به گزارش خبرنگار ایمنا، هر سال با آغاز فصل سرما و پایداری پدیده وارونگی هوا میزان آلایندههای جوی در کلانشهر اصفهان افزایش مییابد. تراکم جمعیت، ترافیک خودروها و توسعه صنایع و معادن از عوامل اصلی آلوگی هوا در اصفهان محسوب میشوند.
براساس آمارها حدود ۲۷ درصد مرگ و میرهای ناشی از بیماریهای تنفسی، حدود ۱۴ درصد سکتههای مغزی و حدود ۱۶ درصد سرطانهای ریه مربوط به آلایندههای هوا است و سالانه حدود ۱۵ درصد شهروندان اصفهانی به علت آلودگی هوا جان خود را از دست میدهند.
در سالهای اخیر نگرانیها از بحرانی شدن آلودگی هوا در فصول سرد برخی کلانشهرها افزیش یافت. در همین راستا اداره کل محیط زیست اصفهان طرحی را با هدف کاهش پایدار روزهای ناسالم و افزایش روزهای سالم؛ در شورای برنامه ریزی استان به تصویب رساند که بر اساس آن وظایف هر دستگاه و سازمان در راستای کاهش آلایندههای هوا مشخص شد.
در همین ارتباط گفتوگویی با بابک صادقیان، رییس اداره امور آزمایشگاههای اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان انجام دادهایم که متن آن را در ادامه مطلب می خوانید.
برنامه جامع کنترل کیفی هوای اصفهان از چه سالی تصویب و اجرا شد؟
در سال ۹۰ دولت مصوبهای را در خصوص کاهش آلودگی هوا به هشت کلانشهر کشور ابلاغ کرد اما با توجه به مشکلات و شرایط خاص آلودگی هوا که در استان اصفهان با آنها مواجه بودیم، کارشناسان حفاظت محیط زیست استان در سال ۹۲، مشکلات زیست محیطی آلایندههای هوا را خصوصا در منطقه مرکزی استان که شامل شهرستان اصفهان و هفت شهرستان دیگر بود بررسی و گردآوری کردند که در نهایت بهمن ماه سال ۹۲ یک طرح عملیاتی با عنوان برنامه جامع کنترل کیفی هوا به تصویب شورای برنامه ریزی استان رسید و از ابتدای سال ۹۳ این مصوبه اجرایی شد.
چه محورهایی در این طرح پیش بینی شده بود؟
بیشترین اقدامات این برنامه در محورهای حمل و نقل و مدیریت ترافیک، سوخت و بهینه سازی مصرف انرژی، منابع ثابت آلاینده پیش بینی شد و به حدود ۲۵ دستگاه اجرایی و مدیریتی استان اصفهان ابلاغ شد. که بر اساس آن وظیفه هر دستگاه مشخص و روند اجرای طرح از سوی محیط زیست استان مورد نظارت و پیگیری قرار گرفت.
آیا عملیاتی شدن طرح در استان بر کاهش میزان آلایندگیهای جوی اثرگذار بوده است؟
بله ، در زمان تصویب این طرح پیشبینی ما کاهش ۱۰ درصدی روزهای ناسالم بود اما خوشبختانه در دو سال نخست اجرای برنامه شاهد نتایج خیلی خوبی بودیم. به عبارتی چند اقدام اساسی انجام شد که تعداد روزهای ناسالم اصفهان محسوس کاهش پیدا کرد.
این پروژه در زمان استاندار وقت دو ساله پیش بینی شده بود اما با توجه به اینکه از یکسو اجرای این طرح پیشرفت خوب داشت و از سوی دیگر برخی از مصوبات این طرح به علت نبودن زیرساختها و منابع مالی طی دو سال به مرحله اجرا نرسید ما ترجیحاً این برنامه را برای مدت پنج سال تمدید کردیم و اکنون در حال بهنگام سازی و اجرا است.
منابع اصلی آلودگی هوای اصفهان چیست؟
وقتی به محورهای برنامه جامع کنترل کیفی هوا اشاره میکنیم در حقیقت منابع آلودگی هوا هم مشخص میشوند. برای مثال محور حمل و نقل و ترافیک یا منابع ثابت آلاینده هوا ( واحدهای صنعتی و صنفی ) و همچنین نوع سوخت و کیفیت آن، از عوامل اصلی آلودگی هوای اصفهان هستند.
