به گزارش ایمنا، مشارکت به شیوه‌های سنتی در تاریخ شهرهای ایران دیده می‌شود، اما با توجه به افزایش جمعیت و در نتیجه گسترش شهرها، میزان و شیوه های مشارکت نیز کاملا با گذشته متفاوت شده و دیگر خبری از مشارکت‌های ساده در مقیاس خرد نیست. امروز صحبت از شهرهایی می‌شود که هرکدام از محلات آن گاهی حتی به فاصله یک خیابان نیازمندی‌های متفاوتی داشته و خواسته‌های ساکنان آن با توجه به زمینه‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی به نحو کاملا متفاوتی ابراز و بیان می‌شود. این مهم در شهری همچون اصفهان که رتبه نخست کشور را در مهاجرپذیری دارد، می‌تواند نقطه قوت یا ضعفی دردسر ساز باشد.
با توجه به گستردگی مسائل شهر و حوزه‌های گوناگون آن، نهادی باید متولی نیازسنجی‌ها و زمینه‌ساز مشارکت شهروندان باشد تا از نهادهای مدیریت شهری گرفته تا سایر ارگان‌های دخیل در شهر بتوانند به عنوان منبعی موثق از اطلاعات برای نحوه برنامه‌ریزی در سطوح مختلف مسائل شهری بهره‌مند شوند.
مدیر مطالعات و پژوهش شهرداری اصفهان در این باره می‌گوید: حوزه مدیریت مطالعات و پژوهش در معاونت برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی در چهار حیطه مشغول به کار است؛ این حیطه‌ها شامل پروژه‌های پژوهشی و مطالعاتی اعم از پروژه‌های پژوهشی کلان و مسئله محور، حمایت از پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا، پروژه‌های نظرسنجی، نیازسنجی و رضایت سنجی همینطور فعال‌سازی اتاق‌های فکر و هیئت‌های اندیشه ورز تخصصی در معاونت‌های مختلف است.
سعید ابراهیمی ادامه می‌دهد: اخیرا حوزه مدیریت دانش نیز افزوده شده که شامل ثبت و اشاعه اطلاعات در موضوعات مورد نیاز کارکنان در شهرداری است.
وی با اشاره به مهم و پیچیده بودن مقوله نظرسنجی برای کسب اطلاعات می‌گوید: در نظرسنجی چند حالت وجود دارد؛ در حالت اول با چند موضوع مشخص عملکردی روبرو هستیم به طور مثال نظرسنجی نوروز ۹۷ از مسافران انجام گرفته است و اکنون در مرحله تدوین سیاست‌هایی برای نوروز ۹۸ بر اساس این نظرسنجی هستیم.
مدیر مطالعات و پژوهش شهرداری اصفهان اضافه می‌کند: در این پروژه نظرات گروه‌های هدف شامل گردشگران داخلی و خارجی شهر اصفهان همینطور شهروندان اصفهانی، کسبه اصفهان، رانندگان، ارائه دهندگان خدمات همانند سوغات فروشان و گز فروشان، هتل‌ها و مهمانپذیران اخذ شده است که برآیند نظرات آنان را در برنامه‌ریزی‌های آتی لحاظ می‌کنیم.
لزوم اعمال نیازسنجی در پایین‌ترین سطوح شهر
ابراهیمی در باب حوزه نیاز سنجی می‌گوید: حوزه نیازسنجی نسبت به نظرسنجی پیچیده‌تر وگسترده‌تر است که بر اساس تجربه کسب کرده باید در سطح ۱۵ منطقه شهر اصفهان انجام بگیرد؛ علاوه بر مناطق به دلیل ضرورت اعمال نیازسنجی از پایین‌ترین لایه‌های جغرافیایی و عملکردی نیازسنجی باید در سطح محلات نیز انجام شود، بنابراین به لحاظ سطح پوشش به سطح ۲۰۰ محله وارد می‌شویم.
