تخریب ، بیخ گوش برج های کبوتر

به گزارش خبرنگار ایمنا، برخی محققان از کبوترخانه‌ها به‌عنوان شاهکار معماری دوران صفویه یاد می‌کنند و معتقدند نخستین نمونه کبوترخانه‌ها در زمان شاه عباس به وجود آمده است؛ یک سیاح فرانسوی نیز که در زمان صفویه به اصفهان سفر کرده بود، در سفرنامه خود پیرامون شهر اصفهان، به وجود بیش از ۳ هزار کبوترخانه اشاره کرده و نوشته است که برخی از این برج‌ها گاه تا ۱۴ هزار کبوتر را در خود جای داده‌اند.

دقت در اجرای برج‌های کبوتر نیز به حدی زیاد بوده که درصد اشتباه ورود پرندگان مزاحم را به صفر می‌رسانده است، چرا که اگر حتی یک حیوان به داخل آن ورود پیدا می‌کرد، دیگر کبوتران احساس امنیت نمی‌کردند و به آنجا پناه نمی‌آوردند، اما با این همه قابلیت‌هایی که این برج‌ها داشته و دارند، متأسفانه این روزها مورد بی توجهی مسئولان قرار گرفته‌اند و به حال خود رها شده‌اند، این در حالی است که با احیا و مرمت آنها می‌توان جاذبه‌هایی جدید برای افزایش ماندگاری گردشگران در اصفهان ایجاد کرد.

برج‌های کبوتر در آستانه تخریب

یک کارشناس معماری و شهرسازی در گفت و گو با خبرنگار ایمنا اظهارکرد: تاریخ به وجود آمدن برج‌های کبوتر را به خاطر ندارم اما به یاد دارم در سال ۱۳۵۰ که کنگره جهانی معماری با حضور۶۰ نفر از معماران بزرگ دنیا در هتل عباسی اصفهان برگزار شد، موظف شدم معماران را به منطقه گورت برده و کبوترخانه‌های اصفهان را به آنها معرفی کنم؛ در این بازدید معماران بسیار تحت تأثیر این برج‌ها قرار گرفتند چرا که اینگونه طراحی، کالبد، کاربرد در کشاورزی و تفکری که بشر به آن رسیده بود تا کبوترها را جذب محلی امن کرده و از فضولات آنها برای کشاورزی استفاده کنند، را در هیچ جای دیگری ندیده بودند.

محمود درویش افزود: برج‌های کبوتر که بیشتر آنها در منطقه مرکزی کشور قرار گرفته‌اند، نه تنها برای جذب توریست بلکه برای حفظ هویت فرهنگ و تاریخ شهر، همچون آسیاب‌های بادی خراسان و  قنواتی که از هزاران سال پیش به یادگار مانده و یا بادگیرهای مناطق کویری کشور، بسیار ارزشمند هستند.

وی با تاکید بر اینکه برج‌های کبوتر و فلسفله وجودی آنها باید به نسل جوان جامعه معرفی شود، گفت: در اصفهان برج‌های کبوتر دو قلو و چند قلو نیز همچون سیلوهای مدرن وجود دارد که احیاء آنها ضمن جذب گردشگران داخلی و خارجی، برای اشتغال جوانان نیز بسیار مؤثر هستند.

این کارشناس معماری و شهرسازی اظهارکرد: می‌توان با احیاء برج‌های کبوتر، آنها را به همان طریق بکر مورد استفاده قرار داد و یا با زیباسازی و نورافشانی اطراف، آنها را به یکی از ظرفیت‌های موجود برای جذب گردشگران تبدیل کرد.

وی با اشاره به بی توجهی‌هایی که نسبت به برخی از کبوترخانه‌های اصفهان شده است، تصریح کرد: برج‌های کبوتر واقع در دانشگاه اصفهان، خیابان مرداویج و بزرگراه شهید بابایی بازسازی و احیا شده اما سایر برج‌های اطراف اصفهان به خصوص در منطقه گورت مورد بی‌مهری قرار گرفته‌اند به طوری که بسیاری از آنها در آستانه تخریب هستند و مسئولان باید برای حفظ و نگهداری آنها تلاش کنند.

