به گزارش خبرنگار ایمنا، اختلال در درآمدهای نفتی از سالهای جنگ ۸ ساله رخ نمایان کرد. در سال های ابتدایی جنگ ایران و عراق یعنی در سالهای ۵۹ و ۶۰ قیمت هر بشکه نفت ایران روی مرز ۳۳ دلار بود و طی کردن سالهای بعدی، درآمدهای کشور را با موجی از سیر نزولی قیمت هر بشکه نفت روبرو کرد. تا جایی که در سال ۶۱ قیمت هر بشکه نفت ۳۰ دلار و سال ۶۴ قیمت هر بشکه نفت ۲۶ دلار شد.
سال بعدی اما اوضاع به شدت بحرانی تر شد و قیمت هر بشکه نفت تنها ۱۳ دلار معامله می‌شد. گرچه در سال ۶۶ اوضاع کمی بهتر و قیمت هر بشکه نفت ۱۷ دلار معامله شد اما در سال بعد دوباره شاهد قیمت ۱۳ دلاری هر بشکه نفت بودیم.
سال های ۶۸ به بعد هم درآمدی های نفتی با فراز ونشیب هایی همراه بود. از سال ۶۸ تا ۷۶ که دوران ریاست جمهوری آیت الله هاشمی رفسنجانی بود، قیمت هر بشکه نفت رقمی معادل ۱۵ الی ۲۰ دلار بود.
نکته قابل توجه اینجاست که کل درآمدهای نفتی دوران سازندگی برابر با ۱۲۳ میلیارد و ۶۰ میلیون‌دلار بوده است. با وجودی که در این دوران هیچگاه قیمت نفت به مرز ۳۳ دلاری که در دوره ای از جنگ رخ داد نرسید اما با افزایش تولیدات نفتی این خلاء جبران شد. این درحالی است که در دوران جنگ کل درآمدهای حاصل از نفت ۱۰۲ میلیارد و ۷۲ میلیون دلار بود.
بهتر شدن اوضاع
خاموش شدن آتش جنگ و احیاء مخروبه های جنگی، کمی اوضاع را در کشور بهتر کرد. در سال های ۷۶ الی ۸۴ کل درآمدهای حاصل از فروش نفت ۲۰۶ میلیارد و ۲۷ میلیون دلار بود. در این دوره با افزایش ۳۳ درصدی قیمت نفت روبرو شدیم و رقم بشکه نفت ۱۳ دلاری گذشته، حالا به میانگین ۲۲ دلار برای هر بشکه افزایش یافته بود. البته در این دوران هم قیمت هر بشکه نفت از ۱۱ الی ۳۴ دلار متغیر بود.
سال ۱۳۸۴ درآمد نفتی برابر ۵۳.۸۳ میلیارددلار، سال ۱۳۸۵، ۶۲.۰۱ میلیارددلار، سال ۱۳۸۶، ۸۱.۶ میلیارددلار، سال ۱۳۸۷، ۸۱.۹ میلیارددلار، سال ۱۳۸۸، ۶۲ میلیارددلار و سال ۱۳۸۹، ۷۴ میلیارددلار بود.
اما می‌توان دوران طلایی درآمدهای نفتی را به سال ۹۰ ربط داد. در این سال درآمد نفت ۱۱۳ میلیارد دلار ثبت شده اما این افزایش زیاد پایدار نبود و در سال بعد این درآمد با بیش از ۵۰ درصد کاهش، به مرز ۵۰ میلیارد دلار رسید، یعنی درآمد این سال حتی از سال ۸۳ هم پایین تر بود!
در سال ۸۴ قیمت هربشکه نفت ۵۰.۶۶ دلار فروخته شد و این نشان می‌دهد که این رقم ۴۶ درصد افزایش داشته اما تولیدات تنها ۲ درصد بیشتر شده است. سال بعدی هم این رقم با بیش از ۲۰ درصد افزایش به قیمت ۶۰ دلار رسید اما در این سال نه تنها شاهد افزایش تولیدات نبودیم، که کاهش ۶ درصدی نبست به سال قبل واکنش دولت نسبت به افزایش قیمت نفت بود!