وی ادامه می‌دهد: از جمله روش‌های مورد نظر برای نیازسنجی در سطح محلات مراجعه مکان محور به معنی مراجعه به درب منزل افراد است؛ در این راستا پرسشگری به صورت الکترونیک و با استفاده از تبلت انجام می‌شود، بنابراین پرسشگر با شروع روند پرسشگری، GPS نقطه مکانی، ساعت شروع و ساعت پایان در سیستم ثبت و اطلاعات پس از جمع آوری به صورت روزانه به پایگاه اطلاعات داده منتقل می‌شود.
مدیر مطالعات و پژوهش شهرداری اصفهان می‌گوید: پس از اتمام جمع‌آوری اطلاعات از محله و منطقه مورد نظر عملیات تحلیل اطلاعات آغاز می‌شود تا برای تعیین بودجه سال آینده گزارش کاملی در اختیار باشد.
ابراهیمی در خصوص فرآیند پرسشگری خاطرنشان می‌کند: پرسشگری باید به لحاظ زمانی در سطح مناطق در بازه زمانی مشخصی انجام بگیرد در این راستا، ابزار پرسشگری شامل پرسشنامه الکترونیک جمع آوری و ورود اطلاعات را به صورت همزمان انجام و کنترل و نظارت دقیق‌تری نیز اعمال می‌شود؛ سوالات باید به گونه‌ای تدوین شود که در حیطه وظایف شهرداری برای اختصاص بودجه باشد به طور مثال سال گذشته اولویت شهرداری بحث حمل و نقل عمومی شامل دوچرخه، پیاده‌راه، اتوبوس، مترو بود، بنابراین سوالات پرسشنامه در این حوزه ویژه تر طراحی شد.
مدیر مطالعات و پژوهش شهرداری اصفهان می افزاید: پرسشنامه دوره‌های قبلی درباره بازی و تفریح کودکان و شهروندان با شرایط خاص بود همینطور پرسشنامه دو دوره قبلی با عنوان خشکی زاینده رود مطرح شد که نشان داد مشکل نخست شهر اصفهان، خشکی زاینده رود بوده است، بنابراین سوالات پرسشنامه باید به گونه‌ای تدوین شود تا در بودجه‌بندی سال مورد نظر استفاده و اولویت‌ها مشخص شود.
ابراهیمی تصریح می‌کند: تحلیل‌های کارشناسی منطقه و معاونت، گزارش‌های آماری که بیانگر واقعیت است در کنار نظرات مردم در جلسات شورای سیاست‌گذاری و کمیته‌های فنی این معاونت به عنوان ورودی تصمیم‌گیری برای بودجه منطقه و محلات آن مورد توجه و استناد قرار می‌گیرد.
مدیر مطالعات و پژوهش شهرداری اصفهان با ابراز خرسندی از تغییر فرهنگ برای استفاده از نظرات مردم می‌گوید: مدیران مناطق تمایل به کسب اطلاعات از گزارشات نظرسنجی دارند و در سطوح مختلف از جمله تهیه طرح جامع از نظرات استفاده می‌کنند در این راستا گزارشات این معاونت در اختیار راه و شهرسازی نیز قرار می‌گیرد.
ابراهیمی می افزاید: درخواست بخش‌ها و مکان‌های مختلف برای گزارش‌های آماری نشان از آن دارد که نگرش مدیران شهرداری به استفاده از نظرات مردم بهبود پیدا کرده است و این نشان از بلوغ این نهاد و توجه آن به مردم به عنوان مهمترین ذی نفعان شهری دارد.
شهروندان می‌توانند در سطوح مختلف مشارکت ورود پیدا کنند
وی با بیان اینکه باید از شهروندان و ظرفیت‌های آنان در همه سطوح استفاده کرد، تاکید می‌کند: البته دریافت نظرات مردم سطح پیشرفته‌ای از مشارکت به حساب نمی‌آید و باید از دریافت نظرات به ارائه پیشنهادات و سیاست‌ها برسیم سپس باید از لایه برنامه عبور کرده و شهروندان را در حوزه اجرا وارد کنیم پس از این مرحله مردم باید در حوزه نظارت جمعی نیز وارد شوند.
