افیون، داروی دیروز، معضل امروز

به گزارش ایمنا، والدینی کودک خود را با مرغ اشتباه گرفتند و بریانش کردند، مردی پس از قتل همسرش با چاقو، با تفکر به این که فرزندش در فکر انتقام است او را با حوله خفه کرد، پدری به جای گوسفند نذری سر پسرش را بریده است و ... همه این ها  ماجراهای آشنا و دلخراش از سؤمصرف مخدر است که در سراسر دنیا با رواج بیش از حد مسئولان را بر آن داشته است تا درصدد رفع هر چه سریع تر این مشکل باشند، هرچند امکان ریشه کن شدن به هیچ وجه وجود ندارد، اما تلاش‌های مدبرانه قطعا راهی برای به کنترل درآوردن آن در اختیار خواهد گذاشت.

اما مخدر چیست؟ از کجا آمده است؟ در گذشته چگونه بوده و اکنون چه شده است؟ معضلی مربوط به گذشته است یا فقط مشکل امروزی است؟ راه درمان یا پیشگیری دارد یا خیر؟ چه تاثیری بر مصرف کنندگان دارد؟ آسیب پذیرترین افراد در بحث مواد مخدر چه کسانی هستند؟ از کجای تاریخ، بشر دست به گریبان این بلا شد؟ و هزاران سوال دیگری که هنوز پاسخ شفافی برای آن ها پیدا نشده است. در ادامه به تاریخچه پیدایش این معضی خانمان سوز و چگونگی روند محبوبیت آن در دنیای امروز خواهیم پرداخت.

تاریخچه و پیدایش

شاید بتوان گفت تاریخچه افیون مهمترین ادله بر اثبات جمله معروف ابن سینا باشد؛ هر چیز کمش داروست، متوسطش غذاست و زیادش سم! مخدر در زمانی محبوبترین داروی مورد استفاده میان ایرانیان، مصریان، یونانیان و رومیان بوده است و حتی زمانی به زنجیره غذایی کشورهایی چون هند و چین افزوده شد و امروزه، با بدترین شکل مصرف، به عنوان سمی کشنده و خانمان سوز پا به عرصه گذاشته است. این کشنده‌ی تدریجی که بنیان خانه و خانواده را مورد هدف قرار داده است، روزگاری مایه استحکام خانواده ها، شادی آفرین و درمانی معجزه وار برای هر دردی به حساب می آمده است و این وجه ناخوشایند از افیون از قرون ۱۷،۱۶ و به خصوص ۱۸ میلادی، با آغاز تاریخچه استعمار و با هدف سلطه بر ملل ضعیف به دست کشورهای انگلیس، پرتغال و فرانسه حیات گرفت.

سابقه سوء مصرف افیون در ایران به حکومت حسن صباح، پایه گذار فرقه اسماعیلیه باز می‌گردد که مریدان وی با مصرف حشیش دست به اقدامات و اعمال خارق‌العاده ای در ایستادگی در برابر دشمنان و نابودی آنها می‌زدند، در حالی که تا پیش از آن، مصرف میزان پایین افیون توصیه‌ی بزرگانی چون ابوعلی سینا و زکریای رازی در مبارزه با بیماری‌های روانی و جسمی بوده است. اما متاسفانه زیاده روی در مصرف این ماده، تاثیرات سوء بر جامعه بشری گذاشت و موضوع مصرف افیون را به بیراهه کشاند. از آن پس، به دلیل گستردگی تعداد متقاضیان، سوء مصرف این ماده تبدیل به دغدغه مردم و مسئولان شد و اقدامات پیشگیرانه برای خطرات ناشی از مصرف بیش از حد افیون به مرحله اجر در آمد. ابوریحان بیرونی، نخستین دانشمند جهان اسلام است که از ضررها و ویژگی های اعتیادآور این محصول سخن گفت و پدیده «تحمل» را تشریح کرد، این درحالی بود که تا قبل از آن، افیون تنها برای مصارف دارویی داخلی تجویز می‌شد.

 پس از آن و در نیمه دوم قرن نوزدهم، ایرانیان کشت افیون را به منظور مصارف ارزی رواج داده و تا قرن بیستم، از فعال ترین تاجران افیون به حساب می آمدند، به گونه ای که اقتصاد ایران کاملا تحت سلطه تجارت و صادرات آن قرار گرفت. نزدیکی با مرز افغانستان دلیل عمده دیگری بر این امر بود. به مرور تقاضای مصرف افزایش یافت و سودجویان افراد زیادی را به این دام گرفتار کردند.  در پی این رخدادها، ایران در سال ۱۳۰۱ اقدام به تصویب قوانین دفع مواد مخدر و کاهش تولید آن کرد و در سال ۱۳۰۷ با تصویب قانون «انحصار دولتی تریاک» اقدام به کاهش زمین های کشت خشخاش کرد.

ولی با افزایش میزان مصرف و شکست این قانون، در سال ۱۳۲۴ قانون «منع کشت و استعمال تریاک» به مرحله اجرا در آمد که متاسفانه افزایش تعداد قاچاقچیان و معتادان را به دنبال داشت. در اروپا نیز درسال ۱۹۲۰ اولین قانون مصرف افیون به تصویب رسید و برای افراد گرفتار در این دام خانمان سوز، کارت‌های سهمیه صادر شد که متاسفانه این اقدامات نیز سبب تحریک افراد سودجو در راستای افزایش تولید مواد مخدر و درنتیجه رشد تعداد قاچاقچیان شد و تلاش‌ها در جهت مهار مخدر بی نتیجه ماند.