سال ۸۶ برای جبران کاهش ۶ درصدی تولیدات، شاهد افزایش ۲ درصدی نفت بودیم و همزمان قیمت نفت با ۱۳ درصد افزایش به مرز ۶۹.۳ دلار رسید و سال ۸۷، شاهد کاهش ۱۷ درصد تولیدات بودیم درحالی که قیمت هر بشکه نفت ۹۴.۶۶ دلاری بود. سال ۸۸ که قیمت هر بشکه نفت با ۳۵ درصد کاهش، ۶۱.۲۵ دلار شد تولیدات نفتی ما ۷ درصد افزایش یافت. سال ۸۹ نیز قیمت هر بشکه نفت ۷۶ دلار بود و تولیدات نفت ۲۴ درصد افزایش یافت.
سال ۱۳۹۰، هر بشکه نفت ۱۱۰ دلار و در سال ۱۳۹۱ هر بشکه نفت ایران ۱۰۷ دلار معامله شد. میزان تولید و صادرات نفت طی این دو سال از سوی مراجع ذی‌ربط اعلام نشده، اما آمارهای اوپک حکایت از درآمد نفتی به ترتیب ۱۱۳ و ۵۰میلیارددلاری در این دو سال دارد.
فرصت خوبی که از دست رفت
در سالهای حکومت دولت نهم و دهم با موجی از فراز و نشیب های قیمت نفت در دورانی طلایی روبرو بودیم، زیرا افزایش بهای هر بشکه نفت فرصت خوبی بود تا تولیدات نفتی ما نیز افزایش داشته باشد.
به گفته برخی از کارشناسان و صاحب نظران افزایش بهای نفت را نمی توان شاهکار دولت نام برد زیرا این قیمت ها جهانی است اما در مقابل، همین افراد معتقدند که کاهش تولیدات در دورانی طلایی دلیلی جز سیاسی باز یها ندارد.
این دوران که همزمان با فراز و فرودهای قیمت نفت همراه بوده، اوج وابستگی کشور را به دلارهای نفتی نشان داد زیرا بحران‌های حاصل از فراز و فرودها به طور مستقیم در زندگی مردم تاثیر گذاشته بود.
در تمامی دولت‌های گذشته بر خروج از تکیه به درآمدهای نفتی تاکیده شده بود اما این بی توجهی در دولت نهم و دهم دیده شده و برنامه‌هایی که برای خروج از این وابستگی طراحی شده بود همگی نادیده گرفته شد تا باری دیگر وابستگی ما به دلارهای نفتی افزایش یابد.
برنامه‌های زیادی برای خروج از وابستگی اقتصاد به دلارهای نفتی که بوی آن ذهن ها را مشوش کرده بود صورت گرفت. برنامه هایی که شاید به گفته عده‌ای به ضرر مردم ولی با نگاهی به دور دست‌ها به نفعشان بود.
در این راه اما نمایندگانی از ادوار مختلف مجلس شورای اسلامی جلوی اقداماتی که در دولت‌های رهبر انقلاب و مرحوم هاشمی رفسنجانی انجام شده بود را گرفتند. همین امر باعث شد تا به مرور زمان یکی از این سیاست‌ها که به عنوان راهی برای جلوگیری از مصرف بی‌رویه سوخت در کشور است به یکی از جذاب ترین بهانه‌ها برای مصرف سوخت و در نتیجه افزایش آلاینده ها و ترافیک در کشور تبدیل شود.
یارانه سوخت باید حذف می‌شد
محمود خاقانی، مدیرکل امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت در دولت‌های هشتم و نهم در گفت و گو با خبرنگار ایمنا با اشاره به سیاست های نفتی دوران ریاست جمهوری رهبر انقلاب و مرحوم هاشمی رفسنجانی اظهار کرد: زمان ریاست جمهوری رهبر انقلاب و زمان ریاست جمهوری مرحوم هاشمی رفسنجانی و با توجه به نظرات سایر افرادی که در حوزه‌های برنامه‌ریزی راهبردی کشور بودند، پیش بینی‌ها بر این بود که به دلیل وابستگی به دلارهای نفتی، روزی ما با بحران مواجه می‌شویم. از این رو در برنامه سوم و چهارم توسعه کشور برنامه‌ریزی هایی صورت گرفت تا کم کم این وابستگی کاهش یابد.
