امضای بی‌فرهنگی وندالیسم‌ها در شهر اصفهان

 مقصد امروز، حاشیۀ جنوبی رودخانه زاینده رود و انتهای یکی از محورهای تاریخیِ شمالی جنوبی نصف جهان است که تخت فولادش نامیده‌اند.

به گزارش خبرنگار ایمنا، اینجا لسان الارض است با قدمتی به درازای قرن چهارم هجری قمری و قبر یوشع نبی که نشان از پیشینه اش در دوران پیش از اسلام دارد؛ از حضور آل دیالمه بگیرید تا دراویش دورۀ صفوی و آرامگاه درویش بابارکن الدین، تا سلطان سلیمانی که این گورستان را وسعت بخشید و شاه سلطان حسینی که اصفهان را به افغان تسلیم کرد و تخریب تکایای این سرزمین "مردگان زنده" در دوران او آغاز شد، و در نهایت این گورستان به یک قبرستان عمومی بدل گشت. بعد از آن نیز علی‌رغم ایجاد تکیه مادر شاهزاده قجری، متاسفانه هر که آمد دستی در تخریب داشت و اوج این تخریب گری را در دوران ظل السلطان، حاکم ستمگر اصفهان می توان یافت که شاهکار ویرانی ها در لسان الارض شد.

این گورستان ۲۶ خردادماه ۱۳۷۵ با شماره ۱۷۳۵ در فهرست میراث ملی ایران ثبت شد و هر گوشه اش نشانی از فخر و مفاحر نصف جهانی دارد که عالمان و مشاهیرش، خود یک جهان هستند. به واقع، تخت فولاد، سرزمین مشاهیر است و قریب به ۶۰۰ نفر از مفاخر اصفهان در این گورستان خفته اند که آرام بیابند، شعرا و فلاسفه و هنرمندان و عالمان و عرفا و صوفیان و سایر مشاهیری که نام هریک، وزنه ای برای اصفهانِ نیمۀ جهان است.

در این زمین مردگانِ زنده، دلت می گیرد؛ و این غصۀ یکبارۀ دل، از خفتن مفاخر در این گورستان نیست که البته افسوس نبودنشان همواره در میان فرد فرد جامعه این شهر جهانی احساس می شود؛  دلت می گیرد از دیدن نابسامانی هایی که از چشم پنهان نیست. اینجا "تخت فولاد" است، اما دست برقضا "تخته‌ای" شده است برای نوشتن بی فرهنگی ها و برهم زدن غنود خفتگان این گورستان که از دیدن این همه نامردمی چشم دلت نیز حیرت می کند! یادگارنویسی هایی که بر جای جای این سایت موزه به چشم می خورد آه از نهاد هر صاحب دلی بلند می کند. یادگارنویسی بر پیکرۀ یکی از شریفترین گورستان های عالم شیعه و بلکه یکی از ارجمندترین قبرستان های جهانی، آنقدر زیاد است که وصف تأسف برای بیان این معضل فرهنگی اجتماعی کافی نیست و گویا قوم "وندال" آمده اند که لسان الارض نصف جهان را از تخت فولاد به تخته سیاه بدل کنند و عجیب تر آنکه این وندال های مدرن، هنر بی هنری‌شان را جایی حک می کنند که متعلق به خودشان است، یعنی تیشه بر میراث خود می زنند!

یادگارنویسی تنها بر پیکرۀ تخت فولاد دیده نمی شود، بلکه جای جای این شهر از یادگارهای روی بناهای تاریخی و غیرتاریخی، نشانه های بسیار دارد و البته باید تأکید کرد که یادگارنویسی، تنها مبحث مورد اشاره در وندالیسم یا تخریب گرایی نیست، وندالیسم، حوزۀ بسیار گسترده ای را شامل می شود و مدیر مجموعه فرهنگی مذهبی تخت فولاد وندالیسم را معضلی فرهنگی اجتماعی می داند و به خبرنگار ایمنا می گوید: متأسفانه ناهنجاری های اجتماعی خاصی در رفتار اجتماعی ما ایرانیان و به ویژه در شهر اصفهان وجود دارد که به روش ها و مدل های مختلف بروز می کند. یکی از آنها  مسئله یادگارنویسی بر اماکن تاریخی است که متاسفانه در مجموعه تخت فولاد به وفور دیده می شود و به نظر می رسد این موضوع و آنچه از ما برمی آید تنها اطلاع رسانی و فرهنگسازی دقیق است.

