خبرگزاری ایمنا - گروه سیاسی - اعظم ملایی: نشست سران سازمان همکاری شانگهای روز جمعه ۱۹ خرداد، در آستانه پایتخت جمهوری قزاقستان برگزار شد. رئیس جمهور قزاقستان، نور سلطان نظربایف، ریاست دوره ای امسال این سازمان را بر عهده داشت. در جریان این نشست درباره توسعه سازمان همکاری شانگهای، مبارزه با تروریسم، خاورمیانه، افغانستان و نیز درخواست عضویت ایران در این سازمان گفتگو و تبادل نظر صورت گرفت. سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک سازمان بین دولتی منطقه ای برای همکاری های چند جانبه امنیتی و اقتصادی، در سال ۱۳۸۵ (۲۰۰۱م)، تاسیس شد. این سازمان شامل چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان در برگیرنده معادل ۳۰ میلیون و ۱۸۹ هزار کیلومتر مربع مساحت، سه پنجم گستره آسیا و حدود یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون نفر جمعیت (نزدیک ۲۵ درصد جمعیت کره زمین) است. افغانستان، بلاروس، ایران، مغولستان کشورهای ناظر و آذربایجان، ارمنستان، کامبوج، نپال، ترکیه و سریلانکا نیز اعضای شریک سازمان همکاری شانگهای هستند. با توجه به برنامه عضویت هند و پاکستان، این سازمان با افزایش جمعیت به سه میلیارد نفر و پهنه سرزمینی به ۳۵ میلیون و ۹۷۲ هزار کیلومتر مربع به یکی از بزرگ ترین قدرت های منطقه ای جهان تبدیل می شود و می تواند منافع دوجانبه و چندجانبه اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی اعضا و شرکای اقتصادی غیر عضو را تأمین کند.
با وجود اینکه هدف اصلی و اولیه این سازمان مسائل امنیتی و مبارزه با تروریسم بوده است؛ اما تا کنون در این حوزه عملکرد و کارنامه چندان مثبتی نداشته و بیشتر به سوی همکاری های اقتصادی سوق یافته است. مسائلی همچون سطح قدرت متفاوت و در نتیجه تمایلات و اهداف متفاوت اعضا در سیاست خارجی، نابرابری چشمگیر اقتصادی، عدم امکان توسعه کارکردی و ظرفیت‌های محدود سازمان برای تأثیرگذاری بر مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی، سبب شده است تا این سازمان منطقه ای تا کنون عملکرد چشمگیری نداشته باشد و توسعه کمی و کیفی زیادی را تجربه نکند.
عضویت دائمی ایران در این سازمان نیز از دیگر مقولات چالش بر انگیزی است که تا کنون مانع عملکرد فعالانه کشورمان در این سازمان شده است. جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۰۵ به عنوان عضو ناظر به سازمان همکاری شانگهای پیوست و یک سال پس از آن(در سال ۲۰۰۶)، برای عضویت کامل در این سازمان درخواست داد. با این وجود، تلاشهای ایران در مقاطع گوناگون برای کسب عضویت کامل در این سازمان، تاکنون ناکام مانده است. پایان نشست امسال سازمان در آستانه و عدم عضویت ایران در این سازمان نشان می دهد که سازمان شانگهای همچنان بر موضع سابق خود در قبال ایران پافشاری می‌کند. تحت تحریم بودن ایران از سوی شورای امنیت و اینکه عضویت ایران می‌تواند ضمن تحریک غرب، زمینه را برای تبدیل سازمان شانگهای به یک بلوک بالفعل ضد غربی فراهم کرده و به تقابلی واقعی در عرصه بین‌الملل منجر شود، از جمله مهمترین دلایلی بوده اند که از همان آغاز تاکنون از سوی اعضای سازمان شانگهای برای مخالفت با عضویت کامل ایران مطرح شده اند.
در نشست امسال سران کشورهای عضو سازمان شانگهای بر خلاف نشست قبلی(۱۳۹۲)، حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان شرکت نکرد و تنها محمد جواد ظریف را به نیابت از خود برای شرکت در این اجلاس فرستاد. این امر به نوعی پیام اعتراض ایران به سازمان شانگهای است که در سنوات طولانی که روسای جمهوری ایران شرکت می‌کرده تحولی در رابطه با حضور ایران از عضویت ناظر به دائم به وجود نیامده است. نبود روحانی به کشورهای عضو این پیمان نشان می دهد که ایران علاقمند نیست که دیگر در سطح ناظر در جلسات این سازمان شرکت کند مگر اینکه تغییری در وضعیت داده شود و ایران هم حق رای و مشارکت جدی داشته باشد».
بدین ترتیب هر چند شرکت نکردن رئیس جمهور کشورمان در این نشست حاوی برخی پیامهای لازم هست؛ اما به نظر می رسد اقدامات سیاسی و دیپلماتیک بیشتری برای انتقال پیام کشورمان لازم و ضروری است. شرایط ایران و نظام بین الملل در حال حاضر به گونه ای اساسی تغییر یافته و این امر زمینه را برای تغییر رویکرد اعضای شانگهای به ایران فراهم می کند. لغو تحریم‌های ایران از سوی شورای امنیت، تقابل چین و روسیه با دولت آمریکا و بهبود مناسبات بین المللی کشورمان خصوصاً با اتحادیه اروپا از مهمترین این تغییرات هستند.
بنابراین هر چند سازمان شانگهای تا کنون کارنامه چندان شاخصی نداشته و نتوانسته به یک بلوک قدرت در آسیا تبدیل شود، اما با توجه به ظرفیت‌های بالقوه مانند منابع انرژی، حضور قدرت‌های هسته‌ای و دارای حق وتو در شورای امنیت، وسعت سرزمینی و جمعیت تحت پوشش، لازم است تا جمهوری اسلامی ایران با بکار گیری دیپلماسی قوی و همه جانبه، به رایزنی با کشورهای عضو پرداخته و با استناد به تغییرات رخ داده در شرایط موجود، زمینه را برای عضویت دائم خود و کارآمد کردن هر چه بیشتر این سازمان فراهم کند.
نظر شما