وی افزود: یکی از برنامه هایی که در راستای این موضوع باید انجام می‌شد، حذف یارانه سوخت بود. این کار، هم باعث کاهش آلودگی هوا که ناشی از سوخت های فصیلی است می‌شد و هم باعث می‌شد تا اعمال دریافت عوارض از سوخت باعث هزینه کرد در راستای حمل و نقل عمومی شود.
این کارشناس حوزه نفت بیان کرد: با این حال برخی از نمایندگان در دولت‌های قبلی جلوی این کار را گرفتند و با بهانه اینکه این کار باعث تورم می‌شود، اجازه اعمال عوارض بر سوخت به جای ارائه یارانه را ندادند، از این رو امروز شاهد تردد خودروهای متعددی هستیم که علاوه بر آلودگی هوا، خاک و آب ها را هم تهدید می‌کنند.
خاقانی ادامه داد: امروزه در شهر تهران ۲ میلیون خودرو تردد می‌کند و اگر این دو میلیون نفر مالیات دهند، استفاده از خودرو امری غیر اقتصادی می‌شود و هزینه ها روانه توسعه حمل و نقل عمومی می‌شود.
مدیرکل امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت در دولت‌های هشتم و نهم اضافه کرد: در دولت‌های قبلی قرار شد تا بر مصرف سوخت، مالیات وضع شود و مقدمات آن هم انجام شد. همینطور در مجلس هفتم نیز قرار شد تا قیمت بنزین به صورت تدریجی افزایش داشته باشد که این کار صورت نگرفت.
شیر دوشی از گاو دولت
خاقانی اذعان کرد: دو تن از نمایندگان در این زمان اجازه این کار را ندادند و در دولت نهم و دهم نیز به بهانه افزایش تورم اجاره این کار داده نشد و قیمت بنزین را تثبیت کردند و تمام زحماتی که ما کشیده بودیم تا به نحوی اقتصاد از حالت وابستگی به نفت و درآمدهای حاصل از آن خارج شود از بین رفت.
وی افزود: در مجلس هشتم این قوانین صورت تازه‌ای به خود گرفت تا جایی که تعبیری خاص از پول نفت مطرح کردند و نهایتا باعث شد تا ما امروزه همچنان به دلارهای نفتی وابسته باشیم.
این کارشناس حوزه نفت تاکید کرد: اما باید گفت که دولت یازدهم نتوانست از سیاست های غلط دولت نهم و دهم خارج شود. بسیاری از خصولتی سازی‌ها در این دوره انجام شد و باعث شد تا یارانه‌های نقدی به این سو روانه شود. این درحالی است که بسیاری از صنایعی که راندمان ندارند و باعث افزایش هزینه‌های بیت المال می‌شود باید به بخش خصوصی واگذار شود زیرا این صنایع آورده ای جز کسری بودجه برای دولت ندارند.
خاقانی گفت: شرکت های خصولتی در این دوره فقط از گاو دولت شیر دوشیدند و رفتند، در صورتی که به جا بود حداقل این گاوها را هم پرورش می‌دادند. پس یکی از مهم ترین مشکلات صنعت نفت و انرژی همین است زیرا نه سرمایه گذاری درستی در شرکت های خصوصی انجام شده و نه از آنها مراقبت می‌شود از این رو آینده این شرکت ها نیز مانند موسسات مالی و اعتباری خواهد بود که دامن دولت را می گیرد.
مافیای نفتی
وی در ادامه صحبت های خود تصریح کرد: آقای زنگنه هم باید با وزارت نیرو هماهنگ باشد زیرا شرایط اقتصاد ما نگران کننده است و ایشان باید مدیریت را به وزارت نفت بازگردانند.