سوختهای سنگین مانند مازوت و گازوئیل با توجه به اینکه ساختار پیچیدهتر و درصد گوگرد بالاتری نسبت به سوختهای دیگر دارند، آلودگی بیشتری منتشر میکنند به همین دلیل در حال حاضر بین سوختهای فسیلی، گاز طبیعی پاکترین و ارزانترین سوخت محسوب میشود. در دنیا استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر اهمیت و جایگاه ویژهای دارد با این حال در کشور ما چندان توسعه نیافتهاند.
چه اقداماتی در راستای کاهش تولید آلایندههای نیروگاههای اصفهان انجام شد؟
یکی از اقدامات خوبی که در راستای اجرای برنامه کنترل کیفی هوا در اصفهان محقق شد، پلمب مشعلهای مازوت سوز دو نیروگاه مجاور شهر اصفهان در خردادماه ۹۳ بود که با این اقدام از مصرف روزانه ۱۵ میلیون لیتر مازوت جلوگیری شد.
دو نیروگاه منتظری و نیروگاه اسلام آباد اصفهان تا قبل از سال ۹۳ روزانه حدود ۱۵ میلیون لیتر مازوت مصرف میکردند. در حقیقت با محاسباتی که انجام دادیم این دو نیروگاه در شبانه روز چیزی حدود ۱۷۰۰ تن انواع آلایندهها را در هوای شهر اصفهان منتشر میکردند. در حال حاضر این دو نیروگاه مجاز به مصرف سوخت گاز هستند.
ارتقای کیفیت سوخت چه تاثیری بر کاهش غلظت آلایندههای اصفهان دارد؟
قبل از اجرای برنامه کنترل کیفی هوا، آلایندگی گازوئیل با غلظت گوگرد بیش از پنج هزار ppm ( معادل میلی گرم بر ثانیه ) و بنزین با کیفیت یورو دو بسیار نگران کننده بود.
ارتقای کیفیت سوخت از یورو دو به یورو چهار در مهرماه سال ۹۳ گام مهمی در راستای کاهش آلایندههای اصفهان بود. در آن سال هنوز خط تولید بنزین یورو چهار در پالایشگاه اصفهان راه اندازی نشده بود با این حال با رایزنیهایی که انجام شد به مدت شش ماه بنزین یورو چهار به اصفهان وارد میشد. اما در حال حاضر پالایشگاه اصفهان روزانه حدود هشت میلیون لیتر بنزین یورو چهار تولید میکند. همچنین در پالایشگاه اصفهان گازوئیل با غلظت گوگرد کمتر از ۵۰ ppm تولید میشود.
چند درصد خودروهای اصفهان فرسوده و فاقد استاندارد جهانی هستند؟
متاسفانه مشکل خودروهای فاقد استاندارد جهانی و فرسوده نه تنها در اصفهان که در کل کشور وجود دارد و آمار دقیقی هم نمیتوان ارائه داد. با این حال بر اساس برآوردهای انجام شده به خصوص در بخش حمل و نقل سنگین و نیمه سنگین درصد قابل توجهی از خودروها فرسوده و دارای بار آلودگی بالایی هستند.
همچنین موتورسیکلتهای فرسوده و غیراستاندارد که هر کدام به اندازه چند خودرو آلودگی تولید میکنند و باید وجود شمار زیادی از آنها را در سطح شهر چالشی مهم دانست.
گفته میشود درصد قابل توجهی از آلودگی هوا سهم خودروها است چه اقداماتی درخصوص کنترل ترافیک در اصفهان انجام شده است؟
از سال ۹۳ شهرداری اصفهان با همکاری پلیس راهور و شهرداری اصفهان در محدوده مرکز شهر اقدام به نصب دوربینهای نظارت تصویری کرد که در نتیجه کنترل ترافیک مکانیزه شد.
یکی دیگر از اقدامات مثبت، ساماندهی و مکانیزه کردن معاینات فنی خودروها از سال ۹۵ و راهاندازی "سامانه سیمفا" بود که احتمال تقلب در صدور برگه معاینه فنی را به حداقل رساند و بر کمیت و کیفیت معاینات فنی خودروها اثر مطلوبی داشت.