درویش گفت: در غرب اصفهان برج کبوتری را سراغ دارم که تا یک متری آن گودبرداری شده و شهرداری مجوز لازم را برای ساخت و ساز به مالک بخش خصوصی ارایه کرده است، در حالی که این برج‌ها باید حریم داشته باشد تا تخریب نشود؛ برج‌های کبوتر منطقه گورت نیز وضعیت خوبی ندارد و شواهد گویای آن است که کشاورزان تا چند وجبی آنها زمین‌های کشاورزی خود را گسترانده و با آبیاری محصولات خود، این میراث‌های گرانبها را در معرض تخریب قرار داده‌اند.  

وی با ابراز تأسف از اینکه ارزش تاریخی و اقتصادی برج‌های کبوتر تا حدود زیادی به دست فراموشی سپرده شده است، گفت: احیای برج‌های کبوتر به عنوان میراث‌های ارزشمند، در جذب گردشگران و ایجاد ظرفیت بالقوه‌ای برای رونق اقتصاد و اشتغال می‌تواند بسیار مؤثر باشد.

تبدیل برج‌های کبوتر به نمادهای هویتی شهر

استاد دانشکده معماری دانشگاه هنر اصفهان برج‌های کبوتر را از نظر معماری و فرمی که دارند و به خاطر عملکرد آنها، متفاوت از سایر بناها دانست و به ایمنا گفت: در بناهای اقامتی و مساجد پلان چهارگوش، مستطیل و مربع را می‌توان مشاهده کرد اما پلان دایره و حجم استوانه‌ای فقط در برج‌های کبوتر و مناره‌ها مشاهده می‌شود که معماری ویژه‌ای دارد و البته باید مورد توجه قرار گیرد.

احمد امین پور اظهارکرد: برج‌های کبوتر بخشی از اقتصاد کشاورزی بوده‌اند، این در حالی است که با بی‌توجهی مسئولان طی سال‌های اخیر کودهای شیمیایی جایگزین کودهای طبیعی و حیوانی شده‌اند و این برج‌ها کارایی اصلی خود را از دست داده‌اند.

وی با بیان اینکه برج‌های کبوتر جزء میراث فرهنگی شهر محسوب می‌شود، گفت: پرورش کبوتر، در نظر گرفتن محلی برای زندگی آنها و حمایت از حیوانات از دیگر دلایل اهمیت برج‌های کبوتر است، اما متأسفانه تنها آن تعداد از برج‌هایی که داخل شهر قرار دارد، مورد توجه مدیران شهری قرار گرفته و مرمت شده‌اند و با نورپردازی‌های انجام شده، این نمادهای شهری زیبا و با ارزش خودنمایی می‌کنند، در حالی که به تمام برج‌های کبوتر باید به صورت یکسان توجه شود.

استاد دانشکده معماری دانشگاه هنر اصفهان تصریح کرد: برج‌هایی که در شرق اصفهان به خصوص در ناحیه گورت یا اطراف شهر مبارکه قرار گرفته‌اند، با توجه به اینکه خارج از محدوده شهری قرار دارد، باید به کمک استانداری مورد توجه قرار گیرد تا اگر شهرداری‌ها یا دهیاری‌های مناطق یاد شده از نظر بودجه ضعیف هستند، استانداری به عنوان نماینده دولت ورود پیدا کند و برای حفظ این میراث‌های گرانبها بکوشد.

امین پور تاکید کرد: برج‌های کبوتر نمادی از معماری، فرهنگ و تولید تاریخ کشورمان به شمار می‌رود، بنابراین در صورت توجه هر چه بیشتر مسئولان به نمادهای هویتی شهرها تبدیل می‌شود.

میراث فرهنگی وارد میدان شود

معاون معماری و شهرسازی شهردار اصفهان به ایمنا گفت: پس از درج گزارشی درباره هشدارهای این معاونت در خصوص تخریب برج‌های کبوتر که هفتم تیرماه سال‌گذشته در خبرگزاری ایمنا انعکاس پیدا کرد، هیچ اتفاق خاصی برای برج‌های کبوتر نیفتاد و مسئولان مربوطه اقدامی انجام ندادند، تنها سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان فعالیت‌هایی را در منطقه ۱۱ آغاز کرد و اکنون مرمت دو برج کبوتر را در دست اجرا دارد.

سیدجمال الدین صمصام شریعت ادامه داد: دفاتر بافت فرسوده که در برخی مناطق راه‌اندازی شده است نیز بر روی برج‌های کبوتر، ابنیه تاریخی و جلوه‌های ویژه‌ای که این آثار گرانبها دارد، متمرکز شده‌اند و بر این اساس راسته گذرهای اطراف این بناها تعریف شده تا جنبه گردشگری پیدا کند و مورد بازدید گردشگران قرار بگیرد.

