به گزارش گروه جامعه خبرگزاری ایمنا، خانواده ایرانی تغییرات زیادی در دو سه دهه اخیر داشته است. کاهش خانواده‌های گسترده، افزایش خانواده‌های هسته‌ای و امروزه خانواده‌های تک‌والد، ازدواج سفید و نگرانی از فرزندخواندگی در این نوع از ازدواج از مواردی است که می‌تواند در آینده خانواده و بستر جامعه فردا را دچار تنش‌های جدی کند.
تغییرات خانواده ایرانی به دلایل عدیده‌ای شکل گرفته‌اند. عصر ارتباطات، حضور پررنگ رسانه‌های تصویری غربی، ضعف و عدم کارشناسی برنامه‌های رسانۀ داخلی، تقویت فضاهای مجازی و ارتباطی، رفت‌وآمد به کشورهای مختلف، ناملایمات سیاسی و اقتصادی، عدم وجود عدالت‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در سطح جامعه همگی دست به دست یکدیگر داده‌اند تا به این تغییرات کمک و سرعت ببخشند.
کارکرد خانواده از نگاه جامعه‌شناسان چیست؟
جامعه شناسان در سال ۱۹۳۴ شش کارکرد اساسی را برای خانواده مورد تأکید قرار دادند که عبارتند از: تولیدمثل، حمایت و مراقبت، جامعه‌پذیری، تنظیم رفتار جنسی، عاطفه و همراهی و تأمین پایگاه اجتماعی.
اگرچه خانواده کارکردهای دیگری هم دارد؛ مانند: آموزش، تربیت دینی، تأمین نیازهای اقتصادی، رشد و تثبیت شخصیت ولی ۶ مورد یاد شده از کارکردهای مهم برای خانواده است.
بحران خانواده از نگاه معاون امور زنان و خانواده
در روزهای گذشته سکاندار جدید معاونت امـور زنان و خـانـواده ریاست جمهوری در مورد خانواده ایرانی گفته است: خانواده‌های ایرانی در حال از دست دادن کارکردهای خود هستند و آنها را یکی‌یکی از دست می‌دهند.
معصومه ابتکار، معـاون رییس‌جمهور در امـور زنان و خـانـواده به معضلات موجود در خانواده‌های ایرانی اشاره کرد و گفت: مفهوم خانواده دارای یک تعریف معین است، در حقیقت یک خانواده سالم دارای کارکردهایی مشخص بوده و باید بتواند یک سری خدمات ارائه دهد اما امروزه شاهد هستیم خانواده‌ها در ایران در حال از دست دادن کارکردهای خود هستند.
معـاون رییس‌جمهور در امـور زنان و خـانـواده دلایل بحران ایجاد شده در خانواده‌ها را متعدد دانست و ادامه داد: آسیب‌ها، اعتیاد، مسایل مالی و اقتصادی، خشونت و طلاق جزو دلایلی است که خانواده‌ها را با بحران روبرو کرده است.
وی گفت: اکنون شاهد وجود خانواده‌های هستیم که شاید در ظاهر خانواده محسوب شوند اما در باطن چیزی از این مفهوم در آنها باقی‌نمانده است. همه این موارد در کنار هم نقش ایفا می‌کنند و مشکلاتی زیادی برای سلامت خانواده ایجاد کرده‌اند، در نتیجه خانواده‌ها نمی‌توانند نقش واقعی خود را در بالندگی کشور ایفا کنند.
ابتکار در ادامه گفت: خانواده‌ها همه ابعاد فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را تحت تاثیر قرار می‌دهند و اگر خانواده‌ای سالم نباشد، همه این ابعاد را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
کاهش باروری عمده دلیل کوچک شدن خانوارها
در این باره دکتر محمدجواد محمودی در تحلیل وضعیت بعد خانوار می‌گوید: در سال ۱۳۵۵ بعد خانوار ۵ و در سال ۱۳۶۵، ۵.۱ بوده؛ که یعنی افزایش یافته است.
پس از آن با کاهش روبرو بودیم؛ به طوری که در سال ۱۳۷۵، بعد خانوار ۴.۸؛ در سال ۱۳۸۵، ۴؛ در سال ۱۳۹۰، ۳.۵ و در سال ۱۳۹۵، ۳.۳ شده است.
به گفته محمودی این تغییرات نشان می‌دهد که بعد خانوار کوچک شده است. در تحلیل کاهش بعد خانوار باید به افزایش ازدواج‌ها و تشکیل خانوارهای جدید نیز اشاره کرد.
دخالت دولت‌ها، شهرنشینی، افزایش سواد زنان، اشتغال زنان و توسعه اقتصادی اجتماعی بخشی از علل کاهش باروری است که در نهایت منجر به کوچک‌شدن بعد خانوار شده است.
