توتال در ایران؛ جاذبه های تکنولوژی، دافعه های سود جویی

خبرگزاری ایمنا - گروه سیاسی - اعظم ملایی: «بیژن زنگنه» وزیر نفت روز شنبه 27 خرداد اعلام کرد که «ایران و توتال در حال جمع بندی و بحث برای امضای قرارداد توسعه فاز 11 پارس جنوبی هستند و تقریبا در مراحل نهایی و پایانی برای امضای قرارداد قرار دارند؛ قرارداد توسعه فاز 11 پارس جنوبی در دولت یازدهم و پیش از پایان کار این دولت امضا می‌شود. امضای قراردادهای جدید نفتی برای توسعه میدان‌های نفت و گاز با اولویت میدان‌های مشترک از مهم‌ترین اولویت‌های صنعت نفت در سال ٩٦ است.»

گفته های زنگنه پس از آن صورت می گیرد که دولت های یازدهم  و دوازدهم توسعه میدان های مشترک را دراولویت خود قرار داده و با ارایه مدل جدید قراردادهای نفتی که مدل تکامل یافته قراردادهای بیع متقابل است، می کوشند کاستی های گذشته را جبران کرده و توسعه میدان های مشترک را شتاب دهد. بنابراین حال  که در دولت دوازدهم نیز از  شرکت توتال به عنوان سرمایه گذار فاز 11 پارس جنوبی نام برده شده، بد نیست نگاهی به تاریخچه عملکرد این شرکت نفتی در ایران و جهان بیندازیم تا چشم انداز روشن تری از چگونگی عملکرد آن داشته باشیم.

توتال، شرکت نفت و گاز فرانسوی است، که در سال ۱۹۲۴ توسط «ارنست مرسی‌یر» تاسیس شد. این شرکت، حال‌حاضر چهارمین شرکت نفتی و هشتمین شرکت بزرگ جهان است، که در ۳۰ کشور، دارای شعبه بوده و بیش از ۹۵ هزار کارمند، از مجموع ۱۳۰ کشور، در آن اشتغال دارند. کمپانی توتال در تمامی حوزه‌های صنایع نفت و گاز، فعالیت می کند. این شرکت فرانسوی، در زمینه اکتشاف و تولید نفت خام و گاز طبیعی و نیز تولید برق، احداث خطوط لوله، پالایش و بازاریابی نفت خام و گاز طبیعی فعالیت دارد.

 توتال همچنین طیف گسترده‌ای از مواد شیمیایی را در کارخانجات خود، در مقیاس عمده تولید و به سراسر جهان، عرضه می کند. دفتر مرکزی شرکت توتال، در غرب پاریس و در برج «تور توتال» قرار دارد. اولین پالایشگاه توتال، در سال ۱۹۳۳ و در شهر نورماندی فرانسه آغاز به کار کرد. پس از جنگ جهانی دوم، این شرکت، شروع به گسترش حوزه فعالیت‌های خود، در سطح بین‌المللی کرد و اکتشاف نفت در کشورهای ونزوئلا، کانادا و آفریقا را آغاز کرد. با این وجود، منابع نفتی الجزایر که عملیات اکتشاف آنها سال ۱۹۴۶ آغاز شد، در دهه ۱۹۵۰ میلادی، کمپانی توتال را، به یک غول عمده نفتی تبدیل کرد. در سال ۱۹۵۴، بخش پایین‌دستی کمپانی توتال، راه‌اندازی شد و جایگاه‌های پمپ بنزین خود را، با نام تجاری توتال، در قاره های آفریقا و اروپا تاسیس کرد. شرکت نفت فرانسه همچنین از شرکت‌های کنسرسیوم نفت ایران در دوران پهلوی بود و طبق قرارداد کنسرسیوم، ۶٪ در منافع آن شریک بود.