خاقانی ادامه داد: آن زمان وزارت نفت را شخم زده بودند. در جلسه ای که با ایشان (زنگنه) در ۵دی ماه ۹۲ داشتیم آقای زنگنه گفتند که در این وزاتخانه مافیا وجود دارد. البته وقتی ایشان وزارت را تحویل گرفتند، وزیر نبودند بلکه از خودشان یک مدیر پروژه تعریف کردند و کارها را به دست گرفتند و فازهای بخش خصوصی را راه اندازی کردند.
مدیرکل امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت در دولت‌های هشتم و نهم بیان کرد: بعد این فازها را به دست خود شرکت های خصوصی راه‌اندازی کردند و خدا را شکر موفق هم شدند. یکی از مشکلات ایشان این است که در سال ۸۴ وزارتخانه ای با راندمان بالا و با ۸۰ هزار نفر پرسنل را تحویل دادند اما در دی ماه ۹۲ با ۲۳۰ هزار پرسنل شامل افرادی که تخصصی در حوزه نفت و انرژی نداشتند تحویل گرفتند. خب طبیعتا این روند باعث افزایش هزینه ها شد.
خاقانی افزود: از این به بعد دیگر ایشان (زنگنه) باید مدیریت و سیاست گذاری کنند. ممکن است قیمت نفت در ادامه کاهش داشته باشد از این رو وزیر نفت باید هزینه‌های تولید را کاهش دهد. بنابر این باید بخشی از این موضوع با کاهش هزینه‌های یارانه‌ها کاهش داشته باشد.
وی اضافه کرد: حل این مسئله هم کار دشواری نیست، می توان این ۴۰ تومان یارانه را به عنوان شارژ کارت اتوبوس یا تخفیف در خدمات درمانی ارائه داد. البته این موضوعات در دولت های قبلی دیده شده بود اما در دولت نهم و دهم خیر. حالا هم اگر بخواهیم صحبتی کنیم افرادی که در پست های کلیدی کشور هستند با شما مخالفت می‌کنند.
اوپک مُرد
این کارشنان حوزه نفت و انرژی با اشاره به اینکه دولت دوازدهم مسیر دشواری برای بهبود اوضاع نفتی دارد اذعان کرد: دولت باید تدبیرش را ۴ برابر کند و امید بیهوده به مردم ندهد بلکه واقعیت ها را به صورت شفاف بگوید تا مردم به مشکلاتش آشنا شوند. بگوید که اگر فلان قوه همکاری نکند مشکل دارم زیرا بعدا باید پاسخ افکار عمومی را بدهد.
خاقانی تصریح کرد: دولت دوازدهم محال است بتواند اقتصاد را از وابستگی به درآمدهای نفتی خارج کند، اما می‌تواند مقدمات آن را به خوبی مانند دولت رهبر انقلاب انجام دهد.
وی در ادامه صحبت های خود با اشاره به سیاست های اوپک گفت: اوپک مرد؛ اوپک هیچ نقشی در بازار صنعت نفت ندارد. تا به حال سیاست حوزه انرژی غرب بر اساس تامین امنیت عرضه انرژی به اقتصاد غرب بوده است.
مدیرکل امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت در دولت‌های هشتم و نهم اضافه کرد: بعد از تحولاتی که در خاورمیانه بوجود آمد که ما آن را به نام «بیداری اسلامی» و رسانه های غربی آن را به نام «بهار عربی» خواندند و در عراق و سوریه داعش را ساماندهی کردند، اینها سیاست خود را تغییر دادند و ترامپ در ژوئن امسال گفته بود سیاست ما تامین امنیت عرضه انرژی نیست بلکه ما به دنبال تسلط کامل بر حوزه نفت و گاز هستیم.
