبرنگار ایمنا، روبروی گلزار، کوی خواجه نظام الملک و بعد هم انتهای کوی خواجه نظام الملک غربی، اول کوچه پاچنار است و مقبره خواجه همانجاست. البته می توان از سمت خیابان ولیعصر نیز به کوی نظام الملک و سپس به ابتدای پاچنار وارد شد.
مقبره خواجه نظام الملک که پیش از این جزو قبرستان قدیمی «دال بیتی» بوده، در کوچه پاچنار قرار دارد. در کتاب «معجم البلدان» آنرا جزو "محله کراّن" و در «المختارات من الرسائل» جزو "محله خوشینان" ذکر کرده اند واحتمالا مرز مشترک این دو محله بوده است و چون در این محل در دوره ای بازار میوه و سبزی فروشان بوده آنرا دارالبطیخ می گفته اند. ضمن اینکه این مکان را بخاطر دفن خواجه نظام الملک «تربت نظام» و و بخاطر دفن فرزندش بهاء الملک «تربت بهایی» نیز گفته اند. در این آرامگاه درخت چنار بزرگ و قدیمی وجود داشت که اکنون اثری از آن نیست. خواجه نظام الملک حسن بن علی بن اسحاق طوسی، بهاءالملک عبدالرحیم بن حسن بن علی بن اسحق طوسی، فرزند خواجه نظام الملک مؤید الملک عبیدالله بن نظام الملک، حسن بن اسحاق بن عثمان بن نظام الملک که از نوادگان خواجه نظام الملک است، ملکشاه ابوالفتح حسن بن آلب ارسلان محمد، ترکان خاتون همسر ملکشاه سلجوقی، برکیارق رکن الدین ابو المظفر برکیارق فرزند ملکشـاه، سلطان محمد بن ملکشاه سلجوقی، سلطان سنجر احمد بن ملکشاه، سلطان محمد بن محمد بن ملکشاه از فرزندان سلطان محمد سلطان مسعود بن محمد بن ملکشاه، جمال الدین حسین بن صفی الدین محمد که از شاهزادگان صفوی است، جمالالدین بن محمد بن صفی الدین محمد و همچنین میرزا محمد معینا از شاعران عهد صفویان در این آرامگاه بخاک سپرده شده اند.
خواجه نظام الملک را در کتابهای تاریخی با هفت لقب "وزیر کبیر"، "خواجه بزرگ"، تاج الحضرتین"، "قوام الدین"، "نظام الملک"، "اتابک"، و "رضی المومنین" یاد کرده اند. در کتاب "مجمل التواریخ" و "القصص" که تاریخ کتابت آن به سال ۵۲۰ هجری قمری مصادف با اواخر عمر ملکشاه سلجوقی بر می‌گردد، در مورد آرامگاه برخی سلاجقه این چنین آمـده اسـت که سـلطان طغرل در شـهر ری، آلب ارسلان در مرو، برکیارق به اصفهان، ملکشاه به اصفهان و در مدرسه‌ای که به فرمان وی ساخته، سلطان سـنجر به مرو مدفون است. سلطان محمود در همدان درگذشت و به اصفهان مدفون می‌باشد. سلطان محمـد بـن ملکشاه در اصفهان که به طور یقین محل دفن همگی نباید، در محله دارالبطیخ باشد. علاوه بر آن ترکان خاتون زوجه ملکشـاه نیز که در سال ۴۸۷ هجری قمری فوت نمود، باید در اینجا دفن شده باشد، با توجه به آنکه در فاصله کوتاهی پس از ترور خواجه نظام الملک، ملکشاه سلجوقی نیز به طور مرموزی در گذشت. آرامگاه خواجه نظام الملک طوسی، مرد بزرگ علم و ادب و سیاست ایران در سالهای ۴۶۵ و ۴۸۵ هجری قمری، که دارالبطیخ خوانده می‌شود، در محله دارالبطیخ به معنای بازار سبزیجات قرار گرفته است. امروزه این محله، محلـه احمدآباد خوانده می‌شود.
