به گزارش ایمنا، میراث معنوی، بنا به تعریف کنوانسیون سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحدد(یونسکو) که در سی و دومین نشست این سازمان در سال ۲۰۰۳ برگزار شد، پاسداشت از میراث فرهنگی ناملموس، رفتارها، نمادها و آئین‌هایی است که یک اجتماع آنها را بخشی از میراث فرهنگی خود می‌شناسد.
از نظر این کنوانسیون، عبارت میراث فرهنگی ناملموس به معنای «اقدام‌ها، نمایش‌ها، ابرازها، دانش، مهارت‌ها و نیز وسایل، اشیا، مصنوعات دستی و فضاهای فرهنگی مرتبط با آنهاست که جوامع، گروه‌ها و در برخی موارد افراد، آنها را به عنوان بخشی از میراث فرهنگی خود می‌شناسند. این میراث فرهنگی ناملموس که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود، مدام توسط جوامع و گروه‌ها در پاسخ به محیط، طبیعت و تاریخ آنها مجددا خلق می‌شود و حس هویت و استمرار را برای ایشان به ارمغان می آورد و بدین ترتیب احترام به تنوع فرهنگی و خلاقیت بشری را ترویج می‌کند. در این کنوانسیون، فقط به آن قسم میراث فرهنگی ناملموس توجه می‌شود که با اسناد بین‌المللی حقوق بشر، و نیز با ضرورت احترام متقابل میان جوامع، گروه‌ها و افراد و لزوم توسعه پایدار منطبق باشد.
مقاصد این کنوانسیون نیز «حراست از میراث فرهنگی ناملموس، تضمین احترام به میراث فرهنگی ناملموس جوامع، گروه‌ها و افراد ذیربط، ارتقای آگاهی محلی، ملی و بین‌المللی از اهمیت میراث فرهنگی ناملموس و تضمین درک و قدردانی متقابل از آن، و تدارک همکاری و کمک بین‌المللی است».
میراث ناملموس و حافظه جهانی ایران یونسکو
تا کنون تعداد ۱۳ میراث ایران از نوع معنوی یا ناملموس در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده اند که از این میان، سه اثر بصورت چند ملیتی و ۱۰ اثر به صورت تک ملیتی و متعلق به ایران هستند.
ردیف موسیقی ایرانی، سال ثبت: ۱۳۸۸
پنج ردیف آوازی ابوعطا(با دستان عرب)، دشتی، بیات ترک(یا بیات زند)، افشاری و بیات اصفهان، اولین میراث ناملموس ایران بودند که در یونسکو ثبت شدند که در هفت دستگاه ماهور، نوا، شور، سه گاه، چهارگاه، راست پنجگاه، همایون خوانده می شوند.
نوروز، سال ثبت: ۱۳۸۸
پرونده ثبت نوروز مهر سال ۱۳۸۸ با عضویت ۷ کشور در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسید و در سال۹۳ با تقاضای الحاق پنج کشورهای عراق، ترکمنستان، تاجیکستان، افغانستان و قرقیزستان، این پرونده مجدداً تدوین و به یونسکو ارسال شد و آذرماه ۱۳۹۵ پرونده چندملیتی نوروز با مشارکت ۱۲ کشور به ثبت یونسکو رسید.
تعزیه، سال ثبت: ۱۳۸۹
روند ثبت جهانی تعزیه از سال ۱۳۸۴ مفتوح شده بود که به دلیل ناقص بودن مدارک ارسالی برای تحقیق و بررسی پیرامون آن در یونسکو یا نبود تطابق مدارک ارسالی با استانداردهای این سازمان، روند ثبت جهانی آن به تاخیر افتاد. جالب این که هنر نمایشی تعزیه درحالی در فهرست میراث جهانی و ناملموس یونسکو قرار گرفت که ترکیه نیز مدعی ثبت آن به نام کشورش بود. با این حال پرونده ثبتی تعزیه به دلیل قدمت برگزاری آن، به صورت مستقل به نام ایران ثبت شد.