کمبودهای تخت فولاد بر روی دیوارها

سیدعلی معرک نژاد می افزاید: در تخت فولاد به طور خاص سه نمونه یادگارنویسی دیده می شود، بخشی از آنها یادگارنویسی های عمومی است مانند اسامی و عناوینی که روی در و دیوار در همه جای شهر نوشته می شود. متاسفانه تخت فولاد چون مکان دنج و آرامی است و نظارت عمومی دقیقی روی آن وجود ندارد بیشتر مورد توجه نسل جوان برای یادگارنویسی قرار می گیرد.

وی با اشاره به اینکه دومین بخش یادگارنویسی ها به اعتراض و بیان مشکلات اجتماعی اختصاص دارد، می گوید: وقتی فردی می خواهد ناراحتی خودش را نسبت به مسائل اجتماعی و فرهنگی نشان بدهد و یا حتی درباره مشکلات و کمبودهای تخت فولاد حرفی بزند، آن را روی در و دیوار تکیه ها می نویسد، که این نیز یک ناهنجاری اجتماعی قلمداد می شود.

سیدعلی معرک نژاد ادامه می دهد: گروه سوم از یادگارنویسی ها در تخت فولاد ناشی از خرافات و اعتقاداتی است که برخی دارند و می آیند و التماس دعایی را می نویسند و فکر می کنند که وقتی یادگاری بر روی دیوار یا سنگ قبر بنویسد حاجاتشان برآورده می شود! مثلاً گمان می کنند اگر روی سنگ قبر فلان عارف، نقش یک خانه را بکشند، تا یک سال دیگر خانه دار می شوند! ما برای حفاظت از قبور در برابر چنین آسیب هایی برای آنها پوشش های شیشه گذاشتیم، اما متاسفانه حتی شیشه ها هم از این آسیب در امان نمی مانند.

مدیر مجموعه فرهنگی مذهبی تخت فولاد نظارت دقیق بر چنین ناهنجاری هایی را از جمله راهکارهای رفع آن می داند و می گوید: این رویداد، یک ناهنجاری فرهنگی و اجتماعی است، اما باید اقداماتی نیز از سوی مسئولان این اماکن صورت بگیرد. مسئولان باید با افزایش امنیت در این اماکن به کاهش بروز چنین رفتارهایی کمک کنند، چراکه تدابیر و ملاحظات امنیتی مانند نصب دوربین می تواند عامل بازدارنده مناسبی باشد.

معرک نژاد با اشاره به اینکه نهادهای مختلف فرهنگی و اجتماعی نقش موثری در زمینه فرهنگسازی دارند عنوان می کند: یکی از این نهادها شهرداری است و یا نهادهایی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد، آموزش و پرورش، حوزه و دانشگاه که به صورت جدی می توانند در این حوزه تأثیرگذار باشند. سال گذشته در مجموعه تخت فولاد، یک اینفوموشن پنج قسمتی با عنوان «خطر فراموشی» تهیه شد که در خصوص اهمیت حفاظت از میراث فرهنگی نکاتی را به مخاطب ارایه می داد.

معرک‌نژاد ادامه می دهد: همچنین طرحی پنج ساله با محوریت گردشگری برای مجموعه تخت فولاد آماده شده که این مجموعه را به عنوان مکانی پرجاذبه در حوزه گردشگری معرفی کرده و تکایا و قسمت های مختلف آن را برای مخاطبان شرح می دهد. براساس این طرح، نقاط جرم خیز و آسیب‌زای تخت فولاد در قالب سه بخش کاملاً بحرانی، نیمه بحرانی و بدون بحران بررسی می شود و سپس راهکارهایی جهت رفع ناامنی و ایجاد امنیت کامل در آنها ارایه می شود.

