به گزارش خبرنگار ایمنا، هنوز از زمانی که دونالد ترامپ در نخستین سخنرانی خود در نشست مجمع عمومی سازمان ملل، برنامه موشکی و هسته‌ای کره شمالی را هدف حملات لفظی شدید قرار داد، کیم جونگ اون رهبر کره شمالی را به عنوان «مرد موشکی» توصیف کرد و در اقدامی بی سابقه این کشور عضو سازمان ملل را به نابودی تهدید کرد و گفت که «آمریکا مقتدر و صبور است، اما اگر برای دفاع از خود یا همپیمانانش ناچار شود، کره شمالی را به طور کامل نابود خواهد کرد»، زمان زیادی نمی گذرد.
رییس جمهور پر مدعای ایالات متحده در هفته های اخیر از همه مواضع پیشین خود عقب نشینی کرده و از مذاکره با همان مرد موشکی سخن می گوید. چنین چرخشی پس از آن همه مشاجرات لفظی که مقامات بین المللی از آن به «دعوای کودکانه در مهد کودک» تعبیر کردند، این ایده را به ذهن متبادر می کند که رییس جمهور بی تجربه ایالات متحده در رویکردش به ایران نیز چندان ثابت قدم نخواهد بود و با وجود همه تهدیدها به خروج از برجام و تحریم مجدد ایران، امکان تغییر جهت گیری وی نسبت به کشورمان هم وجود دارد. در این راستا برای بررسی دقیق تر این امر گفت و گویی را با سیدرضا میرطاهر، دکتری روابط بین الملل و تحلیلگر مسائل سیاسی انجام دادیم که مشروح آن را در ادامه می خوانید.
به نظر شما برنامه هسته ای، چه تاثیری بر جایگاه و سطح قدرت ایران در منطقه و جهان داشته است ؟
ایران توانسته علاوه بر تاسیسات مختلف هسته ای، در زمینه گسترش فناوری هسته ای در زمینه های صلح آمیز به پیشرفتهای بسیار شایان توجه برسد که در جهان شاید بی سابقه تلقی شود. متاسفانه ایران از سال ۱۳۸۳ تاکنون به دلیل گسترش فناوری صلح آمیز هسته ای، تحت شدیدترین فشارها از جانب کشورهای غربی قرار گرفته و ما شاهد این بودیم که اعمال تحریم های یک جانبه علیه ایران از سوی آمریکا و اروپا منجر به مذاکرات هسته ای بین ایران و گروه ۱+۵ شد و حدود دو سال و نیم پیش با توافق برجام به نتیجه رسید.
در این چهارچوب، ایران پذیرفت که در ازای پایان تهدیدها و تحریمهایی که از سوی غربی ها به بهانه فعالیتهای هسته ای علیه ایران وضع شده بود، برخی از تعهدات هسته ای؛ مانند پذیرش بازرسی ها، کاهش برخی از مواد هسته ای و یا محدود کردن فعالیت برخی از تاسیسات هسته ای را بپذیرد، اما این مسئله از ابتدا با کارشکنی آمریکا مواجه شد و مخصوصا در دوره یکسال و چندماه ریاست جمهوری ترامپ، شدیدترین برخوردها از سوی دولت او و شخص ترامپ علیه برجام صورت گرفت.
از دیدگاه شما دلیل مخالفتهای جدی رییس جمهور آمریکا با برجام چیست؟
رییس جمهور آمریکا بارها برجام را بدترین توافق ممکن خوانده، اما در واقع بهانه اصلی آنها این است که برجام یا برنامه هسته ای ایران باید حتما در پیوند با دیگر اقدامات ایران مانند فعالیتهای موشکی یا سیاستهای منطقه ای مورد بررسی قرار گیرد؛ بدین معنا که در چارچوب برجام محدودیتهای بیشتری علیه برنامه موشکی اعمال شود و در عین حال ایران سیاستهای منطقه ای خود را مورد تجدید نظر قرار دهد.
این در حالی است که ایران با پافشاری بر موضع اصولی خود که البته مورد موافقت بقیه اعضای گروه ۱+۵ به جز آمریکا نیز قرار دارد، بر این عقیده است که برجام صرفا یک توافق هسته ای است و جمهوری اسلامی ایران هم به تمام تعهدات خود در قالب آن عمل کرده و حق بازبینی و اصلاح برجام در این توافق بین المللی پیش بینی نشده است. به عبارتی این آمریکایی ها هستند که قصد دارند با اعمال فشار به کشورهای اروپایی عضو ۱+۵ زمینه اصلاح برجام در راستای منافع خود و یا گنجاندن مسائل غیرهسته ای در چهارچوب برجام را ایجاد کنند.
البته اروپایی ها با این ایده آمریکایی ها مخالف هستند؛ ولی در عین حال با وجود فشار آمریکا، آنها به طور ضمنی قبول کردند که باب مذاکره با ایران در مورد مسائل موشکی و سیاست های منطقه ای باز شود و حتی گزارش هایی وجود دارد که اتحادیه اروپا و کشورهای اروپایی امکان دارد به بهانه مسائل موشکی و سیاست های منطقه ای ایران، تحریم های جدیدی را علیه کشورمان وضع کنند.
آیا ایران در این مدت توانسته از مزیتهای برجام از جمله مدرنیزه کردن راکتور های هسته ای و استفاده از فناوری های روز دنیا بهره مند شود؟
برجام موجب لغو یا برچیدن برنامه هسته ای صلح آمیز ایران نشده و در واقع ایران از بخش اساسی فعالیت هسته ای خود کماکان برخوردار است؛ مخصوصا مسائلی مانند طراحی مجدد نیروگاه اراک به این معنا است که ایران تاسیسات هسته ای خود را همچنان در اختیار دارد.