مدیر مطالعات و پژوهش شهرداری اصفهان اظهار می‌کند: شهروندان می‌توانند در سطوح مختلف مشارکت ورود پیدا کنند، بنابراین باید ساز و کارهایی فراهم شود که مردم در حوزه اجرا و نظارت نیز وارد شوند، ناظری بهتر از ساکنی که در منطقه و محله مورد نظر زندگی می‌کند، وجود ندارد، البته ممکن است نظارت فرد نظارت فنی نباشد، اما این مکانیزم در سطوح و لایه‌های مختلف مشارکت از جمله اجرا و نظارت باید مورد توجه مدیران دستگاه‌های اجرایی قرار بگیرد.
ابراهیمی درباره نحوه ورود شهروندان در سطوح عالی مشارکت می‌گوید: این یک برنامه میان مدت و بلندمدت است و باید ظرفیت‌هایی در این راستا ایجاد شود؛ هرگونه حضور و مشارکت مردم نیازمند یک سری ظرفیت‌های قانونی است که در این راستا باید اساسنامه‌هایی تدوین شود به طور مثال شورایاری‌ها به عنوان راه‌حل مشارکت مردم باید ایجاد شود؛ باید مجوزات و مصوبات مربوط به آن تهیه تا شهرداری، شورای اسلامی شهر و سازمان‌های مردم نهاد بتوانند به عنوان بخشی در روند ایجاد این نوع از ظرفیت موثر باشند.
وی خاطرنشان می‌کند: ظرفیت‌های اجتماعی همینطور بلوغ اجتماعی، فکری و فرهنگی مردم و مسئولان نیز می‌تواند در زمینه مشارکت‌های مردمی موثر باشد بنابراین مطالبات، خواست و باور مردم نیز باید در این راستا مورد توجه قرار بگیرد و مشارکت تبدیل به یک باور و خواست در لایه‌های پایین شهر شود؛ شهروندان باید به صورت شفاف در جریان فعالیت ها و تصمیمات قرار بگیرند و انتظارات و خواسته‌های آنان عملی شود، البته این فرایند نیازمند فرهنگ سازی و آموزش است تا مردم از حقوق خود مطلع شوند.
مشارکت جایگاه خود را در نظام برنامه‌ریزی پیدا کند
مدیر مطالعات و پژوهش شهرداری اصفهان اظهار می‌کند: برخی از این آموزش‌ها باید از طریق نهادها انجام شود و برخی از آنها را خود شهروندان با مطالعه کسب خواهند کرد؛ ظرفیت نهادی نیز از دیگر موارد مورد نیاز است لذا باید یک الگو و فرایندی تعریف شود و در قالب این فرایند سلسله مراتب مشارکت به یکدیگر الحاق شود؛ بنابراین باید سازوکارها، فرآیندهای شورایاری‌ها و خطوط وظایف مشخص شود همچنین دوره‌های زمانی جمع آوری نظرات و بازخوردها نیز باید مورد توجه قرار گیرد تا مشارکت جایگاه خود را در نظام برنامه‌ریزی پیدا کند.
ابراهیمی تاکید می‌کند: به دلیل نبود این سازوکارها ارتباطات به صورت تصادفی اتفاق می افتد به طور مثال برخی شهروندان به وجود شورای اسلامی شهر و بخش ارتباطات مردمی آگاه هستند، اما بسیاری از مردم نسبت به آن آگاهی ندارند؛ در این راستا فناوری اطلاعات، سایت‌های اینترنتی، شهرداری الکترونیک و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به عنوان یکی از ظرفیت‌های مفید عمل کند.
وی ضمن پر قدرت خواندن و مفید دانستن این لوازم ارتباطی می‌افزاید: البته این سازوکارها باید با هماهنگی یکدیگر ایجاد شود و وجود یکی بدون دیگری عملی و مثمرثمر نخواهد بود؛ البته در این زمینه نگرانی‌هایی در بدنه حاکمیت وجود دارد؛ شاید این دغدغه‌ها منطقی باشد، اما راه حل آن پاک کردن صورت مسئله نیست و باید راه حلی برای تقویت این سازوکارها ایجاد کرد.
نوع نگاه به مشارکت مردم، فرصت یا تهدید!