ضرورت ایجاد رابطۀ قوی میان مردم و میراث فرهنگی

اما مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان فرهنگسازی را راهکار اصلی  مقابله با وندالیسم آثار تاریخی و به ویژه یادگارنویسی ها می داند و به خبرنگار ایمنا می گوید: برای رفع معضل یادگانویسی روی آثار تاریخی، باید به طور جدی و توأمان به مباحث فرهنگی و اجتماعی بپردازیم و این موضوع که میراث فرهنگی، جزئی از جامعه و متعلق به جامعه است را به صورت بنیادین دنبال کنیم.

فریدون الهیاری ادامه می دهد: اگر به قوی تر شدن ارتباط میان جامعه و میراث فرهنگی بیندیشیم و میراث را به نوعی به زندگی اجتماعی وارد کنیم که هر فرد این مواریث را متعلق به خود بداند، قطعاً مسئولانه تر به میراث فرهنگی نگاه می کند و در حفظ و انتقال صحیح آن ها به نسل آینده کوشش بیشتری خواهد کرد؛ آنچه مهم است تغییر نگرش اجتماعی به میراث فرهنگی است و لازمۀ آن ایجاد رابطه ای قوی میان مردم و میراث فرهنگی است.

وی با تأکید بر موضوع فرهنگسازی برای مقابله با وندالیسم آثار تاریخی می افزاید: اگرچه در قانون به مسئلۀ وندالیسم اشاره شده اما همچنان ایجاد بسترهای فرهنگی برای مقابله با این معضل رویکرد مناسب تری است، هرچند که در موارد خاص نیز باید اعمال قانون به صورت جدی انجام شود.

الهیاری با تاکید بر اینکه اداره میراث فرهنگی علی رغم انجام وظیفۀ نخست خود که همان حفاظت از میراث تاریخی است، تا اندازه ای به حوزه فرهنگسازی و معرفی آشنایی بهتر و عمیق تر مردم با میراث فرهنگی وارد شده است، می گوید: برگزاری نشست ها و همایش هایی که می تواند به افزایش احساس مسئولیت مردم در برابر این سرمایه های فرهنگی کمک کنند از جمله اقدامات این ارگان است.

دعوت از مردم برای همکاری

سرهنگ عبدالرضا عرب بافرانی، فرمانده یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان که پیش تر، تشکیل انجمن میراث و همچنین انجمن میراث دوستان و حافظان میراث و اقدام این انجمن ها درجهت آشنایی و حفاظت از میراث فرهنگی را به عنوان یکی از راهکارهای ایجاد ارتباط قوی تر میان جامعه و میراث فرهنگی اعلام کرده بود، به خبرنگار ایمنا می گوید: پایگاه های یگان خفاظت اداره میراث فرهنگی در تمامی شهرستان ها تلاش می کنند در هر مکان و حوزه ای از مدارس و دانشگاه ها تا پایگاه های محلی و مسجدها وارد شوند و ضمن تشریح مباحثی درباره میراث فرهنگی و لزوم حفاظت از آن ها، حس تعلق این میراث به مردم را بالا برده و آنها را در قالب حامیان میراث فرهنگی به همکاری با اداره میراث فرهنگی دعوت کنند.

کاهش وندالیسم در چند سال گذشته

دبیر کمیته فرهنگ شهروندی شهرداری اصفهان، ضمن اشاره به اینکه در یک سال گذشته مبحث مقابله با وندالیسم و یادگارنویسی، به عنوان اولویت های این کمیته مطرح نبوده است، می گوید: این موضوع پیش از این در قالب تبلیغات شهری به عنوان یکی از موضوعات کمیته فرهنگی شهروندی مطرح شد، اما در یکسال گذشته در اولویت موضوعی برای این کمیته در نظر گرفته نشده است.

سعید امامی می افزاید: موضوع اصلی در مقابله با یادگارنویسی، فرهنگسازی است. اصل این قصه به سطح فرهنگ جامعه بازمی گردد و فکر نمی کنم بشود عوامل بازدارنده در آن استفاده کرد و مثلا برای آن جریمه تعیین کرد. موضوع وندالیسم نسبت به چند سال قبل کاهش چشمگیری در شهر اصفهان داشته و به همین دلیل از فهرست اولویت های موضوعی این کمیته خارج شده است.

امامی می گوید: این احتمال وجود دارد که موضوعات مرتبط با میراث فرهنگی، در اواخر سال جاری یعنی نیمه دوم اسفندماه سال جاری و یا نیمه اول فروردین سال آینده در اولویت موضوعات کمیته فرهنگی شهروندی قرار بگیرد.