همچنین گسترش و ایجاد تقاطع های غیرهمسطح، توسعه ایستگاه ها و مناسب سازی مسیرهای دوچرخهسواری و جایگزینی اتوبوسهای برقی، گاز سوز و هیدرولیک از جمله پروژههایی است که شهرداری اصفهان برای رسیدن به شرایط مطلوب هوای پاک پیگیری میکند.
نقش واحدهای سنتی تولید گچ و آهک و کورههای آجرپزی اطراف شهر اصفهان در افزایش آلودگی هوای این شهر چقدر است؟
در خصوص بحث ساماندهی واحدهای سنتی و کارگاههای تولید گچ و آهک و آجر شرق اصفهان هنوز اقدامی جدی صورت نگرفته است. چرا که هنوز زیرساختهای لازم وجود ندارد و از طرفی هم چنین اقداماتی همت والای مدیران استانی را میطلبد. مدیریت زمان و اولویتبندی در اجرای برنامه کنترل کیفی هوا بسیار اهمیت دارد و مدیران استان باید به این نکته را توجه کنند.
با این حال اخیرا تاریخ مجوز بهره برداری پنج معدن فعال گچ و خاک در اطراف شهر اصفهان به پایان رسیده است و به عبارتی از مدار تولید خارج شدهاند.
انتقال کورههای گچ و آجر به شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان و اصلاح و تغییر ساختار تکنولوژی در این واحدهای آلاینده بخشی از طرح ساماندهی کورهها بود که به دلیل نبودن زیرساختهای فرهنگی و منابع مالی، در این زمینه چندان موفق نبودیم و همچنان این معضل به قوه خودش باقی است و در نیمه دوم سال مشکلات آلودگیها را دو چندان میکند.
یعنی در اجرای مصوبات برای کاهش آلودگی هوا موفق نبودید؟
با توجه به مصوبات اخیر در مجموع خیلی نتوانستیم در خصوص کاهش آلایندگی برخی واحد ها مانند کورههای گچ و آجر، موفق باشیم البته با شرایط اقتصادی موجود فعالیت برخی از این واحدهای آلاینده خود به خود کاهش یافته است.
با این حال با ارائه برنامه جامع کنترل کیفی هوا توانستیم دستگاههای اجرایی استان را دور یک میز جمع کنیم و این مهم موجبات همکاریهای موثرتر و همافزایی بیشتر بین سازمانها و نهادهای درگیر این برنامه را فراهم آورد و کماکان این برنامه پویا در حال بازنگری و بروزرسانی است و برگزاری جلسات آن همچنان ادامه دارد.
چه تعداد ایستگاه پایش هوا در استان اصفهان وجود دارد ؟
در حال حاضر ۱۵ ایستگاه پایش هوا اداره محیط زیست در سطح استان فعال است که نیمی از این شمار در مناطق مختلف شهر اصفهان جانمایی شده است. تا چندی پیش حدود ۲۰ ایستگاه پایش وجود داشت که پنج ایستگاه به علت خرابی و فرسودگی از مدار خارج شدهاند. خوشبختانه با همکاری شهرداری تعداد این ایستگاهها دو برابر شده است یعنی الان ۱۵ ایستگاه پایش هم به همت شهرداری به هشت ایستگاه پایش اداره محیط زیست در مناطق مختلف شهر جانمایی و اضافه شده است.
جانمایی این ایستگاهها در مناطق مختلف بر چه اساسی انجام میشود؟
جانمایی این ایستگاهها دستورالعمل و روش خاص خودش را دارد ، در حقیقت جانمایی ایستگاههای پایش به ازای جمعیت و بر اساس نوع کاربری در شهرها دستهبندی میشوند. در این دسته بندی ایستگاههای ترافیکی، موبایل، پایین دست و بالا دست جریان باد و یا ایستگاه شهری که در بافت شهری معمولا جانمایی میشود هر کدام بر اساس شاخصها و استانداردهای تعریف شده در مکانهای مورد نظر نصب میشوند.
