به گزارش خبرنگار ایمنا از شهرستان شهرضا، محرم نخستین ماه قمری است. اهمیت این ماه در فرهنگ مردم ایران به واسطه وقوع حادثه کربلا در سال ۶۱ هجری بوده که به شهادت امام سوم شیعیان و یاران ایشان منجر شد. این واقعه که تأثیری فراگیر و همه جانبه بر فرهنگ مردم ایران بر جای گذاشته است، در معماری زمینه پیدایش صدها حسینیه و سقاخانه، در شعر و موسیقی و نقاشی زمینه پیدایش صدها اثر برجسته، در نمایش منجر به بروز گونهای خاص به نام تعزیه شده است.
مصطفی صادقی، محقق ادبیات عامه در این باره به ایمنا میگوید: در شهرضا از دیر زمان همچون سراسر کشور سعی شده مراسم عزاداری حضرت اباعبدالله الحسین(ع) به بهترین و باشکوهترین نوع خود برگزار شود.
وی میافزاید: در تعدادی از سفرنامهها درباره چگونگی برگزاری مراسم عزاداری ماه محرم در قمشه گزارشهایی آمده است که گویای تلاش مردمان این دیار برای زنده نگه داشتن یاد و احترام به شهدای کربلا است؛ مانند «وامبری»، خاورشناس مجارستانی در سال ۱۲۷۷ هجری قمری برابر با ۱۸۶۲ میلادی در یکی از مراسمهای عزاداری شهرضا شرکت و چگونگی عمل دستجات سینهزنی را نقل کرده است؛ همچنین «پیرلوتی» نیز در تاسوعای سال ۱۳۱۷ هجری قمری برابر با ۱۸۹۹ میلادی وارد روستای «مقصودبیک» شده و درباره مراسم عزاداری و سینهزنی این روستا توضیحاتی مطرح کرده. این مورخ روز عاشورای همان سال را نیز در شهر «قمشه» به سر برده و در مراسم روضهخوانی و عزاداری یکی از اعیان شرکت کرده و آنچه دیده به رشته تحریر درآورده است.
در کتاب تاریخ شهرضا نوشته مرحوم «مسیحالله جمالی» از ۲۳ هیئت مذهبی در سال ۱۳۷۴ نام برده شده که هر یک دارای تکیه و محل مخصوص به خود بودهاند.
سنگ زنی
این شیوه عزاداری گروهی، گونهای از سوگواری در فرهنگ عامه است که عمدتا در شب تاسوعا یا عاشورا انجام میشود. در این مراسم عمدتا هریک از عزاداران دو قطعه چوب خراطی شده به شکل نیم کره را به دست گرفته و با نظم و آداب ویژهای، همراه با آهنگ نوحه مداحان به هم میکوبیدند.
در پشت هریک از نیم کرهها، قطعه چرمی به اندازه انگشتری تعبیه میشود تا سنگ زنها انگشت خود را به آن داخل کنند و به این وسیله از رها شدن چوب در زمان کوبیدن به یکدیگر، جلوگیری شود؛ حاصل کوبیدن قطعات چوب به یکدیگر نوایی منظم و یکنواخت را ایجاد میکند.
صفیالله حسینیپور، محقق فرهنگ عامه معتقد است«درباره پیشینه سنگ زنی اطلاعات کامل در دست نیست، و گزارش «پیر دلاواله» از سنگ زنی در اصفهان در سال ۱۰۲۷ هجری قمری، یکی از کهنترین گزارشهای مورخان درباره این مراسم عزاداری است.
وی میافزاید: دلاواله در گزارش تاریخی خود از همراهی عدهای از سنگ زنها میگوید که همه بدن خود را به رنگ قرمز درآوردهاند تا به این وسیله یاد و خاطره خون امام حسین(ع) و قبح جنایت روز عاشورا را نشان دهند.
این محقق فرهنگ عامه میگوید: در قدیم گاه به جای دو قطعه چوب، از دو قطعه استخوان استفاده میشده که نشان از فقر مردم و عجز آنان از تهیه چوبهای مخصوص یا گونه خاصی از سنگ زنی بوده است.
سنگ زنی در شهرضا
هیئت سنگ زن شهرضا به «هیئت بنی اسد» مشهور است، بنا بر روایات شفاهی مردم، زنان طایفه «بنی اسد» در شب ۱۳ محرم از مردان خود خواستند که پیکر شهدای کربلا را دفن کنند؛ همین که زنان بیل به دست برای دفن اجساد رفتند به غیرت مردان برخورد و آنان دفن پیکر شهدا را متقبل شدند. زنان نیز در این حین سنگ به دست گرفتند و به سر و سینه زدند و «حسین ... حسین ...» گویان به عزاداری پرداختند.