ورزش های زورخانه ای، سال ثبت: ۱۳۸۹
ثبت جهانی آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای در سازمان جهانی یونسکو به عنوان میراث معنوی بشریت در آبان۸۹ اتفاق افتاد. دو سال پیش از آن، این آیین ثبت ملی شده بود. آیین پهلوانی ایران از پیشینه‌ای به درازای تاریخ این سرزمین کهن برخوردار است، این آیین کهن در گذر زمان رنج‌ها کشیده و شادکامی‌های فراوانی را پذیرا شده تا آموخته‌هایی اندوخته و به اینجا رسیده است.
موسیقی نواحی خراسان، سال ثبت: ۱۳۸۹
موسیقی بخشی‌های (نوازنده و خوانندگان محلی خراسان که مجموعه‌ای از شعر، ادبیات، عرفان و اخلاق را دربرمی‌گیرد به کوشش هوشنگ جاوید و مجتبی قیطاقی در تاریخ اول تیر ۱۳۹۰ به عنوان میراث فرهنگی معنوی یونسکو به ثبت رسید. در منطقه شرقی استان خراسان رضوی، شهرهای خواف، تربت‌جام و تایباد، به نوعی دارای مرکزیت موسیقی در این استان است.
قالی بافی استان فارس و روش سنتی قالیبافی کاشان، سال ثبت: ۱۳۹۰
روش‌های بافت و نقشمایه‌ها و نگاره‌های استان فارس در حد کمال زیبایی و تنوع است و البته در هر ایل و طایفه و در هر ناحیه فرق می‌کند. به تقریب تمامی آنها روی زمین بافته می‌شوند. قالی و قالیچه‌های فارس بیشتر دو پوده بوده و تار و پود آنها از جنس پشم است. گره به کار رفته در فرش‌های این استان بسته به ایل و طایفه متفاوت است.
قالی کاشان نیز از طریق بافت بسیار ظریف(گره با پرز کوتاه و ظریف) که جزئیات تمام نقش‌ها را ظاهر می‌سازد و هم از طریق پشم بسیار عالی مرینوس آن که به سطح قالی یک حالت مخملی می‌دهد، قابل تشخیص است. قالی‌های کاشان و قالی‌های آران کاشان به استثنای قالی هایی که کلا از ابریشم بافته شده، دارای یک بافت متراکم و ضخیم است. این قالی‌ها پس از هر رج گره، دارای دو رشته پود است که اولین رشته پود به صورت کشیده بوده و دومین رشته حالت شل و آزاد دارد.
آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای، سال ثبت: ۱۳۹۰
ثبت جهانی آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای در سازمان جهانی یونسکو به عنوان میراث معنوی بشریت در آبان۸۹ اتفاق افتاد. آیین پهلوانی ایران از پیشینه‌ای به درازای تاریخ این سرزمین کهن برخوردار است و هیچ‌گاه کالبد اصلی و چارچوب نخستین خود را از دست نداد و اگر زنگارهای سده‌های پسین (آخر) از پیکره آن زدوده شود یکی از بهترین و کارآمدترین نهادهای فرهنگی ایرانیان خواهد بود.
نقالی، سال ثبت: ۱۳۹۰
قدیمی ترین هنر نمایشی ایران، اجراکننده یا نقال، شعر یا نثر را با حرکات و اشارت و گاهی به همراه موسیقی و توصیف کتیبه ها و نقاشی ها بازگو می کند. نقال باید ضمن حفظ اشعار، متن ها و همچنین توانایی در بداهه گویی، مهارت سخنرانی داشته باشد. لباس نقال، لباسی ساده است.