خاقانی اظهار کرد: امریکا امیدوار است که به یک صادر کنده نفت و گاز مایع درآمده است و می خواهد با اتکا به نفت عراق این را محقق کند، یکی از بهانه‌های ترامپ برای اینکه برجام از خط موفقیت و استمرار خارج کند و تقصیر را هم به گردن خود ایران بیندازد این است که صنعت گاز و انرژی ایران را تحریم و منزوی کند تا بدین ترتیب بتواند خودش با عربستان نقش بازی کند، این در حالی است که عربستان به نوعی آدم امریکا در اوپک است و ۶ کشور عربی دیگر هم با او همراه هستند.
فضای سنگین رقابتی تولید نفت
وی در پاسخ به اینکه اخباری مبنی بر کاهش تولیدات نفتی ایران منتشر می شود تصریح کرد: ایران در اوپک بهترین روشی که می‌توانست پیش گیرد همان روشی است که آقای زنگنه جلو برده است، زیرا اوپکی‌ها گفته بودند عرضه نفت ایران کم شود و قیمت را افزایش دهیم در صورتی که وزیر نفت این را رد کرد، پس با توجه به سیاست انرژی ایران که می‌تواند در عرضه انرژی در دنیا نقش مهمی داشته باشد در این موضوع تردید است که ایران چنین تصمیمی داشته باشد.
این کارشناس حوزه نفت بیان کرد: افزایش سهم تولید ایران بستگی به افزایش سرمایه گذاری؛ مدیریت حرفه‌ای صنعت نفت و ارتقاء تکنولوژی دارد زیرا با شعار، دیگر نمی‌توان در بازار صنعت نفت کار کرد. وزیر نفت هم باید از فرصت‌ها استفاده کند و البته این کار را هم کرده است. در دولت یازدهم قرار دادی به رهبری فرانسه بسته شده که رییس جمهوری فرانسه هم از این کار حمایت کرده است.
وی افزود: باید سرمایه گذاران خارجی را متقاعد کرد تا به سرمایه گذاری در ایران روی آوردند در این صورت می‌توان افزایش تولیدات با هزینه‌های پایین تر و قابل رقابت را در بازار متصور شد.
مدیرکل امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت در دولت‌های هشتم و نهم بیان کرد: ۴سال پیش تولید نفت خام غیر متعارف هر بشکه ۸۵ دلار هزینه داشت، در حالی که بعد از این تاریخ، هزینه تولید به ۱۵ دلار کاهش یافت و شرکت شل رسما اعلام کرده اگر قیمت نفت به ۲۰ دلار هم برسد تولید برایش به صرفه است بنابراین باید توجه داشت ما در چنین فضایی هستیم.
خاقانی با اشاره به هزینه های بالای تولید سوخت اذعان کرد: هزینه تولید یک لیتر بنزین در کشور ما به مراتب گران‌تر از تولید بنزین در پالایشگاه هند است. هند در دولت نهم و دهم ایران، نفت را با قیمتی بسیار پایین خرید و بخشی از پولش را با کالاهای هندی و بخشی را هم به روپیه داد و بازار فرآورده های نفتی را امروز با همان نفت ما به چنگ درآورده است.
به گزارش ایمنا، گرچه درآمد های نفتی در سالهایی از دوران ریاست جمهوری دولت های مختلف با فراز و فرودهایی همراه شد اما این موضوع ثابت کرد که حتی سفره‌های مردم چقدر به دلارهای نفتی وابسته شده است. خروج از اقتصاد نفتی آرزویی دیرینه برای نظام جمهوری اسلامی ایران بوده و هست و زنگ خطر این وابستگی سالهاست که به صدا درآمده اما در این میان برخی از دلسوزان بی تدبیر با اعمالی که می‌توانست این وابستگی را کاهش دهد، نه تنها منجر به این کار نشدند که وابستگی اقتصاد را به دلارهای نفتی به اوج خود رساندند. به گفته خاقانی دولت دوازدهم هم نمی‌تواند به راحتی از این مسیر عبور کند اما باید اقدامات خرد و کوچک کم کم دلارهای آغشته به نفت از سفره اقتصاد این مملکت رخت بربندد.
گفت‌وگو از: مصطفی صداقت. خبرگزاری ایمنا
نظر شما