به گفته این استاد دانشگاه کاهش تعداد فرزندان خانوده، دقیقاً به کاهش تعداد فرزندان خانوارها برمی‌گردد. به طوری‌که خانوار تک‌نفره از ۵.۲ درصد در سال ۱۳۸۵ به ۸.۵ درصد در سال ۱۳۹۵ رسید.
محمودی در ادامه گفته است: خانوارهای دو، سه و چهار نفره نیز افزایش یافته، اما خانوارهای پنج نفره و بیشتر کاهش داشته است. این ارقام صرفاً به معنای این نیست که در این مقطع ۱۰ ساله تعداد خانوار گسترده کاهش یافته؛ بلکه این تحولات از ۲۰ یا ۳۰ سال پیش شروع شده است.
گرایش به خانواده تک‌نفره عاملی در کاهش بعد خانوار
باید گفت: یکی از دلایل کاهش بعد خانوار، کاهش اساسی و مستمر زاد و ولد و باروری است. در دهه ۶۰ در هر خانوار به‌ازای یک زن تا پایان سن باروری ( ۴۵ تا ۵۰ سالگی)، بیش از ۶ نوزاد به دنیا می‌آمد.
در دهه ۸۰ به دلایلی مانند رشد منفی اقتصادی و تأخیر در ازدواج به خصوص در بین زنان که سن ازدواج‌شان به حدود ۲۴ سال رسید، باروری بسیار پایین آمد که این موضوع روی بعد خانوار تأثیر می‌گذارد.
خانواده ستون جامعه است
امان الله قرایی مقدم جامعه شناس در گفت وگو اختصاصی با خبرنگار ایمنا در مورد ضعیف شدن کارکرد خانواده در ایران گفت: خانواده در رشد جسمانی، رشد ذهنی، شخصیت دهی و انتقال میراث فرهنگی از نسل گذشته به آینده، پرورش نیروی انسانی، جلوگیری از انواع آسیب‌های اجتماعی بسیار موثر است و در یک کلام خانواده ستون جامعه است.
وی در ادامه اظهار کرد: وقتی کارکردها و وظایف خانواده تضعیف شود در واقع تمام کارکردهای جامعه ضعیف می‌شود. خانواده و به خصوص مادر اخلاق می‌دهد، شخصیت می‌دهد و افراد انواع رشدها را از خانواده می‌گیرند و باید گفت نقش مادر در خانواده بی‌بدیل است و بسیاری از روانشناسان به این معتقدند که ۲۸۴ روزی که بچه در رحم مادر است چارچوب شخصیت او را در طول ۷۰ سال تشکیل می‌شود و این بیانگر اهمیت مادر و پس از آن خانواده است.
این استاد دانشگاه‌های تهران با اشاره به اینکه ریشه آسیب‌های اجتماعی شاید از رحم مادر شروع می‌شود، می‌گوید: بعد از تولد هم نقش مادر بی‌بدیل است خانواده و مادر شخصیت، اخلاق، دین، ایمان و مذهب به فرد می‌دهند و خانواده واقعا نقشی محوری در تربیت فرد دارد.
اضمحلال خانواده با افزایش هم‌باشی سیاه!
این جامعه‌شناس در موضوع اضمحلال خانواده و پس از آن بهم‌پاشیدگی نظام اجتماعی و بهم خوردن ارزش‌ها و هنجارها تصریح کرد: در سال ۱۹۷۸ در کنفرانس کشور مصر این موضوع برای اولین بار مطرح شد و بحث‌های زیادی روی آن شد و خطر را همان زمان جامعه‌شناسان اعلام کردند که اگر وضع بدین منوال پیش برود و خانواده ضعیف شود نظام جامعه به هم می‌پاشد به خاطر همین سقط جنین را از همان زمان منع کردند و گفتند سقط جنین نظام خانواده را بهم می‌زند وقتی سقط جنین زیاد باشد بی‌بندوباری در جامعه افزایش می‌یابد و امروزه هم‌باش‌های سیاه یا همان ازدواج سفید در حال زیر سوال بردن نظام خانواده است.
مجرمین امروز محصول خانواده‌های نابسامانند
قرایی مقدم با اشاره به اینکه در جامعه‌ای که خانواده ضعیف شود اقتصاد شکوفا نمی‌شود، تاکید کرد: اقتصاد جامعه به اقتصاد خانواده وابسته است، وقتی زن و شوهر هر دو وجود داشته باشند اقتصاد شکل می‌گیرد، در حالی که نه مرد مجرد و نه زن مجرد به تنهایی اقتصاد را شکل نمی‌دهند. نه تجردگرایی نه همباش های سیاه (ازدواج سفید) هیچ کدام اقتصاد و پویایی جامعه را پیش نمی‌برند.
این جامعه‌شناس با تاکید بر نقش خانواده در انتقال فرهنگ گفت: اکثر مجرمین امروز از خانواده‌هایی هستند که محصول نامادری، ناپدری، بدسرپرستی یا بی‌سرپرستی یا خانواده‌های طلاق هستند، خانواده باعث شخصیت وقار دلبستگی به کشور و میهن است و امروز عملکرد خانواده بهم خورده است.