این شرکت در سالهای اخیر بویژه سال 2016، عملکرد قوی در بخش اکتشاف و تولید داشته که  باعث شد این شرکت ۵۱ درصد نسبت به سال قبل افزایش سود داشته باشد. در بخش پالایش و پتروشیمی نیز سود این شرکت ۱۳ درصد نسبت به سال قبل افزایش داشته است. بنابراین عملکرد موفق توتال در انجام پروژه‌ها، همراه با تیم مدیریتی قوی و دارایی‌های قابل توجه، شرکت را از وجهه قابل‌قبولی نزد سرمایه‌گذاران برخوردار کرده است؛ این در حالی است که دیگر شرکتهای بزرگ تولیدکننده نفت از جمله  بی پی، اکسون موبیل و شل موقعیت توتال را نداشته‌اند و در سه ماهه چهارم ۲۰۱۶ نتوانستند نظر مثبت تحلیلگران حوزه انرژی را به خود جلب کنند.

 جمهوری اسلامی ایران نیز از سال ۱۹۹۵ با مصوبه مجلس شورای اسلامی، همکاری با شرکت‌های خارجی نفت و گاز از سراسر جهان را آغاز کرد. در واقع، اولین قرارداد نفتی با یک شرکت نفتی خارجی از زمان انقلاب اسلامی، در سال ۱۹۹۵ با شرکت آمریکایی «کونوکو» برای توسعه حوزه‌های جزیره سیری در خلیج فارس بسته شد. با این حال، به دلیل فشار از سوی لابی‌های ضدایرانی، کونوکو مجبور به خروج از این معامله شد و پس از مدتی با دستور اجرایی رئیس‌جمهوری آمریکا و مصوبات کنگره، همه شرکت‌های آمریکایی از ورود به ایران منع شدند. پس از مدتی کنگره آمریکا قانون تحریم‌های «ایران- لیبی» را تصویب کرد که بر اعمال تحریم‌های ثانویه بر تمام شرکت‌های نفت و گاز غیرآمریکایی که در نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری می‌کردند، تمرکز داشت. در نتیجه این قانون ابتدا دیگر کشورها به تصمیم کنگره آمریکا خارج از سرزمین خود اعتراض کردند و در نهایت پس از چند ماه، شرکت فرانسوی توتال یک قرارداد بزرگ با ایران امضا کرد و متعهد به توسعه دو میدانی شد که کونوکو از آن خارج شده بود.

عملیات‌ توسعه‌ فازهای‌ 2 و 3 پارس جنوبی در مهرماه‌ 1376 به‌ این شرکت با سهم‌ 40 درصد، و به‌ عنوان‌ متصدی‌ اصلی‌ توسعه‌ و شرکتهای ‌گاز پروم‌ روسیه‌ وپتروناس مالزی‌ هر یک‌ با 30 درصد سهم‌ واگذار شد. این فازها در بهمن ماه 81 با حضور رئیس جمهور وقت به صورت رسمی افتتاح شدند. طی سال های 1385 تا 1387 شرکت نفتی توتال به بهانه افزایش قیمت جهانی فولاد و در پی آن بالا رفتن هزینه‌های پروژه، در اجرای عملیات توسعه ای فاز 11 تعلل و اقدام به وقت کشی کرد تا این که شرکت ملی نفت با پیشنهاد افزایش هزینه اجرای پروژه از سوی فرانسوی ها مخالفت کرده و در نهایت توتال از فاز 11 پارس جنوبی خارج شد. اکنون با لغو تحریمها و مساعد شدن فضای بازگشت سرمایه های خارجی به ایران،  دوباره فرانسوی ها راهی عسلویه می شوند تا آخرین فاز را نیز به سرانجام برسانند. بدین ترتیب، توتال در سالهای پس از انقلاب نیز حضوری چشمگیر در صنعت نفت و گاز ایران داشته؛ حضوری که البته بی حرف و حدیث و خالی از نقد و گلایه از این شرکت نفت و گاز بین المللی نبوده است. اشتباه عمدی توتال در انتخاب محل سکوها یکی از انتقاداتی است که از این شرکت مطرح می شود. به این ترتیب در حالی که قطر تمام سکوهای خود را در لب مرز نصب کرده بود و با برداشت بیش از اندازه ای که از منابع مشترک انجام می داد، روزی حداقل 25 میلیون متر مکعب گاز و 40 هزار بشکه میعانات گازی از سمت ایران به قطر مهاجرت می‌کرد، شرکت توتال در ایران به  برداشت گاز از لایه‌های مستقل ایران مشغول بود و این امر زمینه سوء استفاده قطر از منابع مشترک را ایجاد کرد. در نتیجه انجمن گاز ایران با این استدلال که در میدان گازی پارس‌جنوبی چهار لایه گازی وجود دارد، اما به مدت ۱۰ سال ایران از بزرگ‌ترین لایه گازی این میدان برداشتی نداشته‌ چرا که طرح شرکت توتال برای برداشت کامل نبوده است، لایحه‌ای برای شکایت از شرکت توتال فرانسه تدوین و به مراجع بین‌المللی ارائه کرد. مطالعاتی که در میدان گازی پارس جنوبی انجام شد تعمدی بودن رفتار توتال فرانسه را اثبات کرد. بنابراین  با پیگیری حقوقی در دادگاه بین‌المللی، این شرکت فرانسوی محکوم گردید و ضمانت نامه 10 میلیون دلاری این شرکت ضبط و به حساب شرکت ملی گاز ایران واریز شد.