فناوری ساخت لنچ در جنوب ایران، سال ثبت: ۱۳۹۰
دانش ساخت این نوع قایق که مخصوص خلیج فارس و دریای عمان است، کاملا ایرانی است. قایق های چوبی که دستی ساخته می شوند و ساخت آن ها در هرمزگان و بوشهر انجام می شود، با این ثبت، نام خلیج فارس هم در فهرست آثار ناملموس جهانی ثبت شد.
مراسم قالیشویان مشهد اردهال، سال ثبت: ۱۳۹۱
تنها مراسم مذهبی اسلامی که براساس تقویم شمسی برگزار می شود. مراسمی نمادین که همیشه در صبح دومین جمعه مهر، هزاران نفر را به مشهد اردهال در ۴۲ کیلومتری غرب کاشان می رساند. امامزاده علی که بعد از امام صادق (ع)، دومین پسر امام باقر(ع) بود و چند سالی می شد که در کاشان و فین زندگی می کرد، در راه رفتن از فین به خاوه با حمله سپاه زرین نعل، حاکم محلی خاوه به شهادت می رسد. فینی های چوب به دست دیر می رسند و خاوه ای ها امامزاده را در قالی پیچیده و دفن می کنند. مراسم، تلفیق این حال است. فینی های چوب به دست، قالی امامزاده را از خاوه ای ها می گیرند و در چشمه نزدیک امامزاده می شویند و بر می گردند.
نان لواش، سال ثبت: ۱۳۹۶
نان لواش نان نازک تردی است به ضخامت حدود سه میلی متر که از خمیر فطیر یا خمیر «کم ورآمده» پخته می‌شود. این نان را نان تنوری هم می‌گویند. نانی را که از همان خمیر ساخته شده ولی بسیار نازک باشد، نان خانگی می‌نامند که پس از پخت بسیار نازک می‌شود. در ارمنستان و ایران این نان را لواش می‌نامند. در گرجستان آن را «سومخوری لواشی» یعنی لواش ارمنی می‌خوانند. نان لواش بصورت پروندۀ چندملیتی در یونسکو همراه با ارمنستان ثبت شده است.
چوگان، سال ثبت: ۱۳۹۶
جمهوری آذربایجان درحالی ورزش چوگان را با نام «چوگان بازی سنتی با اسب در قره‌باغ» به نام خود به ثبت بود که بیش از ۳ هزار سال است که در ایران بازی چوگان توسط پادشاهان و بزرگان این سرزمین برگزار می‌شود. داریوش کبیر در تخت جمشید بازی چوگان را برگزار می‌کرده است و میدان نقش جهان در اصفهان برای برگزاری بازی چوگان در پیشگاه شاهان صفوی طراحی شده است. در آثار شاعران بزرگی همچون فردوسی و رودکی به رواج این بازی در ایران بارها اشاره شده است. بعد از اقدام آذربایجان بود که ایران پرونده ثبت «چوگان همراه با موسیقی و روایتگری» را برای ثبت به یونسکو ارائه داد که سال ۱۳۹۶ به ثبت رسید. البته در پرونده بازی چوگان تاکید شده، چوگان یک عنصر فرهنگی است که با تاریخ و هویت اجرا کنندگان آن مرتبط است. این عنصر به شکل گسترده ای در ادبیات، نقالی، قصه گویی، ضرب المثل ها، نقاشی مینیاتور، صنایع دستی و تزئینات معماری ایران حضور دارد و جزء با ارزشی از جهان بینی و سمبلیسم اجراکنندگان آن است.
هنر ساختن و نواختن کمانچه، سال ثبت: ۱۳۹۶
کمانچه یکی از سازهای ایرانی و موسیقی خاور زمین است. نخستین نشانه‌های تاریخی درباره کمانچه در کتاب «موسیقی الکبیر» اثر لبو نصر فارابی در سده چهارم هجری دیده شده است. او در این کتاب از کمانچه به عنوان سازی ایرانی یاد می‌کند. کمانچه در دوران صفویه و قاجاریه، جزو سازهای اصلی موسیقی ایران بوده و نخستین صدای ضبط‌شده کمانچه به اوایل قرن بیستم میلادی بر می‌گردد. ثبت هنرساختن و نواختن کمانچه همزمان با ثبت چوگان در سال جاری صورت گرفت.