آنچه در منابع درباره نقش طایفه بنی اسد در واقعه کربلا ذکر شده بر این روایت شفاهی صحه میگذارد. بر این اساس بنی اسد نام تیرهای از قبایل عرب از فرزندان «اسد بن خزیمه بن مدرکه» بودهاند که در قیام عاشورای سال ۶۱ هجری به سه گروه تقسیم شدند؛ گروهی موافق حضرت امام حسین(ع) و گروهی بیطرف و گروهی به مخالفت با آن حضرت برخواستند.
«حبیب بن مظاهر»، «اسن بن حرث»، «مسلم بن عوسجه» و «قیس بن مسهر» از سران موافق و «حرملة بن کاهل اسدی»، قاتل فرزند شیرخوار امام حسین(ع) از سران مخالف بود.
علی سبزواری، از بزرگان و سردسته هیئت سنگ زن شهرضا درمورد پیشینه و چگونگی ورود آن به شهرضا چنین میگوید: آیین سنگ زنی ابتدا در «بحرین» رواج داشت و جد علی سبزواری "حسین حاج عباس" آن را از بحرین به سبزوار برده است. «آمیرزا» پسر حاج حسین بعد از مدتی از سبزوار به شهرضا می آید؛ او که دفتردار و دبیر «سلیمان خان» - داماد فتح علیشاه قاجار که سالها حکومت قمشه را عهدهدار بوده است - در شب عاشورا غمگین شده پس از آنکه سلیمان خان علت این احوال را میپرسد این گونه می گوید: «ما در سبزوار هیئت و آیینی داشتیم برای عزادری و اکنون اینجا غریب هستیم»، سلیمان خان دستور تأسیس هیئت سنگ زن در شهرضا را میدهد.
وی ادامه می دهد: به دستور سلیمان خان ۱۰۰ جفت سنگ از چوب وشمه از «بویراحمد» ساخته و بیرقی نیز برای آن تهیه می شود و اکنون ۱۸۰ سال است که از قدمت هیئت سنگ زن شهرضا می گذرد.
سبزواری تصریح می کند: زمین هیئت سنگ زن شهرضا را سلیمان خان اهدا کرده و حمام و مسجد و تکیهای نیز در این محل ساخته که مخروبه شد؛ تکیه جدید در ابتدای خیابان «حکیم فرزانه» شهرضا واقع شده است. ساختمان این حسینیه به کمک «حاج امیرقلی قیام»، «حاج عباسقلی سبزواری» و «حاج علی سبزواری» در سال ۱۳۹۳ هجری قمری ساخته شده است. در حد غربی این تکیه یادی از سلیمان خان شده و روی آن نوشته: «خدا رحمت کند مرحوم سلیمان خان را»
چگونگی اجرای سنگ زنی در شهرضا
اعضای این هیئت در شهرضا جهت سنگ زنی به تکایا، حسینیهها و مجالس روضه مختلف میروند. هنگام ورود به محل سردسته و یکی از افراد هیئت که اصطلاحا «دَم گیر» خوانده میشود، سلام و جوابی ردّ و بدل میکنند و پس از آن همه افراد هیئت رو به روی هم قرار گرفته و سنگ زنی میکنند.
ریتم و فرم سنگ زنی در طول مراسم متفاوت است؛ در ابتدا سنگ زنی در سه ضرب انجام میشود بدین صورت که ضرب اول جلو و پایین بدن و ضرب دوم مقابل سینه و ضرب سوم پشت سر انجام میشود؛ تغییر شعر مداح سنگ زنی چهار ضرب را به دنبال دارد.
ایستادن در صف بر اساس کسوت است و ریش سفیدان و سادات جلوتر میایستند، یکی از مهمترین اجزای این هیئت، «جریده دار» است. «جریده» نوعی علم پر آذین است که در عقب دسته یا هیئت حرکت داده میشود.
جریده دار
جریده در شهرضا علمی است متعلق به هیئت سنگ زن و شامل چوبی است که آویزههای بسیار دارد و بسیاری از آن نماد طبقه اجتماعی و صنف و سلسلهای خاص است.
مجموعا ۱۷ صنف یا شغل آویزهای بر روی جریده نصب کردهاند، به عنوان مثال کفش نماد صنف کفاشان و منبر نماد واعظان و اره نشان نجاران است.
گزارش از:عباس صادقی خبرنگار سرویس شهرستان ایمنا
نظر شما