تجاربی که جمهوری اسلامی ایران از  توتال  آموخت باعث شد تا مراحل بعدی پارس جنوبی را بیشتر به سرمایه گذاران داخلی واگذار کند؛ تجربه ای که ظاهرا نیز موفق بود و سبب شد تا  کارشناسان و مدیران شرکت توتال که اخیرا برای عقد قرار داد جدید به ایران آمده اند، اعلام کنند که از عملکرد شرکتهای ایرانی در دوران عدم حضور در پارس جنوبی کاملا غافلگیر شدند و عملکرد ایرانی ها به ویژه در فاز ۱۲ بسیار ستودنی بوده است.با این وجود، به گفته زنگنه، وزیر نفت، ایران در مقطع کنونی به  فناوری هایی نیاز دارد که به کشورمان کمک کنند تا در زمان افت تولید هم بتواند از میادین نفتی و گازی استفاده بهینه کند؛ فناوریهایی که توتال به ان دسترسی دارد و  همین امر سبب شد تا علی رغم سابقه موجود، شرکت توتال باز هم در برنامه وزارت نفت برای توسعه پارس جنوبی قرار بگیرد.  بدین ترتیب، شرکت توتال هر چند از امکانات و فن آوری های مناسبی برای سرمایه گذاری در صنعت نفت و گاز ایران برخوردار است و به دلیل سابقه حضورش در صنعت نفت ایران با ویژگی‌های مخزن، مشکلات آن و راهکارهای حفظ تولید در پارس جنوبی به طور کامل آشنا است؛ اما و وجهه چندان  مناسبی در کشورمان نداشته و سابقه و عملکرد این شرکت نشان می دهد که آنها بیش از هر چیز به دنبال منافع و سود خود هستند. بنابراین، حال که سیاست وزارت نفت بر استفاده مجدد از امکانات این شرکت قرار گرفته، لازم است نظارت دقیق و حساب شده ای بر روی آنها صورت بگیرد تا تجربه خطاهای پیشین آنها تکرار نشود. تلاش برای تولید و بومی سازی فن آوریهای صنعت نفت با کمک نخبگان و  سرمایه گذاران خصوصی داخلی و  افزایش نظارتها و نقش مدیریتی شرکت ملی نفت کشورمان در اجرای پروژه های شرکتهای بین المللی نیز از جمله راهکارهای بلند مدتی هستند که می توانند به ساماندهی بخش بالادستی صنعت نفت و گاز ایران کمک کرده و با قطع وابستگی به شرکتهای خارجی، منافع ملی کشور را بهتر و بیشتر تأمین کنند.