ایکوموس در غم میراث اصفهان نیستند

مرتضی فرشته نژاد، پیشکسوت مرمت و معماری می گوید: همیشه باید کار را به دست کاردان سپرد، در مورد بیماری نیز به همین صورت است، تخریب آثار تاریخی و یادگارنویسی روی آن ها بیماری است و فرد بیمار باید به نزد پزشک مخصوص آن بیماری برود، نه اینکه درمان را به افرادی بسپارند که تخصص آن را ندارند، چراکه نتیجه معکوس حاصل می شود.

وی می گوید: یک زمانی مرحوم مهندس شیرازی که من هم با ایشان کار می کردم از این نگران بودند که کارهای میراث فرهنگی به دست شهرداری بیفتد، ولی متأسفانه بعد از فوت ایشان به نظرمی رسد میراث فرهنگی به همه چیز می رسد غیر از آثار تاریخی و متأسفانه، من برای میراث اصفهان آینده خیلی بدی را پیش بینی می کنم.

فرشته نژاد می افزاید: من چندبار به ایکوموس ایران که اکنون سردمدارانش مدیران سابق میراث فرهنگی یعنی آقایان بهشتی و حجت و زرگر هستند نامه نوشتم و از مشکلات میراث اصفهان گفتم، ولی متأسفانه این آقایان بذل توجه نمی فرمایند و گویا زیاد در غم میراث اصفهان نیستند، اوضاع میراث فرهنگی درکل کشور قطعاً همین است چراکه مشت نمونه خروار است.

این معمار می گوید: اگر قرار باشد میراث تاریخی و فرهنگی حفظ شود، اعتبار درست و حسابی می خواهد؛ حفاظت، هزینه می خواهد. دو یا سه نگهبان برای بناهایی مانند عالی قاپو، چهلستون و هشت بهشت یا تخت فولاد یا بسیاری از بناها و اماکن دیگر بی فایده است. بعضی بناهای اصفهان هست که باید برای حفاظت از آنها در هر اتاقی یک نگهبان بگذارند. اینطور نمی شود که چند نفر آدمِ ازهمه جا بی اطلاع را به مواظبت از مثلا عالی قاپو بگمارند! اینها آثار بی نظیری است که نمی توانیم به راحتی از آن ها بگذریم، مرمت های اشتباه از یک طرف، حفاظت هم از طرف دیگر مورد بحث و ناراحتی است.

وی برخی تخریب ها را ناشی از حضور برخی از گردشگران می گوید: اول اینکه متأسفانه توریست پولدار به کشور ما نمی آید، علاوه بر این، برخی آسیب هایی که به بناهای تاریخی وارد می شود ازسوی برخی توریست هاست؛ ازطرفی، یکی دیگر از مباحث وندالیسم، ارائه اطلاعات غلط ازسوی راهنمایان تور به توریست هاست. وندالیسم فقط تخریب آثار تاریخی نیست بلکه ارائه اطلاعات اشتباه دربارۀ آثار تاریخی نیز وندالیسم است. 

حالا بزرگان تخت فولاد سالهاست که غنوده اند، اما من و شما روزگاری نه چندان دور همراه با پدران و مادران برای زیارت اهل قبور از صبح تا شب را در تکایا و کنار مقابر این گورستان تاریخی می گذراندیم و به قولی هم فال بود و هم تماشا... حالا این سایت موزه از سکوت سرشار است، سکوتی که در دلش سر عصیان دارد و هرگوشه اش فریادی بلند است، فریادی از جنس کمرنگ شدن فرهنگ که با امضای بی فرهنگی روی گوشه گوشۀ این سایت موزه، چشم نوازی که نه چشم خراشی می کند...

باید بر این نکته تأکید کرد که متولی میراث فرهنگی، تنها اداره میراث فرهنگی نیست، بلکه همۀ افراد جامعه باید متولی گنج های گرانبهای شهر باشند. فراموش نکنیم که تخت فولاد و دیگر آثار تاریخی نصف جهان متعلق به ما است، 

گزارش از شیرین مستغاثی، خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر ایمنا

کد خبر 332374

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.