اما بعد...
قهوه خانه
علیرغم این که «قهوه خانه» ریشه در ایران دارد و اولین قهوه‌خانه‌ها در ایران در دوره صفویه در زمان شاه طهماسب در شهر قزوین تأسیس شده‌اند و در زمان شاه عباس اول در شهر اصفهان گسترش یافتند، اما دولت ترکیه قهوه خانه را با نام خود در یونسکو به ثبت رسانده است.
موسیقی عاشیقلار
موسیقی عاشیقلار که با زیبایی و حرکت و ریتمی بسیار دلنشین، قرن‌هاست در منطقه آذربایجان اصیل و حقیقی شامل تبریز، ارومیه و اردبیل نواخته می‌شود و ترنم آن تار و پود وجود همه ایرانیان آذری زبان و غیر آذری زبان را به وجد و تحسین وامی‌دارد، با تلاش‌های پیگیر و بی سر و صدای دولت اران و شروان تاریخی آذربایجان با نام آن کشور به ثبت جهانی رسیده است.
بادگیر
دولت امارات متحده عربی، بادگیر را به عنوان نماد کشورهای عربی به عنوان تندیس مسابقه معماری معرفی کرد و در تلاش برای ثبت این نماد به عنوان میراث معنوی و فرهنگی است، درحالی که بادگیر از مظاهر و سمبل‌های تمدن ایرانی است و تا قبل از اختراع کولر برقی و گسترش آن در شهرهای مختلف، از آن در ابنیه مختلف مسکونی، مذهبی و خدماتی استفاده می شده است و هنوز هم می‌توان باقی‌مانده این بادگیرها را در اقلیم گرم و مرطوب جنوب مشاهده نمود.
تارنوازی
هنر اجرای آذربایجانی تار(ساخت و نواختن آذربایجانی تار) توسط جمهوری آذربایجان در یونسکو به ثبت رسید. درحالیکه بنابر روایتی، ساز تار از زمان فارابی موسیقیدان معروف ایرانی وجود داشته و بعد از وی توسط سفی الدین ارموی و دیگران به سمت کمال پیش رفته است. تار از حدود ۲۰۰ سال پیش، از آن به عنوان یکی از سازهای اصلی موسیقی ایرانی نام برده شده است.
خط نستعلیق
شنیده‌ها از اقدام کشور ترکیه برای ثبت جهانی «خط نستعلیق» به نام این کشور حکایت دارد، از سوی دیگر، خط نستعلیق در پاویون امارات متحده عربی در اکسپوی ۲۰۱۵ میلان به‌عنوان هنر آن کشور معرفی و هیچ اشاره‌ای هم به سابقه و ریشه تاریخی این هنر در ایران نشده است.
شیر ایرانی
«شیر ایرانی» تنها در پارک ملی «گیر» هند به صورت طبیعی زندگی می‌کند و مسئولان دولت هند برای تغییر نام علمی شیر ایرانی به شیر هندی تلاش می‌کنند.
غذای دلمه
جمهوری آذربایجان در در دوازدهمین نشست سالانه کمیته میراث فرهنگی ناملموس یونسکو در سال ۲۰۱۷ تواسنت «سنت پخت و به اشتراک‌گذاری دلمه به عنوان یک نشانگر هویت فرهنگی» را در فهرست میراث جهانی ناملموس یونسکو به ثبت برساند، درحالیکه دلمه یکی از قدیمی ترین غذاهای ایرانی از سده ها پیش از تشکیل بسیاری از کشورهایی از جمله ارمنستان و جمهوری آذربایجان است.