گفته اند که خواجه نظام الملک در خانه خود به خاک سپرده شده و پس از آن ملکشاه نیز در همان مکان مـدفون شده است. بر مدفن خواجه، سنگ مرمرین بسیار زیبائی نصب است که در اطراف آن کتیبه‌ای شامل آیه الکرسی و عبارات دیگری که بین آن‌ها الوزراء، خواجه و الملک به چشم می‌خورد، نگاشته شده است. البته احتمـال مـی رود که سنگ قبر خواجه و قبور دیگر دولتمردان سلجوقی عوض شده است، چرا که عبارات موجود بر روی سنگ قبور به شیوه سلجوقیان نگاشته نشده‌اند و نصب آن‌ها را می‌توان به دوران صفویان نسبت داد، ولی از طرف دیگر نیز می‌توان گفت که سنگ مرمر قبور در زمان سلاجقه ساده و بدون متن بوده‌اند و سپس در زمـان صـفویه بـر روی آن‌ها عباراتی که اکنون دیده می‌شود نگاشته شده است.
لطف الله هنرفر در کتاب گنجینه آثار تاریخی به نقل از کتاب تجارب السلف می‌گویـد ملکشاه پـس از فـوتش، در شونیز در سمت غرب بغداد مدفون شده بود. سپس محمود سـلجوقی و ترکــان خـاتون جسـد وی را از آنجا بـه اصفهان منتقل کرده و در مدرسه ملکشاهی دفن کردند. این مدرسه در محله دارالبطیخ قرار داشته و احتمال می‌رود که در همان محل دفنِ خواجه نظام الملک بوده است. به دلیل اینکه خواجه شهرت بیشتری نسـبت به ملکشـاه داشته، این مکان بین مردم، به تربت نظام نیز مشهور است. براساس همین نظریات قبور دیگری که در کنار آرامگاه خواجه قرار گرفته را به چند تن از شاهان سلجوقی نسبت می‌دهند و به نظر بسـیاری از محققیـن و کارشناسـان در گذشته بنای درخوری نیز بر این قبور وجود داشته است. در این محل تعداد هشت قبر به چشم می‌خورد که اغلب دارای سنگ مرمــر نفیس هستند.
عـلاوه بـر ملکشاه سلجوقی، ترکان خاتون همسر وی و فرزندان او مانند برکیارق و سلطان محمد و سـلطان محمود نیز در این محل مدفون هستند. بر سنگ‌های موجود در این محل علاوه بر تاریخ هـای مربوط بـه زمـان سلجوقی، برخی تاریخها از جمله ۸۵۹ هجری قمری و ۹۳۷ و ۹۵۳ هجری قمری نوشته شده است. مادی مشهور فدین نیز در باغ وسیع آرامگاه جریان داشته و زیبایی خاصی بدان بخشیده است. تا چند سـال پیـش، چنار کهن سالی بر درِ این مجموعه آرامگاهی وجود داشت که مردم اصفهان آن را چنار دارالبطیخ مـی گفتنـد، ولی امروز از این چنار اثری بر جای نیست.
از آنجایی که خواجه نظام الملک در خانه خود به خاک سپرده شد و پس از وی ملکشاه سلجوقی نیز در کنار وی به خاک سپرده شد، خانه خواجه تبدیل به آرامگاه سلاجقه شد که آلب ارسلان محمد بن چغری بیک متوفی به سال ۴۶۵ هجری قمری نیز در این خانه مدفون است، البته در این مسئله که قبر آلب ارسـلان در دارالبطیخ باشد اطمینانی نیست و به دلیل اینکه آلب ارسلان پیش از خواجه نظام الملک وفات یافته این احتمال که در خانه خواجه به خاک سپرده شده باشد بسیار اندک است.
بد نیست کمی هم به سلسله سلجوقیان اشاره کنم؛ سلجوقیان طایفه‌ای از ترکمانان غز و خزر بودند که در روزگار سـامانیان از دشـت قبچـاق به نواحی خوارزم و سواحل دریای خزر، بالای رود سیحون، آمدند و در آنجا به گله داری پرداختند. آنان در پی یافتن چراگاه‌های خرم در ماوراء النهر به جنگ مشغول بودند تا سرانجام سـلطان مسعود غزنوی را در جنگـی بیـن مـرو و سرخس شکست دادند و به ایران سرازیر شدند. طایفه سلجوقیان در سال ۴۲۹ هجری قمری، حکومت ایران را به دست گرفتند. در آن زمان شهر اصفهان یکی از شهرهای آباد ایران بود و تعدادی از سلاطین سلجوقی این شهر را تختگاه عمارت خود قرار داده بودند.
