اسناد ملی و میراث مکتوب، مهر تاییدی بر شناسنامه هویت و تاریخ یک ملت

به گزارش خبرگزاری ایمنا، سابقه نگهداری از اسناد در کشورمان به دوران هخامنشیان می‌رسد؛ نوزدهم اردیبهشت در تقویم ایران «روز اسناد ملی» نام‌گذاری شده است تا یادآوری کند تک‌تک مردم این سرزمین، میراث‌دار و حافظ تاریخ و هویت خود هستند؛ در واقع هر شخص با آثار مکتوبی که می‌تواند داشته باشد، می‌تواند سندی از تحولات اقتصادی، فرهنگی و سیاسی کشور را به آیندگان هدیه دهد تا هم پشتوانه اصالت این ملت باشد و هم در پیشرفت آن مؤثر واقع شود.

همان‌طور که گفتیم از دوران ایران باستان، ثبت و نگهداری استاد تاریخی در ایران وجود داشت، با این حال در دوران پس از اسلام نیز با توجّه به تأکید آموزه‌های اسلامی روی فرهنگ کتابت، حجم و اهمیت حفظ اسناد مکتوب، افزایش یافت، البته که افزایش جمعیت و نیاز به ارائه خدمات بیشتر نیز بی‌تأثیر نبود؛ خدماتی که باید ثبت می‌شد تا به نحو احسن ارائه شود.

اصغر منتظرالقائم، استاد تاریخ در گفت‌وگو به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: اسناد و مدارک تاریخی به چند دسته تقسیم می‌شود که شواهد زنده به حساب می‌آید، زیرا گذشته فرهنگ، تمدن، تاریخ و هویتمان را به جهانیان معرفی می‌کند؛ اسناد، گاهی مکتوب و گاهی غیرمکتوب است، به‌طور مثال ظرف، سکه و موارد اینچنینی، سند یا منابع غیرمکتوب است که می‌توانیم اطلاعاتی درباره هویت خود از آن به دست آوریم. مواردی همچون کتاب‌های تاریخی جزو اسناد مکتوب به حساب می‌آید و برای تاریخ نوشته شده است؛ در کنار آن، اسناد و مدارکی هم وجود دارد که برای تاریخ نوشته نشده است، اما به عنوان منبع و سند استفاده می‌شود؛ به‌طور یک قباله ازدواج، فاکتور، معامله خانه، حکم انتصاب یک فرماندار و حتی توافقنامه نیز می‌تواند سندهای محکمی بر هویت ما باشد.

وی می‌افزاید: گزارش‌ها و اطلاعاتی که مورخان می‌توانند از دل آن‌ها موارد تاریخی به دست آورند، می‌تواند مشخص‌کننده هویت تاریخی باشد. ملت ما نباید اسناد و مدارک خود را از بین ببرد و آن‌ها را به درد نخور و غیرقابل استفاده بدانند، بلکه این اسناد باید در شهرداری‌ها، ادارات دولتی، به‌خصوص دادگاه‌ها و قوه قضائیه نگهداری شود، حتی نوع تدریس‌هایی که صورت می‌گرفته و مواد درسی از مواردی است که باید حفظ شود تا آیندگان بدانند نظام آموزشی ما چگونه بوده است و از مسائل اجتماعی، اقتصادی و بهداشت و درمان آگاهی پیدا کنند، هرچند این موارد به قصد تاریخ نوشته نشده است، اما از آن استفاده تاریخی می‌شود.

استاد دانشگاه اصفهان خاطرنشان می‌کند: مواردی که ذکر شد، در اکثر کشورهای پیشرفته در مراکز اسناد، دسته‌بندی و نگهداری می‌شود و محققان از سراسر جهان درباره همه ابعاد تاریخ سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ملت‌ها می‌توانند از آن استفاده کنند؛ از همین رو این اسناد برای ما اهمیت زیادی دارد.

منتظرالقائم ادامه می‌دهد: مرکز اسناد ملی در تهران، ساختمان بسیار بزرگی است که در مراکز بسیاری از استان‌ها، شعبه‌هایی دارد؛ این شعبه‌ها دارای کارمندان متخصص برای نگهداری و دسته‌بندی این اسناد هستند و با توجه به اینکه در ادارات و سازمان‌ها، بخشنامه‌هایی وجود دارد که باید جمع‌آوری شود، به اینجا منتقل می‌شود تا حفظ شود.

وی تصریح می‌کند: اگر ادارات، توانایی نگهداری این اسناد را ندارند، می‌توانند آن‌ها را به مرکز ملی اسناد ایران بدهند تا در آنجا به‌خوبی و با دسته‌بندی، مورد حراست قرار گیرد و آیندگان بتوانند به‌خوبی از این اسناد استفاده کنند.

استاد دانشگاه اصفهان بیان می‌کند: از اسناد قدیمی عکسبرداری می‌شود و فایل‌های آن در کنار اصل سند، نگهداری می‌شود؛ به همین ترتیب دیگر نیازی نیست که محققان به اصل سند، مراجعه کنند، بلکه عکس‌ها و تصاویر آن را به صورت فایل‌های مشخص شده مورد استفاده قرار می‌دهند؛ لازم به ذکر است همان‌گونه که اسناد قدیمی، شماره‌بندی و با موضوعات مشخص دسته‌بندی می‌شد، امروزه نیز از اسناد قدیمی به صورت عکس استفاده می‌شود، اما اسناد جدیدتر، همه به صورت فایل و الکترونیک است که در مرکز اسناد ملی نگهداری می‌شود؛ با توجه به الکترونیکی بودن این اسناد، می‌تواند بسیار آسان‌تر در دسترس قرار گیرد و به جای ورق زدن تک‌تک اسناد، تنها با دادن موضوع می‌توان به جست‌وجو پرداخت.

منتظرالقائم تشریح می‌کند: اگر مردم به هویت تاریخی، فرهنگ و آینده خود علاقه دارند، باید تلاش کنند اسنادی را که در خانه دارند، به مرکز اسناد ملی دهند، زیرا ممکن است خودشان راه و روش نگهداری از آن‌ها را ندانند، مرکز اسناد با حفظ این موارد، آن را در اختیار محققان قرار دهد که می‌تواند شامل وصیتنامه‌های بزرگان خانواده، قباله‌های ازدواج و حتی فاکتورهای خرید در زمان‌های مختلف باشد؛ ادارات و سازمان‌های دولتی و نهادهای مختلف هم می‌توانند احکام کارگزینی و قراردادهایی را که از زمانشان گذشته و نگهداری آن‌ها ضرورتی در سازمان ندارد را در اختیار مرکز ملی اسناد قرار دهند.

به گزارش خبرگزاری ایمنا، اسناد ملی، حافظه ماندگار ملت ایران است و این حافظه ماندگار، یادگار داستان زندگی و خلاصه‌ای از شرح حال افراد در روزگاری است که تغییرات زیادی دستخوش آن می‌شود، بنابراین بر ماست که در حفظ و شناخت این اسناد ارزشمند، کوشا باشیم.