ازسویی دیگر، درحالیکه در زمینه پرونده های چند ملیتی برای ثبت در سازمان جهانی یونسکو هیچ محدودیتی در تعداد وجود ندارد اما ایران برای سال ۲۰۱۸ هیچ پرونده ثبت میراث ناملموس نخواهد داشت چراکه پرونده ای را به یونسکو ارائه نداده است و بله این ترتیب در سال ۲۰۱۸ تنها ۲ پروندۀ «منطقه حفاظت شدۀ ارسباران» و «منظر باستان شناسی ساسانی استان فارس» در کمیته یونسکو به منظور ثبت در فهرست جهانی ارزیابی می شوند. اما آنچه واضح است، میراث فرهنگی ناملموس عامل مهم و در عین حال ظریف و آسیب‌پذیری در نگاهداشت گوناگونی فرهنگی در مقابل روند رو به فزونی جهانی شدن است. درک میراث فرهنگی ناملموسِ اجتماعات متفاوت به گفتگوی میان‌فرهنگی یاری می‌رساند و احترام متقابل را به سایر روش های زندگی تشویق می‌کند.
شب یلدا
ایرانیان «یلدا» را بلندترین شب سال می‌دانند و باستان‌شناسان معتقدند شب یلدا در چهارچوب تقویم و گاه‌شماری ایرانیان ثبت شده و قدمت این آیین به ۷ هزار سال قبل می‌رسد. ایران پرونده «شب چله» را در تاریخ ۱۹ مارس۲۰۱۵ برابر با ۲۹ اسفندماه ۱۳۹۳ در صفحه اشتراک‌گذاری اطلاعات برای ترویج پرونده‌های چند ملیتی به ثبت رسانده است، هرچند هنوز نام هیچ کشوری برای همکاری با ایران برای ثبت میراث ناملموس «شب‌چله» در این صفحه ثبت نشده است، اما این سند برای همیشه در یونسکو باقی می‌ماند. اما هنوز زمان ارسال پرونده نهایی ثبت «آئین یلدا» به یونسکو مشخص نشده است و پرونده ابتدا باید در شورای سیاستگذاری سازمان رفته و سپس به یونسکو ارسال شود که بعد از ارسال، حداقل ۱۸ ماه تا ثبت نهایی در یونسکو به طول می انجامد.
مصادره مفاخر ایران
در سال ۲۰۰۷ ثبت پرونده جهانی هشتصدمین سال تولد مولوی با نام «مولانا جلال‌الدین بلخی رومی» توسط کشور ترکیه انجام شد و این دولت در تلاش است که مولوی را به عنوان شخصیتی از کشور ترکیه در یونسکو به ثبت برساند.
ایرانیان، ترک‌ها، عرب‌ها، افغانی‌ها، قفقازها، هندی‌ها، پاکستانی‌ها و بوسنیایی‌ها عقیده دارند «ملانصرالدین» متعلق به فرهنگ آن کشور است. دولت ترکیه مدعی است که سنگ قبر ملانصرالدین در منطقه آک شهیر در نزدیکی قونیه پیدا شده و قصد دارد این شخصیت را به عنوان یکی از مفاخر ترکیه ثبت کند.
«ابن سینا»، پزشک و شاعر ایرانی نیز مورد ادعای کشورهای همسایه است، علاوه بر ترکیه، کشور اربکستان ابن‌سینا را ازبک می‌خواند. هم چنین دولت امارات متحده عربی جایزه اختراعات و ابداعات با نام ابن‌سینا را به صورت سالانه به مخترعین اهدا می‌کند و روبات ابن‌سینا با لباس عربی نیز ساخته شد.
«شهرزاد قصه‌گو» زنی ایرانی است که به دلیل نقش کلیدی اش در داستان‌های هزار و یک شب که قصه‌ای است که ابتدایی‌ترین نسخه آن به زبان عربی موجود است و نسخه فارسی آن در دسترس نیست، از این رو در سطح جهان شهرزاد را نیز به عنوان فردی عرب می‌شناسند و شیخ نشینان حوزه خلیج فارس درصدد ثبت این شخصیت با نام کشور خود در یونسکو هستند.