وی می گوید: مسائل با توجه به نوع نگاه به آن می‌تواند یک فرصت یا تهدید باشد، بنابراین این مهم بستگی به نوع نگاه ما دارد، استفاده از دیدگاه‌ها، نظرات و پتانسیل‌های مردم می‌تواند یک ظرفیت عظیم باشد این درحالی است که اگر این پتانسیل به درستی هدایت نشود می‌تواند تهدیدی ویژه در کاهش اعتماد شهروندان باشد.
مدیر مطالعات و پژوهش شهرداری اصفهان در خصوص نحوه سوالات ادامه می‌دهد: سوالات به دو نوع بسته و باز تقسیم می‌شود؛ چنانچه سوالی در قالب بسته قابل طرح نباشد شهروند می تواند آن را در قالب سوالات باز و تشریحی پاسخ دهد؛ چنانچه با هر شهروندی مصاحبه عمیق و دقیق انجام می‌شد به یافته‌های بهتری دست پیدا می‌کردیم به خصوص در شهر اصفهان که شهروندانی متفکر دارد و پاسخ های آنان لایه به لایه است این بدین معنی است که با سوالات مستقیم نمی‌توان به هدف مورد نظر رسید، اما مباحث مالی و زمان محدودیت‌هایی را ایجاد می‌کند و امکان مصاحبه با همه شهروندان وجود ندارد، بنابراین به پرسش در قالب چند سوال بسنده می‌شود.
ابراهیمی خاطرنشان می‌کند: در حیطه سوالات بسته عنوان سوال باید به ساده ترین شکل ممکن مطرح شود تا فرد مورد نظر متوجه شود بنابراین مباحث فنی و تخصصی نباید در اینگونه سوالات درج شود و بیشتر پیامدها، کارکردها و خروجی ها باید مورد توجه قرار گیرد؛ افراد در سطوح دانش مختلف باید برداشت های مشابهی از سوالات مطرح شده داشته باشند، بنابراین طراح سوال باید این مهم را رعایت کند از طرفی در روش نمونه گیری، انتخاب مخاطبان باید مورد توجه قرار گیرد؛ پرسشگر باید نسبت جنسی را رعایت کند چنانچه از دو خانم سوال کرد از دو آقا نیز این سوالات را بپرسد همینطور توزیع پراکندگی سنین مختلف هم باید در نظر گرفته شود بدین معنی که از هر ۵ مصاحبه شونده دو نفر باید کودک و نوجوان و سه نفر بعدی کودک، بزرگسال و میانسال باشد در واقع این الگو بر حسب هرم سنی شهر اصفهان باید شکل گیرد.
ایجاد تشکل‌های محله‌ای در کنار نهادهای شهری
وی تصریح می‌کند: با توجه به نمونه انتخابی مورد نظر در محله و منطقه میانگین نظرات مردم منطقه و یا محله مورد نظر با سوالات یکسان تعیین و بر نحوه تصمیم گیری اثرگذار خواهد بود؛ اولویت‌های مناطق با یکدیگر متفاوت است، بنابراین بافت منطقه، تحصیلات، سطح اقتصادی و اجتماعی مردم محله در اولویت های موجود اثرگذار بوده است، بنابراین ممکن است اولویت‌های محله با اولویت‌های شهر الزاما یکی نباشد؛ بنابراین برآیندهای متفاوت از سطح محلات و مناطق نشان می‌دهد که سطوح اجتماعی و اقتصادی در نظر خواهی و نظرسنجی رعایت شده است.
مدیر مطالعات و پژوهش شهرداری اصفهان می افزاید: حدود ۷۰ گزارش آماری برای سازمان‌های موجود در شهر، نهادهای شهری، شورای شهر و حتی بنیاد شهدا و امور ایثارگران تهیه و ارسال می‌شود؛ نگاه مدیران شهر باید نگاهی جامع و کلی‌گرا باشد، اما سطوح عملکرد آنان در سطح منطقه و محله معنا و مفهوم پیدا می‌کند، بنابراین به نظر می‌رسد، پیگیری برای ایجاد تشکل‌های محله‌ای در کنار نهادهای شهری ضرورتی است که باید مورد توجه قرار بگیرد.
نظر شما