این که گفته می شود ایران می تواند در صورت لغو برجام گام های بلندی در زمینه هسته ای بردارد، نشان می دهد که کشورمان کماکان توانسته توانمندی های خود را به صورت بالقوه و بالفعل حفظ کند؛ بنابراین ابراز نگرانی بابت اینکه برجام و اجرای آن موجب ایجاد محدودیتهای کلیدی و یا فلج کننده علیه برنامه هسته ای ایران شده، بی مورد است؛ چرا که ایران قادر خواهد بود برنامه های هسته ای خود را در همه ابعاد از سر بگیرد.
یعنی شما معتقدید در مقایسه با پیش از برجام، ایران در این زمینه عقبگردی نداشته است؟
بستگی به رویکردی دارد که در این زمینه اتخاذ می شود؛ اگر از لحاظ قدرمطلق مواد هسته ای در اختیار، تاسیسات و تعداد سانتریفیوژ ها و امثال اینها نگاه کنیم، بله ایران محدودیتهایی را در این زمینه پذیرفته و ما مانند دوره قبل از برجام آن تعداد تاسیسات یا آن مقدار مواد را در اختیار نداریم، اما نکته کلیدی این است که ایران از توانمندی دستیابی و جبران هرگونه نقصان در زمینه هسته ای برخوردار است و اگر برجام کنار گذاشته شود، می تواند به فاصله کوتاهی به موقعیت قبلی خود و یا حتی بیشتر از آن بازگردد.
به نظر شما موضع جمهوری اسلامی ایران در مقابل کارشکنی غربی ها چه باید باشد؟
موضع جمهوری اسلامی ایران روشن است و همواره بر آن پافشاری کرده، اگر چه ایران هیچگاه به دلیل دستور قرآنی اوفوا بالعقود (به عهدهای خود وفا کنید)، به طور یک جانبه از برجام خارج نخواهد شد، اما در صورت نقض عهد از سوی آمریکا و یا چنانکه مقامات کشورمان به این جمع بندی برسند که برجام در راستای منافع ملی ایران نیست؛ آن را کنار گذاشته و اقدامات هسته ای خود را از سر خواهند گرفت. این همان مسئله ای است که باعث نگرانی و سردرگمی شدید اروپایی ها شده و این سوال مطرح است که اگر برجام از سوی ایران کنار گذاشته شود، اروپایی ها و اساسا غربی ها با چه گزینه ای برای برخورد با مسئله هسته ای ایران مواجه خواهند بود و آیا اساسا از ابزارهای موثری برای محدود کردن مجدد این فعالیت ها برخوردار خواهند بود یا خیر ؟
به نظر می رسد که این نگرانی ها باعث شده حتی در بین مخالفین سرسخت برجام در داخل آمریکا یعنی جمهوری خواهان معروفی مانند سناتور باب کورکر و سناتور تام کاتن به این جمع بندی برسند که خروج یک جانبه آمریکا از برجام در راستای منافع این کشور نیست و بایستی تلاش کنند تا از طرق دیگری به اهداف خود در مسئله موشکی و سیاست های منطقه ای ایران دست پیدا کنند.
چرا دونالد ترامپ با تهدیداتی که می کند همچنان در برجام باقی مانده است؟
اینکه ترامپ هنوز در برجام باقی مانده است، به دلیل هراس از انزوای بین‌المللی یا عمل به تعهدات بین‌المللی آمریکا و حتی به خاطر اینکه حمایت کنگره را ندارد، نیست؛ بلکه به این دلیل است که هیچ تضمینی وجود ندارد که بدون برجام، ایران مسیر گذشته هسته‌ای خود را طی نکند و به قول مقامات سابق دولت آمریکا، «در جایگاه گریز هسته‌ای» قرار نگیرد.
با توجه به اینکه این ترس همچنان به قوت خود باقی است، می‌توان پیش بینی کرد که دونالد ترامپ سرانجام از برجام خارج نخواهد شد، مگر اینکه اطمینان حاصل کند که با خروج از برجام، ایران مسیر هسته ای گذشته را طی نخواهد کرد. از مواضع ایران نیز چنین بر می‌آید که بازگشت به وضعیت هسته‌ای قبل از برجام، حداقل واکنش به تصمیم احتمالی ترامپ خواهد بود.
با وجود شرایطی که بر برجام حاکم شده، سیاست ایران در قبال این توافق بین المللی چه باید باشد؟
مقامات ارشد ایران در این مورد اظهارنظرهای صریحی داشته اند. در وهله نخست باید این نکته یادآوری شود که جمهوری اسلامی ایران هیچ وقت به طور یک جانبه از برجام خارج نخواهد شد، اما اگر طرف آمریکایی مبادرت به خروج از برجام کند و یا اروپایی ها با فشار آمریکا، موارد غیرمنطقی در زمینه های غیربرجامی از ایران بخواهند و یا اینکه اساسا برجام و اجرای آن در راستای اهداف مدنظر ایران مخصوصا لغو تحریم ها نباشد، در این صورت می شود انتظار داشت ایران هم برجام را کنار بگذارد، ولی تا زمانی که نقض عهد از طرف مخالف دیده نشود، تصور نمی کنم چنین سناریویی به وقوع بپیوندد.
نظر شما