وی ادامه داد: برج‌های کبوتر مالکیت خصوصی دارد و متولی رسیدگی به این برج‌ها همان مالکانی هستند که در اراضی خودشان توسط اجدادشان برج‌های کبوتر ساخته شده و در مالکیت آنها باقی مانده، اما بیشتر مالکان تمایلی به مرمت این کبوترخانه‌ها ندارند، از این رو شهرداری اصفهان قراردادی را با مهندس مشاور منعقد کرده تا این برج‌ها را شناسایی کرده و در اطراف آنها محور گردشگری عبوری تعریف کند.

معاون معماری و شهرسازی شهردار اصفهان با بیان اینکه مهندس مشاور نسبت به شناسایی برج‌های کبوتر در منطقه گورت و شرق اصفهان در محدوده بزرگراه فرودگاه اقدام و مرمت آنها را آغاز کرده است، گفت: برخی افراد تصور می‌کنند که شهرداری اقدام به خریداری کبوترخانه‌ها کرده است، در صورتی که این امر واقعیت ندارد بلکه شهرداری تنها در جهت احیاء این برج‌ها کمک کرده است.

وی خاطرنشان کرد: حفظ برج‌های کبوتر و استفاده آنها در جهت توسعه گردشگری می‌تواند بسیار مفید باشد، از این رو در ارتباط با کبوترخانه‌ها به دنبال یک محور گردشگری هستیم تا در آینده نزدیک گردشگران داخلی و خارجی بتوانند از این اماکن بازدید کنند.

وی تصریح کرد: با توجه به اینکه مرمت برج‌های کبوتر هزینه زیادی دارد، میراث فرهنگی می‌تواند کمک هایی در نظر بگیرد و علاوه بر نظارت با کمک‌های خود مالکان را به مرمت برج‌ها تشویق کند تا بتوانیم از این جذابیت ویژه‌ای که در شهر اصفهان وجود دارد، برای توسعه صنعت گردشگری استفاده کنیم.

صمصام شریعت با اشاره به ساخت واحد مسکونی در مجاورت یکی از برج‌های کبوتر منطقه غرب اصفهان، اظهارکرد: پروانه احداث ساختمانی در مجاورت یکی از برج‌های کبوتر غرب اصفهان به استناد طرح تفصیلی که کاربری پلاک مجاور این برج کبوتر را مسکونی در نظر گرفته، صادر شده، بنابراین با توجه به کاربری زمین، مالک درخواست پروانه ساختمانی داشته و شهرداری منطقه هم پروانه را صادر کرده است.

وی افزود: اینکه تاکید می‌کنم میراث فرهنگی باید وارد میدان شود و برای برج‌هایی که ارزش تاریخی دارد، درخواست ثبت ملی کرده تا حریم آنها مشخص و بر اساس حریم ابلاغی پروانه‌ای در مجاورت برج‌ها صادر نشود، به همین دلیل است؛ به هر حال در حالت عادی وقتی موضوع رها شود و برج‌ها مورد بی‌توجهی قرار گیرند، به طور طبیعی به استناد کاربری مشخص شده در طرح تفصیلی که مسکونی است، پروانه صادر می‌شود.

۲۲ هزار اثر واجد ارزش در استان وجود دارد

​فریدون الهیاری مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان با انتقاد از موضوعات مطرح شده درباره ثبت ملی برج های کبوتر، گفت: موضوعات مطرح شده به واقعیت نزدیک نیست، زیرا در استان اصفهان ۲۲ هزار اثر واجد ارزش وجود داردکه باید ثبت ملی شود، این در حالی است که برخی فکر می‌کنند میراث فرهنگی  تنها باید برج‌ها را ثبت ملی کند.

به گزارش ایمنا،  کشورهای پیشرفته از کوچکترین اماکن تاریخی خود برای جذب گردشگر استفاده می‌کنند، در ایران و به ویژه در اصفهان نیز ظرفیت های متعدد گردشگری وجود دارد که می تواند به جذب صنعت توریسم کند، برج های کبوتر نیز از آن دسته اماکنی است که با همکاری ارگانهای مربوطه و صرف اندکی هزینه، می تواند به محور گردشگری اصفهان تبدیل شود.