تاثیرات مواد مخدر بر خود فرد و اطرافیان

در حال حاضر، تنوع بیش از حد موادمخدر و میل بسیاری از افراد به کسب تجربیات جدید در راستای مصرف مخدرِ جدیدتر، مشکلات بی‌شمار خانوادگی، اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی را در پی داشته است. به طور کلی مخدرهای سنتی و صنعتی، طرفداران بسیاری در سراسر جهان دارد که در ابتدا تنها برای شوخی و یا سرگرمی استعمال و بعد با درگیر کردن فرد، مشکلات عدیده ای را چه در زندگی شخصی و چه در زندگی اجتماعی و خانوادگی آن ها سبب می شود.

امروزه مواد مخدر در چهار گروه عمده تقسیم بندی می‌شوند؛ کاهنده فعالیت که شامل هروئین، تریاک، مورفین است و سبب کم شدن سرعت تنفس و ضربان قلب، کم شدن فشار خون و خواب آلودگی می شود. محرک شامل کوکائین و نیکوتین که سبب بیشتر شدن سرعت تنفس و ضربان قلب، بیشتر شدن فشار خون و جلوگیری از خواب می شود.

مواد مخدر جدید نیز در دو دسته تقسیم بندی می شود؛ توهمزا و استنشاقی که علاوه بر تاثیرگذاری بر سلامت جسمی، بیشتر بر ذهن و روان فرد مصرف کننده تاثیر گذاشته و بعضا سبب ایجاد اعمال غیر قابل جبران می شوند. از رایج ترین تأثیرات این دسته از مواد می‌توان به از دست دادن حافظه، عوض شدن اخلاق، آهسته شدن فرآیند مغز، پارانوئید، اسکیزوفرنی، جنون و روانپریشی اشاره کرد.

از طرفی با بروز هر یک از این مشکلات در کنار فشارهای اقتصادی، وضعیت خانواده در وهله فروپاشی قرار گرفته و حتی در صورت ادامه زندگی، تاثیرات سؤ این رفتارها بر اعضای خانواده، خصوصا کودکان به تدریج بروز می‌کند. این مسئله برای کودکان بسیار جدی و تأمل برانگیز است چرا که آن‌ها بسیار سریع تر از سایرین از مشکلات روحی- روانی و جسمی ناشی از مواد مخدر، ضربه خواهند خورد و ناخواسته در معرض آینده ای تباه قرار خواهند گرفت.

دلایل روی آوردن به اعتیاد

روی آوردن اعتیاد دلایل بسیار زیادی دارد. از جمله این دلایل می‌توان به میل کاستن از فشارهای روحی و روانی، ناهنجاری‌های شخصیتی، فراموش کردن حس درماندگی، کاستن از بار شکست یا تحقیر، کم شدن احساس ترس و افزایش موقتی شجاعت، رفع خستگی‌های مزمن و در کل جبران حس کمبودها، در افرادی که در گوشه ای از زندگی خود درگیر بعضی مشکلات و مسائل هستند نام برد؛ هرچند این درمان‌ موقت، روزی به معضلی اساسی تبدیل خواهد شد و بنیان فرد را از هم می پاشد.

روز جهانی مبارزه با مواد مخدر

گزارش سالانه برنامه کنترل مواد مخدر سازمان ملل، حاکی از آن است که حداقل ۱۳۴ کشور در سال های دهه ۱۹۹۰ با مشکل سوء مصرف مواد مخدر روبه رو بوده اند و طبق جدیدترین آمار در سال ۲۰۱۷، از حدود ۲۵۰ میلیون نفر مصرف کننده مواد مخدر در سال ۲۰۱۵، ۲۹.۵ میلیون نفر از  آن‌ها درگیر مصرف مشکل‌ساز بوده اند. این امر ضرورت نامگذاری روزی به عنوان روز جهانی مبارزه با مواد مخدر را به خوبی بیان می‌کند؛ چرا که لازم است حداقل در یک روز از سال، این امر مهم مورد بررسی و بازنگری عمیق‌تر قرار گرفته و راهکارهای جدیدی ارائه شود.

در سال ۱۹۸۷، کنفرانسی به منظور ابراز عزم سیاسی ملت‌ها در امر مبارزه با مواد مخدر در شهر وین برگزار شد و سندی با عنوان C.M.O در آن به تصویب رسید که با تعیین خط مشی همه‌جانبه در امر کنترل مواد مخدر از سوی کشورهای شرکت‌کننده، آنان را متعهد به پیروی قاطعانه در خصوص مبارزه با قاچاق مواد مخدر در سطح بین المللی کرد. تایید و تصویب این سند در ۲۶ ژوئن مصادف با پنج تیرماه به اتفاق آرای کشورهای شرکت کننده انجام شد و همین روز به عنوان روز جهانی مبارزه با مواد مخدر اعلام شد.

گزارش از: مریم زمانی- خبرنگار ایمنا