دولت ها هرگز نمی‌توانند جای خانواده را بگیرند
این استاد دانشگاه در موضوع بهم‌خوردگی نظام خانواده تصریح کرد: این امر برای اولین بار از دهه ۱۹۱۷ تا ۱۹۳۸ در روسیه مطرح شد، آنتوان سیمونوویچ ماکارنگو آورنده این موضوع بود که گفت بچه متعلق به جامعه است و باید جامعه آن را تربیت کند و در آن زمان دولت ها سعی بر گرفتن جای خانواده را داشتند و بچه‌ها را به پرورشگاه انتقال دادند که پس از آن دوره این شخص بارها تهدید به مرگ شد و در آن دوران دیدند کودکان بی‌احساس و عاطفه شدند و پس از آن نگاه روانشناسان به خانواده تغییر کرد و گفتند هیچ چیز نمی‌تواند کارکرد خانواده را داشته باشد و جایگزین آن شود.
وی در تشریح نقش مادر هم گفت: به طور کلی در آغوش گرفتن فرزند توسط مادر، نفس مادر بچه را جور دیگری بار می‌آورد و دامن مادر نقشی بی‌بدیل در تربیت دارد بخاطر همین برخی از جامعه شناسان با مهدکودکها مخالفند چرا که بچه عاطفه را نمی‌آموزد به دلیل اینکه کودک در نوزادی و خردسالی اگر محبت و علاقه را نیاموزند دلبستگی بین انسان ها را یاد نمی‌گیرند البته کودکستان که در سنین بعد است در بالا بردن هوش کودک موثر است.
قرایی مقدم با اشاره به اینکه خطر تضعیف خانواده، کشور را تهدید می‌کند، گفت: خانواده در ایران در حال حرکت به سمت بحرانی شدن است و این بخاطر عدم احساس ناامنی در جامعه است که تا حدودی دولت‌ها در آن دخیل هستند چرا که این احساس ناامنی زاد و ولد را در ایران کاهش داده است و رسانه‌ها باید برای اقدامات صحیح کوشش کنند چنانکه آمریکا از دهه ۷۰ شروع به این کار کرد و با ساخت برنامه‌های مختلف خواست پیوستگی اعضای خانواده را به مردمش آموزش دهد و علاقه به افراد خانواده را اینگونه آموزش دادند.
فضای مجازی و روابط موزاییکی
قرایی مقدم با اشاره به اینکه امروز در جامعه ما شروع بحران در خانواده‌ها را شاهد هستیم، گفت: یکی از تهدیدات خانواده در جامعه امروز ما همین فضای مجازی است. فضای مجازی روابط موزاییکی در خانواده را آورده است و هریک از اعضای خانواده اگر چه در خانه هستند اما هر کدام بدنبال کار خود هستند و پیوندهای بی‌جان را در خانواده‌ها به وجود آورده است.
مناسبات امروزی خانواده‌ها تاثیر مهمی بر جامعه داشته است مناسبات اجتماعی بین مردم را کاهش داده و موزاییکی بودن درون خانواده موزاییکی بودن در جامعه را ایجاد کرده است و افراد رباتیکی را ساخته است و این دور شدن افراد از یکدیگر دور شدن افراد در جامعه را به دنبال دارد.
خانواده یک سیاهچال فضایی است
به گفته این استاد دانشگاه در شهرهای بزرگ انسان ها تنها و بی‌کس و بی‌هویت شدند و تضعیف خانواده باعث تضعیف جامعه است و بی‌احساسی در جامعه را درپی دارد و کارکرد درون خانواده مستقیما به جامعه مربوط است، خانواده مانند یک سیاهچال فضایی است و همه چیز را به درون خود می‌کشد و همه چیز را در عین حال پخش می‌کند.
فرزندان وظیفه‌مدار و بازگشت به گذشته
قرایی مقدم با اعلام اینکه امروز بیش از ۳۰ درصد دختران ما مجردند، گفت: ما تاکید بسیاری بر ازدواج داریم و بحرانی شدن خانواده یک علت ندارد که یک نفر دست به کار تغییر شود بلکه باید به اصالت فرهنگی خود برگردیم تقدس و احترام به معلم و مدیر و تقدس والدین و اقتدار مشروع پدر و مادر باید برگردد.
متاسفانه سالهاست که کتاب ها و مدارس را بی‌خاصیت کرده‌اند در آموزش و پرورش ما از تجربیات باسابقه‌ها استفاده نمی‌شود و در کل دولت‌ها و مردم باید تجدیدنظر اساسی در مناسبات خود داشته باشند و بزرگترین امر این است که فرزندان جامعه را وظیفه‌مدار و مسئولیت‌پذیر بار بیاوریم همان شیوه‌ای که امروزه در ژاپن انجام می‌شود ما باید شیوه‌های گذشتگان و احترام به بزرگان را دوباره احیا کنیم.
نظر شما