چرا ایستگاهای پایش نزدیک پالایشگاهها و شهرکهای صنعتی نصب نمیشوند؟
ایستگاههای پایش هوای پالایشگاه را نزدیک آنها نصب نمیکنند چون دودکش دارند و جانمایی آن در مجاورت پالایشگاه اشتباه است. برای مثال ارتفاع دودکش نیروگاه منتظری ۲۱۰ متر است این آلودگی کیلومترها طی میکند و در سطح شهر پایین میآید و یا آلودگی نیروگاهها با توجه به جهت وزش باد به سمت شهر حرکت میکند بنابراین ما ایستگاههای پایش را در مکانهایی جانمایی میکنیم که مردم از هوای آن تنفس میکنند.
براساس نوع آلودگیها و نوع سنسورها (حسگر) که در ایستگاههای پایش قرار دارد مشخص میشود که منشا آلایندهها از کجا است. در واقع آنچه که از وضعیت کیفی هوا اعلام میکنیم برآوردی از همه ایستگاههای پایش در سطح شهر است.
با توجه به خرابی پنج ایستگاه پایش، چگونه وضعیت کیفی هوا مشخص می شود ؟
در حال حاضر به جای پنج ایستگاه فرسوده و از مدار خارج شده ایستگاههای پایش هوا شهرداری جایگزین شدهاند. ایستگاههای پایش در صورت خرابی از مدار خارج میشوند اینها سیلندر مرجع دارند و به صورت دورهای کالیبره (درجه بندی ) میشوند چرا که باید اعداد را دقیق نشان دهند، همکاران ما هر روز این ایستگاهها را بررسی و اعداد غیرمتعارف و خطا را خارج میکنند. با این حال اخیرا وضعیت کنترل کیفی هوا به صورت آنلاین اعلام میشود.
به نظر شما آیا هدف اصلی برنامه جامع کنترل کیفی هوا محقق شده است؟
خیر، معتقدم شرایط ایده آل ما، افزایش روزهای پاک است با این حال ما چندین اقدام اساسی انجام دادیم و شاهد کاهش نسبی آلودگی هوا بودیم.
دستیابی به هدف و شرایط ایده آل مستلزم اقدامات بنیادین و در بازه زمانی بلند مدت است. هر چند عوامل دیگری نظیر اقلیم، هواشناسی و خشکسالی به شدت بر کیفیت هوا تاثیرگذارند.
اما ذکر این نکته ضروری است که برنامه جامع کنترل کیفی هوا برای نیل به اهداف نسبی و افزایش روزهای سالم بود اگر از این زاویه به آن نگاه شود بله طرح موفق بوده است.
چه عواملی مانع تحقق کامل اهداف طرح کاهش آلودگی هوا است ؟
برای دستیابی به شرایط ایده آل، باید برای ایجاد زیرساختهای لازم در خصوص ارتقای فرهنگ زیست محیطی تلاش کرد. اجرا نشدن برنامه توسعه پایدار با بارگذاری های بی رویه و غیراصولی، مهاجرت و تراکم جمعیت در شهر، موانعی برای تحقق اهداف طرح کنترل کیفی هوا و کاهش آلودگی بشمار می روند.
معتقدم تا شرایط ایده آل خیلی فاصله داریم با این حال شرایط ایده آل دست نیافتنی نیست اما هم زمان میبرد و هم نیاز به مدیریت صحیح ، سرمایهگذاری و ایجاد زیرساخت دارد.
اگر مشکل آلایندگی نیروگاهها و واحدهای بزرگ صنعتی رفع شد آن زمان می توان به مسائل جزئی تر موثر در آلودگی هوا پرداخت. در حال حاضر اقداماتی در خصوص کاهش آلایندههای صنعتی پیگیری شده، اما شرایط ایده آل موقعی است که برنامه جامع کنترل کیفی هوا کاملا عملیاتی شود و این مهم نیازمند عزم جدی مدیران استانی، سرمایه گذاری و ارتقای فرهنگ زیست محیطی در جامعه است.
نقش شهروندان در کاهش آلودگی هوا چیست؟
بهترین اقدام شهروندان به خصوص در شرایط آلودگی هوا استفاده نکردن از خودروهای شخصی است. حتی تردد خودروهای جدید و با استاندارد بالا هم به دلیل ایجاد ترافیک به طورغیرمستقیم در افزایش آلودگی هوا نقش دارند.
باید در جامعه این باور به وجود آید که تک تک افراد خصوصاً در میزان آلودگی هوا سهیم هستند و میتوانند به کاهش آلودگی هوا کمک کنند.
نظر شما