دولت ترکمانان سلجوقی، یکی از وسیع‌ترین و قوی‌ترین و پایدارترین دولتهایی بوده که بر سرزمین ایران حکومت رانده است. آن‌ها از سال ۴۲۹ هجری قمـری، که سال پیروزی طغـرل سلجوقی بر سلطان مسعود غزنوی در دندانقان سرخس است، تا سال ۵۹۰ هجری قمری کــه سال سقوط آخرین پادشاه سلجوقی به دست اینانج است، بر ایران حکومت کردند. یکی از شهرهای آباد ایران در دوره سـلجوقی، شــهر اصــفهان بـود کـه در دوره"ملکشاه" و شماری از سـلاطین سلجوقی، تختگاه امارت آنان بود. طبعا اصفهان با داشتن زاینده رود و نیز موقعیت جغرافیایی با ارزش خود، سزاوار رشدی چشمگیر بود. بعد از دوره سلجوقی از اعتبار اصفهان کاسته شد و تا زمان صفویان که باز بـه اوج شـکوفایی رسید، هیچگاه شکوه خود را باز نیافت.
خواجه نظام الملک طوسـی نیرومندتریـن وزیر در دودمان سلجوقی بود و سلجوقیان نیز در زمان وی به اوج قدرت رسـیدند. او بیسـت و نه سال در صدر صدارت بود. ابوعلی حسن توسی از دهقان زادگان بیهق سبزوار بود. از آنجایی که دوران دانش آموزی را در شهر طـوس بود، طوسی خوانده می‌شد. وی در زمان پادشاهی غزنویان چشم به جهان گشود. و در آغاز از دیوانسـالاران و پـس از آن وزیر آلب ارسلان و همچنین آموزگار ولیعهد خردسالش ملکشاه شد و ۲۹ سال در اینجایگاه بود. با مـرگ آلب ارسلان، خواجه نظام الملک، ملکشاه را که بیش از هفده یا هجده سال نداشت بـه شــاهی رسـاند و خـود امـور مملکت ایران را به دست گرفت. خواجه علاوه بر ساماندهی امـور مملکـتی و حـل مشـکلات عدیده اجتمـاعی و اخلاقی و سایر مسائل مملکتی، دست به ایجاد مدارسی زد که در تاریخ بنام وی به مدارس نظامیه مشـهور اسـت. همچنین نگارش کتاب سیاستنامه یا سیرالملوک را به دسـت خواجه نظام الملـک مـی داننـد. همچنین وی در پردازش تقویم جلالی با دانشمندانی همچون خیام همکاری داشت، این تقویم در سال ۴۵۱ هجری تکمیل شد.
خواجه نظام الملک طوسی در زمان سلجوقیان وزیر دو تن از شاهان سلجوقی بود و به دلیل نیرومندی اش به اوج قدرت و شکوه رسید. زادگاه خواجه نظام الملک سبزوار بود و ایشان در دوره غزنویان، ملکشاه را که دارای سن کمی بود به شاهی رسانید و امور مملکت کشور را خود به دست گرفت. نظام الملک علاوه بر حل مشکلات اجتماعی و مملکتی به ایجاد مدارس نیز پرداخت. مدارس ایشان در تاریخ به مدارس نظامیه معروف هستند. هم چنین خواجه نظام الملک طوسی نگارش کتاب سیر الملوک یا سیاست نامه و پردازش تقویم جلالی با همکاری دانشمندان را نیز انجام دادند. آلب ارسلان منطقه طوس را به خواجه نظام الملک بخشیده بود. وی در آبادانی این بخش ایران کوشش بسیار نمود تا آنجا که به آبادی بسیار رسید و حتی باغهای این سرزمین گردشگاه ملکشاه و ترکان خاتون شد. زمینهای خواجه را در طوس با زیباترین باغهای تاریخ جهان برابر می‌دانستند.
در واپسین سالهای پادشاهی ملکشاه میان او و خواجه اختلافاتی پیشامد که سرانجام به کنار گذاشتن او از وزیری و سپس ترور مشکوک خواجه نظام الملک انجامید. وی در رمضان ۵٨۴ هنگامی که با اردوی شاهی از اصفهان بـه بغداد می‌رفت در نزدیکی صحنه در کرمانشاه به دست کسی که رخت صوفیان را پوشیده بود با ضرب کارد بر سینه و رگش زخمی شد و یک روز پس از آن درگذشت. کشتن او را در آن زمان به اسماعیلیان پیوند دادند. در آخرین سالهای حکومت ملکشاه میان وی و خواجه نظام الملک اختلافاتی پیش آمد که سبب برکناری خواجه نظام الملک شد و ترور وی در روز ۱۰ رمضان سال ۴۸۵ هجری قمری به طرز مشکوکی صورت گرفت. بیست روز پس از مرگ او ملکشاه نیز به طرز مشکوکی درگذشت./
نظر شما