در مراسم بزرگداشت انتخاب «عزنین» به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال ۲۰۱۳، وزیر و سفیرافغانستان، «فردوسی» را برخاسته از افغانستان دانست و «بیهقی» را به غزنین در افغانستان نسبت داد و اگر براحتی بگذریم، فردوسی و بیهقی نیز از دست می روند.
رئیس فرهنگستان هنر قزاقستان، ملیت «فارابی» را قزاقستانی دانسته است. از سوی دیگر رادیو و تلویزیون دولتی کشور ترکیه با انتشار گزارشی نسبتاً مفصل از معتقدان به ایرانی بودن این فیلسوف بزرگ انتقاد کرده و تأکید کرده است که این شخصیت علمی، ترک بوده است.
روزنامه القبس چاپ کویت «عمر خیام» را دانشمند و ریاضی‌دان عرب و ستاره‌شناس ایرانی معرفی کرد و طی مقاله‌ای بیان کرد که وی شاعر نبوده و شعرهایش را دیگران برایش سروده‌اند. دولت جمهوری آذربایجان اشعار کاشی‌کاری‌شده فارسی بر روی بدنه مقبره «نظامی» که به فارسی بودند را با اشعار ترکی جایگزین کرد و سفیر جمهوری آذربایجان در لندن به معرفی نسخه خطی خمسه نظامی گنجوی، به عنوان اثر فرهنگی ایرانی، در کتابخانه ملی انگلستان اعتراض کرد.
جمهوری آذربایجان سالیانی ست که در رابطه با تحریف نظامی گنجوی ادعاهای غیرعلمی مطرح می‌کند. آذربایجان با نصب مجسمه او در میدان های مختلف جهان، آن را شاعر آذربایجانی و غیرایرانی معرفی کند. ضمن اینکه مجسمه‌ای از نظامی گنجوی در شهر رُم با عنوان «شاعر آذربایجانی» رونمایی کرد.
در سال ۲۰۱۳ میلادی، پایگاه جستجوگر گوگل، به مناسبت هشتصد و دوازدهمین سالگرد تولد «خواجه نصیرالدین طوسی»، تصویری از وی در وب سایت خود گذاشت که در آن بر ایرانی‌تبار بودن این دانشمند تأکید شده بود، و این اقدام واکنش‌هایی مخالفی را در کشورهایی عربی در پی داشت.
شبکه تی آرتی ترکیه طی برنامه‌ای «ابوریحان بیرونی» و «فارابی» و «ابن سینا» را به عنوان مفاخر تاریخی ترکیه معرفی کرده‌است.
«پوریای ولی» با نام اصلی مسعود خوارزمی، یکی دیگر از مفاخر ایران‌زمین است که به دلیل ناآگاهی به دست فراموشی سپرده شده است. افغانستان برای ثبت ملی و ادعای مقبره پوریای ولی اقدام به سندسازی کرده است و این در حالی است که مقبره پوریای ولی در شهر خوی قرار دارد.
آنچه مهم است...
اما... آنچه اهمیت دارد این است که شاید امروزه باید به این ثبت ها نگاهی اجتماعی و کاربردی داشت نه نگاهی همچون یک مدال افتخار که بر طاقچه ای نهاده می شود و از یاد می رود. البته این نقدی‌ست که بر هر نوع ثبت یا حتی ثبت یک اثر موزه ای وارد است، و اثر هم اگر ثبت شود و به فراموشی برود ارزشی ندارد و فقط بار گران است. امیدواریم هم آثارمان را ثبت کنیم تا دیگر کشورها گوی سبقت را نربایند و میراث ما را تصاحب نکنند، و هم اینکه با برنامه ریزی های مناسب، از این ثبت کردن ها استفاده کنیم.
نظر شما